Alicja Ładoś z d. Rogowska (ur. 1933, Lwów) pochodzi z rodziny mieszczańsko-inteligenckiej i ziemiańskiej, osiadłej na Kresach Wschodnich II RP. W 1944 roku opuściła Kresy i dotarła do Nowego Sącza, gdzie widziała ostatnie niemieckie prześladowania i wkroczenie Armii Czerwonej. Po wojnie ukończyła Liceum Pedagogiczne w Starym Sączu i była nauczycielką w sądeckich szkołach.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1933 r. we Lwowie.
[00:00:35] Ojciec boh. był kierownikiem szkoły – powody przeprowadzki do majątku dziadków w Sulatyczach. Pradziadek brał udział w Powstaniu Styczniowym i by uniknąć prześladowań zmienił nazwisko na Śliwa. Dziadek, właściciel kilku szybów naftowych, nie chciał ich sprzedać Dzieduszyckim. Wspomnienie dworu i ogrodu. W 1943 r. do domu przyszli banderowcy, którzy dokonali rabunku i zabrali dziadka.
[00:04:30] W 1939 r. ojciec został zmobilizowany – wyjazd wojskowym taborem do Kałusza, gdzie matka z dziećmi zatrzymała się ciotki. Po przyjeździe rannego ojca rodzina wyjechała do Brzeżan, gdzie mieszkali jego rodzice.
[00:08:48] Wywiezienie kilku mieszkańców Brzeżan na Syberię. Warunki mieszkaniowe w Brzeżanach – zajęcia rodziców.
[00:12:00] Boh. widziała Żydów prowadzonych na egzekucję, słyszała odgłosy strzałów. Znalezienie zwitka dolarów w opuszczonym przez Żydów domu. [+]
[00:15:20] Wspomnienie majątku w Sulatyczach, rozkład pomieszczeń we dworze, jego otoczenie.
[00:18:30] Matka wyszła za mąż bez wiedzy rodziców, losy jej sióstr. Brat matki studiował prawo we Lwowie i Krakowie. Po zabraniu dziadka został w majątku z matką – obydwoje zostali zabici przez Ukraińców. Matce nie pozwolono pojechać na pogrzeb. Do rodziny w Brzeżanach dołączyła ciotka z Kałusza z córką – wyjazd do Nowego Sącza, gdzie mieszkał kuzyn Otwinowski.
[00:24:20] Dziadek Rogowski był urzędnikiem. Ojciec był nauczycielem, kształcił się w Tarnopolu, był kierownikiem szkoły we Lwowie – powody przeprowadzki do Sulatycz, zajęcia ojca.
[00:28:02] Boh. chodziła do szkoły w Brzeżanach, podczas nalotów uczniowie chronili się w piwnicy, wspomnienie nauczycielki Mokrzyckiej. Po Pierwszej Komunii dzieci były na przyjęciu na plebanii. Boh. dostała spódnicę uszytą przez matkę – przypalenie jej przy piecu. Rodzina przyjechała do Nowego Sącza w 1944 r.
[00:31:26] Odwiedziny u ciotki we Lwowie. Stryj był dyrektorem gimnazjum, w 1939 r. dostał posadę dyrektora szkoły w Gdyni i przeprowadził się na Wybrzeże. Podczas okupacji został wywieziony do Dachau i tam zginął, jego żona zmarła w szpitalu dla psychicznie chorych.
[00:35:30] W Sulatyczach był sklep, którego właściciel był Żydem – zakupy „na zeszyt”. Relacje z Żydami i Ukraińcami do wybuchu wojny.
[00:37:00] Rodzinne Wigilie u dziadków w Sulatyczach. Wuj miał samochód – wyjazd rodziny z Sulatycz.
[00:38:55] W 1939 r. ojciec został zmobilizowany, po powrocie nie opowiadał o wojnie. Matka z dziećmi wyjechała do ciotki mieszkającej w Stryju.
[00:42:55] W domu w Brzeżanach mieszkało przez kilka dni trzech niemieckich żołnierzy. W mieście były dwa kościoły. Po wejściu Rosjan matka haftowała bluzki Rosjankom.
[00:46:00] W domu mieszkała Ukrainka, która wyszła za folksdojcza – ostrzeżenie, by nie zapalać światła – nocleg w piwnicy. Przemarsz banderowców przez miasto – mordowanie Polaków.
[00:48:50] W domu przez kilka dni mieszkały Rosjanki, żony oficerów. Podczas napaści Niemiec na Związek Radziecki rodzina wyjechała do dworku państwa Górskich – końskie trupy na ulicach.
