Alicja Ładoś z d. Rogowska (ur. 1933, Lwów) pochodzi z rodziny mieszczańsko-inteligenckiej i ziemiańskiej, osiadłej na Kresach Wschodnich II RP. W 1944 roku opuściła Kresy i dotarła do Nowego Sącza, gdzie widziała ostatnie niemieckie prześladowania i wkroczenie Armii Czerwonej. Po wojnie ukończyła Liceum Pedagogiczne w Starym Sączu i była nauczycielką w sądeckich szkołach.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1933 r. we Lwowie.
[00:00:35] Ojciec boh. był kierownikiem szkoły – powody przeprowadzki do majątku dziadków w Sulatyczach. Pradziadek brał udział w Powstaniu Styczniowym i by uniknąć prześladowań zmienił nazwisko na Śliwa. Dziadek, właściciel kilku szybów naftowych, nie chciał ich sprzedać Dzieduszyckim. Wspomnienie dworu i ogrodu. W 1943 r. do domu przyszli banderowcy, którzy dokonali rabunku i zabrali dziadka.
[00:04:30] W 1939 r. ojciec został zmobilizowany – wyjazd wojskowym taborem do Kałusza, gdzie matka z dziećmi zatrzymała się ciotki. Po przyjeździe rannego ojca rodzina wyjechała do Brzeżan, gdzie mieszkali jego rodzice.
[00:08:48] Wywiezienie kilku mieszkańców Brzeżan na Syberię. Warunki mieszkaniowe w Brzeżanach – zajęcia rodziców.
[00:12:00] Boh. widziała Żydów prowadzonych na egzekucję, słyszała odgłosy strzałów. Znalezienie zwitka dolarów w opuszczonym przez Żydów domu. [+]
[00:15:20] Wspomnienie majątku w Sulatyczach, rozkład pomieszczeń we dworze, jego otoczenie.
[00:18:30] Matka wyszła za mąż bez wiedzy rodziców, losy jej sióstr. Brat matki studiował prawo we Lwowie i Krakowie. Po zabraniu dziadka został w majątku z matką – obydwoje zostali zabici przez Ukraińców. Matce nie pozwolono pojechać na pogrzeb. Do rodziny w Brzeżanach dołączyła ciotka z Kałusza z córką – wyjazd do Nowego Sącza, gdzie mieszkał kuzyn Otwinowski.
[00:24:20] Dziadek Rogowski był urzędnikiem. Ojciec był nauczycielem, kształcił się w Tarnopolu, był kierownikiem szkoły we Lwowie – powody przeprowadzki do Sulatycz, zajęcia ojca.
[00:28:02] Boh. chodziła do szkoły w Brzeżanach, podczas nalotów uczniowie chronili się w piwnicy, wspomnienie nauczycielki Mokrzyckiej. Po Pierwszej Komunii dzieci były na przyjęciu na plebanii. Boh. dostała spódnicę uszytą przez matkę – przypalenie jej przy piecu. Rodzina przyjechała do Nowego Sącza w 1944 r.
[00:31:26] Odwiedziny u ciotki we Lwowie. Stryj był dyrektorem gimnazjum, w 1939 r. dostał posadę dyrektora szkoły w Gdyni i przeprowadził się na Wybrzeże. Podczas okupacji został wywieziony do Dachau i tam zginął, jego żona zmarła w szpitalu dla psychicznie chorych.
[00:35:30] W Sulatyczach był sklep, którego właściciel był Żydem – zakupy „na zeszyt”. Relacje z Żydami i Ukraińcami do wybuchu wojny.
[00:37:00] Rodzinne Wigilie u dziadków w Sulatyczach. Wuj miał samochód – wyjazd rodziny z Sulatycz.
[00:38:55] W 1939 r. ojciec został zmobilizowany, po powrocie nie opowiadał o wojnie. Matka z dziećmi wyjechała do ciotki mieszkającej w Stryju.
[00:42:55] W domu w Brzeżanach mieszkało przez kilka dni trzech niemieckich żołnierzy. W mieście były dwa kościoły. Po wejściu Rosjan matka haftowała bluzki Rosjankom.
[00:46:00] W domu mieszkała Ukrainka, która wyszła za folksdojcza – ostrzeżenie, by nie zapalać światła – nocleg w piwnicy. Przemarsz banderowców przez miasto – mordowanie Polaków.
[00:48:50] W domu przez kilka dni mieszkały Rosjanki, żony oficerów. Podczas napaści Niemiec na Związek Radziecki rodzina wyjechała do dworku państwa Górskich – końskie trupy na ulicach.
