Marian Zbisław Szpak (ur. 1924, Izbica) w kwietniu 1940 roku został deportowany wraz z rodziną w okolice Pawłodaru w Kazachstanie. W 1941 roku po zawarciu układu Sikorski-Majski wraz ze starszym bratem dostał się do formowanej Armii Polskiej na Wschodzie, gdzie został przydzielony do artylerii 10 Dywizji Piechoty. Wiosną 1942 został przez Krasnowodzk ewakuowany z ZSRR do Persji, a następnie przez Irak do Palestyny. Po reorganizacji Armii Polskiej dostał się do Pułku Artylerii Przeciwlotniczej 3 Dywizji Strzelców Karpackich. Ranny w bitwie pod Monte Cassino, walczył o wyzwolenie Ankony i Bolonii. W 1947 roku wrócił do Polski i zamieszkał w Szczecinie. Pracował w Baltonie jako kierowca. W 2019 roku awansowany na stopień kapitana. Mieszka w Szczecinie.
[00:00:12] Teatry polowe na froncie we Włoszech – przyjeżdżali zawodowi polscy komicy z teatrów rewiowego i dramatycznego, występowali z dala od działań wojskowych. Przełożony boh. [Freund?] był piosenkarzem w Łodzi, oszczędzał głos, ćwiczył śpiew w nocy. [+]
[00:04:59] Zaproszenie oficerów na uroczystość Nowy Rok. Szpital polowy pod Monte Cassino. Leczyli się tam Polacy i Niemcy. Kpr. Szelewiński. Boh. był w oddziale patrolującym. Oddziały wysyłane z Iraku na Sycylię i do Włoch. Sycylię zdobyli Amerykanie, ginęło ich więcej niż innych wojsk.
[00:11:23] Stałe wypieranie Niemców na północ Włoch aż do Ankony. Forsowanie rzeki Senio, zaminowany teren. Wielu Białorusinów i Ukraińców w oddziale. Z Armii Andersa odeszli Żydzi, stworzyli własne wojsko, „wykurzyli Anglików z Palestyny”. Słabi żołnierze amerykańscy, nieprzygotowani do walki, wielu zginęło.
[00:15:57] Armia niemiecka bardzo dobrze wyszkolona, ale w Związku Radzieckim nie wytrzymała nerwowo. Bitwa czołgów niemiecko-radziecka.
[00:18:10] Bitwa pod Ankoną, udział nawet kucharzy. Cmentarz pod Loreto. Brytyjska dywizja pancerna zamknęła wycofującym się Niemcom drogę ucieczki – 2 tys. jeńców niemieckich. W bitwie pod Ankoną boh. został lekko ranny w rękę i brzuch. Szpital polowy posuwający się przed 3 dywizją karpacką – pobyt przez 2 tygodnie. Zdobycie Senigalli, dojście do Adriatyku.
[00:22:03] Entuzjazm włoskich kobiet. Kara śmierci za zgwałcenie kobiety w polskim wojsku. Włoszki lubiły Polaków. Kpr. Szelewiński, miłośnik orderów. Chodzenie do kościoła, śpiewanie na mszy, zbieranie na tacę. Ksiądz chwalący waleczność Polaków.
[00:27:43] Proces żołnierza, który dopuścił się gwałtu, dziewczyna urodziła syna, pobrali się. Kochliwe Włoszki.
[00:30:23] 16-letnia dziewczyna, plany ślubne boh. Ciężka zima w Anglii, pobyt w szpitalu z chorą ręką. Złe traktowanie przez Anglików. Wykopywanie min beczkowych na wybrzeżu. Niebezpieczne pociski moździerzowe, ogromne straty wśród żołnierzy piechoty. Kolega Ślązak trafiony w głowę. [+]
[00:37:10] Przyjaźń żołnierzy polskich i australijskich, niechęć do Anglików.
[00:39:28] Przyjaźń z misiem Wojtkiem. Obóz w Palestynie niedaleko Rechowotu, przeprawa przez Kanał Sueski. Miś Wojtek jadł wszystko, w Anglii otrzymywał porcje żołnierskie. Kryjówka Wojtka w rurze przelewowej. Anegdoty o misiu. [++]
[00:44:46] Trudny kurs na prawo jazdy, poprawka egzaminu, stare samochody używane na wojnie. Śmierć kolegów w zniszczonym przez minę samochodzie. [+]
[00:48:39] Bunkry drewniane przysypane ziemią, doskonały snajper – dowódca. Śmierć gen. Sikorskiego – podejrzewanie Andersa. Wspomnienie Włoszki. Wymagające „Pestki” (Pomocnicza Służba Kobiet), „astronomki” – spotkania nocne.
[00:52:05] „We Włoszech był dla nas raj”, sympatia kobiet. Pobyt w Civitanova. Kąpiel w Rimini, utonięcie akowca, kopanie grobów. Wizyta na grobie po latach.
[00:55:04] Bitwa o Bolonię – pierwsza szła V dywizja., odniosła najwięcej strat. „Nie radzę na wojnę iść, najczęściej czeka tam śmierć”. Pogrzeby kolegów, którzy zginęli we Włoszech. Prowizoryczne mogiły. Bunkry z kamieni. Koledzy dezerterzy z Wehrmachtu (Kaszubi, Ślązacy). Przyjazne stosunki w dywizji karpackiej. Oficer służbista z 5 dywizji w Mosulu.
[01:01:39] We Włoszech podstawą diety był makaron, słodycze i ryż. Żal na wiadomość o zakończeniu wojny. Przepłynięcie do Anglii przez Francję i Kanał La Manche. Udekorowanie orderem kolegi żołnierza z Podhala przez prezydenta.
[01:06:18] Praca w Anglii: zbiór owoców, prace pomocnicze. Robienie walizek z cielęcej skóry. Przybycie do Gdyni. Anglicy podczas pożegnania. Zamieszkanie w wiejskim obozie wojskowym.
[01:09:43] Defilada zwycięstwa w Londynie, „było mi przykro”. Namawianie do pozostania w Anglii w górnictwie, „paskudnie kopalnie angielskie”. Powszechne miganie się od służby, dwukrotna operacja ręki.
[01:13:08] Powrót do Polski z wysłużonym mundurze. Złodziejstwo w Polsce, surowe kary. Łatwe dziewczyny w Anglii. Szybkie zakładanie rodzin w Polsce.
[01:16:04] Po przyjeździe do Polski obóz dla wysiedleńców, złodziejstwo w pociągach. Mama była na Syberii przez 6 lat, ojciec (policjant) zamordowany w Łucku na rozkaz z Moskwy. Policjant proszący o łaskę. Rodzice: Stanisław i Stanisława primo voto Lisiecka. Mama była Niemką. Brat był razem z boh.
[01:20:29] Order otrzymany od królowej Elżbiety, odznaka dywizji karpackiej. Prezentacja odznaczeń. Szykany w pracy, przezwisko „andersowiec”. Zapominana dziś historia walk o Monte Cassino.
[01:23:42] Po wojnie praca w warsztatach ślusarskich, jako kierowca. Wożenie dygnitarzy partyjnych, opowiadanie o losach wojennych w szkołach, „zarażanie polskością”. Piosenkę o Monte Cassino śpiewana po wojnie jak hymn.
[01:27:46] Odwiedziny po latach na Monte Cassino – płacz. W czasie walk boh. zbierał rannych. Boh. zgłosił się do piechoty, brat przepisał go do artylerii polowej.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.