[00:50:48] Sąsiadka-Ukrainka ostrzegła matkę przed możliwym napadem – zachowanie ojca. Matka była zaradna, jeździła do Lwowa i tam handlowała słoniną. Podczas łapanki Niemiec pomógł jej uciec.
[00:54:45] W 1944 r. rodzina przyjechała do Nowego Sącza. Kilka dni po przyjeździe matka została aresztowana jako szpieg, przesłuchiwał ją i bił Heinrich Hamann – ucieczka z budynku gestapo.
[00:56:38] Podczas okupacji wuj przysyłał rodzinie dolary z Anglii. Matka zajmowała się handlem. Zbliżanie się frontu do miasta – rodzina przeniosła się do piwnicy państwa Markiewiczów, gdzie schroniło się wiele osób. Wspomnienie czarnego chleba, który ojciec przyniósł po wejściu Rosjan. Wysadzenie zamku w Nowym Sączu.
[01:02:15] Boh. znała kogoś, kto znalazł butelkę ze złotem na terenie getta. Żydzi w Nowym Sączu po wojnie – boh. była nauczycielką, uczyła m.in. Zygmunta Millera, którego ojciec Jakub opiekował się żydowskim cmentarzem. Żyd Holzer pracował w sklepie.
[01:04:33] Rodzina mieszkała w Brzeżanach i nie została deportowana przez Rosjan.
[01:04:57] [Wyciemnienie, przerwa techniczna]
[01:05:35] Zatrzymanie się w majątku Vogelsangów.
[01:06:20] W Nowym Sączu boh. uczyła się w żeńskiej szkole im. Urszuli Kochanowskiej, uczyła ją m.in. Helena Fedyk. Boh. jako nauczycielka raz zastosowała karę cielesną wobec ucznia – okoliczności zdarzenia. [01:07:27] [Wyciemnienie – fragment usunięty na prośbę Autorki relacji].
[01:09:10] Rodzina zamieszkała na poddaszu w kamienicy Zemanka, mieszkała tam jego żona z dziećmi. Pod koniec lat 40. wyprowadzono się do Piwnicznej, gdzie matka prowadziła sklep, sąsiadami była rodzina Koralów. Ojciec był nauczycielem w szkole w Zubrzyku. Boh. ukończyła Szkołę Pedagogiczną w Starym Sączu. Porady dyrektora Migacza. Boh. mieszkała w internacie, maturę zdała w 1952 r.
[01:15:18] Po ukończeniu liceum boh. pracowała jako kierowniczką świetlicy. Ojciec przez rok był dyrektorem szkoły im. Jagiełły w Nowym Sączu – powody przeniesienia do Dąbrówki. Boh. podjęła pracę w szkole nr 1 – gdy wprowadzono stan wojenny, zmieniła szkołę.
[01:17:20] Boh. studiowała zaocznie medycynę w Krakowie, ale zrezygnowała. Reakcja po śmierci Stalina. Zachowanie kolegi Mariana Kordysa, który w czasach gomułkowskich przyjechał z Wilna.
[01:21:00] Nowy Sącz po przyjeździe w 1944 r. Uczniem boh. był Andrzej Mączyński, prawnik. Wspomnienie dyrektora szkoły Karola Myczkowskiego i Edwarda Fydy. Boh. uczyła historii, chemii. Naciski, by boh. i Marian Kordas, nauczyciel rosyjskiego, zapisali się do partii.
[01:27:25] Wprowadzenie stanu wojennego – matka wracała pociągiem do Sącza – rozmowa ze spotkanym oficerem. Wyłączenie telefonów. Mąż i szwagier zostali zatrzymani przez wojsko podczas wycieczki.
[01:30:30] Boh. miała małe dziecko i nie zaangażowała się w działalność Solidarności.
[01:31:38] Ciotka Władysława również przyjechała z córką do Nowego Sącza, losy innych członków rodziny – wyjazdy z Kresów, okoliczności śmierci dziadka Rogowskiego. Bezskuteczne poszukiwania grobów babki i wuja.
[01:34:40] Pierwsze wspomnienie z dzieciństwa – rodzice wybierali się z wizytą, boh. wzorem matki zrobiła sobie makijaż i nie zabrano jej. Wuj Kazik przywoził czekoladki na święta. Wojna nie śni się boh.
[01:36:40] Młodość boh. – matce nie podobał się żaden z kandydatów do zamążpójścia. Przyszłego męża poznała w autobusie – pierwsze spotkanie w kawiarni, wytrwałość konkurenta. Wspólny wyjazd na Mazury.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.