[00:50:48] Sąsiadka-Ukrainka ostrzegła matkę przed możliwym napadem – zachowanie ojca. Matka była zaradna, jeździła do Lwowa i tam handlowała słoniną. Podczas łapanki Niemiec pomógł jej uciec.
[00:54:45] W 1944 r. rodzina przyjechała do Nowego Sącza. Kilka dni po przyjeździe matka została aresztowana jako szpieg, przesłuchiwał ją i bił Heinrich Hamann – ucieczka z budynku gestapo.
[00:56:38] Podczas okupacji wuj przysyłał rodzinie dolary z Anglii. Matka zajmowała się handlem. Zbliżanie się frontu do miasta – rodzina przeniosła się do piwnicy państwa Markiewiczów, gdzie schroniło się wiele osób. Wspomnienie czarnego chleba, który ojciec przyniósł po wejściu Rosjan. Wysadzenie zamku w Nowym Sączu.
[01:02:15] Boh. znała kogoś, kto znalazł butelkę ze złotem na terenie getta. Żydzi w Nowym Sączu po wojnie – boh. była nauczycielką, uczyła m.in. Zygmunta Millera, którego ojciec Jakub opiekował się żydowskim cmentarzem. Żyd Holzer pracował w sklepie.
[01:04:33] Rodzina mieszkała w Brzeżanach i nie została deportowana przez Rosjan.
[01:04:57] [Wyciemnienie, przerwa techniczna]
[01:05:35] Zatrzymanie się w majątku Vogelsangów.
[01:06:20] W Nowym Sączu boh. uczyła się w żeńskiej szkole im. Urszuli Kochanowskiej, uczyła ją m.in. Helena Fedyk. Boh. jako nauczycielka raz zastosowała karę cielesną wobec ucznia – okoliczności zdarzenia. [01:07:27] [Wyciemnienie – fragment usunięty na prośbę Autorki relacji].
[01:09:10] Rodzina zamieszkała na poddaszu w kamienicy Zemanka, mieszkała tam jego żona z dziećmi. Pod koniec lat 40. wyprowadzono się do Piwnicznej, gdzie matka prowadziła sklep, sąsiadami była rodzina Koralów. Ojciec był nauczycielem w szkole w Zubrzyku. Boh. ukończyła Szkołę Pedagogiczną w Starym Sączu. Porady dyrektora Migacza. Boh. mieszkała w internacie, maturę zdała w 1952 r.
[01:15:18] Po ukończeniu liceum boh. pracowała jako kierowniczką świetlicy. Ojciec przez rok był dyrektorem szkoły im. Jagiełły w Nowym Sączu – powody przeniesienia do Dąbrówki. Boh. podjęła pracę w szkole nr 1 – gdy wprowadzono stan wojenny, zmieniła szkołę.
[01:17:20] Boh. studiowała zaocznie medycynę w Krakowie, ale zrezygnowała. Reakcja po śmierci Stalina. Zachowanie kolegi Mariana Kordysa, który w czasach gomułkowskich przyjechał z Wilna.
[01:21:00] Nowy Sącz po przyjeździe w 1944 r. Uczniem boh. był Andrzej Mączyński, prawnik. Wspomnienie dyrektora szkoły Karola Myczkowskiego i Edwarda Fydy. Boh. uczyła historii, chemii. Naciski, by boh. i Marian Kordas, nauczyciel rosyjskiego, zapisali się do partii.
[01:27:25] Wprowadzenie stanu wojennego – matka wracała pociągiem do Sącza – rozmowa ze spotkanym oficerem. Wyłączenie telefonów. Mąż i szwagier zostali zatrzymani przez wojsko podczas wycieczki.
[01:30:30] Boh. miała małe dziecko i nie zaangażowała się w działalność Solidarności.
[01:31:38] Ciotka Władysława również przyjechała z córką do Nowego Sącza, losy innych członków rodziny – wyjazdy z Kresów, okoliczności śmierci dziadka Rogowskiego. Bezskuteczne poszukiwania grobów babki i wuja.
[01:34:40] Pierwsze wspomnienie z dzieciństwa – rodzice wybierali się z wizytą, boh. wzorem matki zrobiła sobie makijaż i nie zabrano jej. Wuj Kazik przywoził czekoladki na święta. Wojna nie śni się boh.
[01:36:40] Młodość boh. – matce nie podobał się żaden z kandydatów do zamążpójścia. Przyszłego męża poznała w autobusie – pierwsze spotkanie w kawiarni, wytrwałość konkurenta. Wspólny wyjazd na Mazury.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.