Marian Zbisław Szpak (ur. 1924, Izbica) w kwietniu 1940 roku został deportowany wraz z rodziną w okolice Pawłodaru w Kazachstanie. W 1941 roku po zawarciu układu Sikorski-Majski wraz ze starszym bratem dostał się do formowanej Armii Polskiej na Wschodzie, gdzie został przydzielony do artylerii 10 Dywizji Piechoty. Wiosną 1942 został przez Krasnowodzk ewakuowany z ZSRR do Persji, a następnie przez Irak do Palestyny. Po reorganizacji Armii Polskiej dostał się do Pułku Artylerii Przeciwlotniczej 3 Dywizji Strzelców Karpackich. Ranny w bitwie pod Monte Cassino, walczył o wyzwolenie Ankony i Bolonii. W 1947 roku wrócił do Polski i zamieszkał w Szczecinie. Pracował w Baltonie jako kierowca. W 2019 roku awansowany na stopień kapitana. Mieszka w Szczecinie.
[00:00:12] Teatry polowe na froncie we Włoszech – przyjeżdżali zawodowi polscy komicy z teatrów rewiowego i dramatycznego, występowali z dala od działań wojskowych. Przełożony boh. [Freund?] był piosenkarzem w Łodzi, oszczędzał głos, ćwiczył śpiew w nocy. [+]
[00:04:59] Zaproszenie oficerów na uroczystość Nowy Rok. Szpital polowy pod Monte Cassino. Leczyli się tam Polacy i Niemcy. Kpr. Szelewiński. Boh. był w oddziale patrolującym. Oddziały wysyłane z Iraku na Sycylię i do Włoch. Sycylię zdobyli Amerykanie, ginęło ich więcej niż innych wojsk.
[00:11:23] Stałe wypieranie Niemców na północ Włoch aż do Ankony. Forsowanie rzeki Senio, zaminowany teren. Wielu Białorusinów i Ukraińców w oddziale. Z Armii Andersa odeszli Żydzi, stworzyli własne wojsko, „wykurzyli Anglików z Palestyny”. Słabi żołnierze amerykańscy, nieprzygotowani do walki, wielu zginęło.
[00:15:57] Armia niemiecka bardzo dobrze wyszkolona, ale w Związku Radzieckim nie wytrzymała nerwowo. Bitwa czołgów niemiecko-radziecka.
[00:18:10] Bitwa pod Ankoną, udział nawet kucharzy. Cmentarz pod Loreto. Brytyjska dywizja pancerna zamknęła wycofującym się Niemcom drogę ucieczki – 2 tys. jeńców niemieckich. W bitwie pod Ankoną boh. został lekko ranny w rękę i brzuch. Szpital polowy posuwający się przed 3 dywizją karpacką – pobyt przez 2 tygodnie. Zdobycie Senigalli, dojście do Adriatyku.
[00:22:03] Entuzjazm włoskich kobiet. Kara śmierci za zgwałcenie kobiety w polskim wojsku. Włoszki lubiły Polaków. Kpr. Szelewiński, miłośnik orderów. Chodzenie do kościoła, śpiewanie na mszy, zbieranie na tacę. Ksiądz chwalący waleczność Polaków.
[00:27:43] Proces żołnierza, który dopuścił się gwałtu, dziewczyna urodziła syna, pobrali się. Kochliwe Włoszki.
[00:30:23] 16-letnia dziewczyna, plany ślubne boh. Ciężka zima w Anglii, pobyt w szpitalu z chorą ręką. Złe traktowanie przez Anglików. Wykopywanie min beczkowych na wybrzeżu. Niebezpieczne pociski moździerzowe, ogromne straty wśród żołnierzy piechoty. Kolega Ślązak trafiony w głowę. [+]
[00:37:10] Przyjaźń żołnierzy polskich i australijskich, niechęć do Anglików.
[00:39:28] Przyjaźń z misiem Wojtkiem. Obóz w Palestynie niedaleko Rechowotu, przeprawa przez Kanał Sueski. Miś Wojtek jadł wszystko, w Anglii otrzymywał porcje żołnierskie. Kryjówka Wojtka w rurze przelewowej. Anegdoty o misiu. [++]
[00:44:46] Trudny kurs na prawo jazdy, poprawka egzaminu, stare samochody używane na wojnie. Śmierć kolegów w zniszczonym przez minę samochodzie. [+]
[00:48:39] Bunkry drewniane przysypane ziemią, doskonały snajper – dowódca. Śmierć gen. Sikorskiego – podejrzewanie Andersa. Wspomnienie Włoszki. Wymagające „Pestki” (Pomocnicza Służba Kobiet), „astronomki” – spotkania nocne.
[00:52:05] „We Włoszech był dla nas raj”, sympatia kobiet. Pobyt w Civitanova. Kąpiel w Rimini, utonięcie akowca, kopanie grobów. Wizyta na grobie po latach.
[00:55:04] Bitwa o Bolonię – pierwsza szła V dywizja., odniosła najwięcej strat. „Nie radzę na wojnę iść, najczęściej czeka tam śmierć”. Pogrzeby kolegów, którzy zginęli we Włoszech. Prowizoryczne mogiły. Bunkry z kamieni. Koledzy dezerterzy z Wehrmachtu (Kaszubi, Ślązacy). Przyjazne stosunki w dywizji karpackiej. Oficer służbista z 5 dywizji w Mosulu.
[01:01:39] We Włoszech podstawą diety był makaron, słodycze i ryż. Żal na wiadomość o zakończeniu wojny. Przepłynięcie do Anglii przez Francję i Kanał La Manche. Udekorowanie orderem kolegi żołnierza z Podhala przez prezydenta.
[01:06:18] Praca w Anglii: zbiór owoców, prace pomocnicze. Robienie walizek z cielęcej skóry. Przybycie do Gdyni. Anglicy podczas pożegnania. Zamieszkanie w wiejskim obozie wojskowym.
[01:09:43] Defilada zwycięstwa w Londynie, „było mi przykro”. Namawianie do pozostania w Anglii w górnictwie, „paskudnie kopalnie angielskie”. Powszechne miganie się od służby, dwukrotna operacja ręki.
[01:13:08] Powrót do Polski z wysłużonym mundurze. Złodziejstwo w Polsce, surowe kary. Łatwe dziewczyny w Anglii. Szybkie zakładanie rodzin w Polsce.
[01:16:04] Po przyjeździe do Polski obóz dla wysiedleńców, złodziejstwo w pociągach. Mama była na Syberii przez 6 lat, ojciec (policjant) zamordowany w Łucku na rozkaz z Moskwy. Policjant proszący o łaskę. Rodzice: Stanisław i Stanisława primo voto Lisiecka. Mama była Niemką. Brat był razem z boh.
[01:20:29] Order otrzymany od królowej Elżbiety, odznaka dywizji karpackiej. Prezentacja odznaczeń. Szykany w pracy, przezwisko „andersowiec”. Zapominana dziś historia walk o Monte Cassino.
[01:23:42] Po wojnie praca w warsztatach ślusarskich, jako kierowca. Wożenie dygnitarzy partyjnych, opowiadanie o losach wojennych w szkołach, „zarażanie polskością”. Piosenkę o Monte Cassino śpiewana po wojnie jak hymn.
[01:27:46] Odwiedziny po latach na Monte Cassino – płacz. W czasie walk boh. zbierał rannych. Boh. zgłosił się do piechoty, brat przepisał go do artylerii polowej.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.