Lesław Witeszczak (ur. 1924, Lwów) – poeta, prozaik i tłumacz. Podczas okupacji niemieckiej był karmicielem wszy we lwowskim Instytucie prof. Rudolfa Weigla. Maturę zdał na tajnych kompletach, należał do Armii Krajowej. Po wojnie ukończył Wydział Filologii Angielskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1950–1956 pracował w Bibliotece Jagiellońskiej, potem przez rok uczył języka angielskiego w krakowskim liceum im. Bartłomieja Nowodworskiego. W latach 1957–1971 był członkiem zespołu redakcyjnego tygodnika „Życie Literackie”, z którego został zwolniony z powodów politycznych. W latach 1972–1977 pracował jako kierownik literacki teatru Bagatela, z pracy zwolniono go za list protestacyjny przeciwko represjom w Radomiu w roku 1976. W latach 1981–1983 współzałożyciel i członek redakcji miesięcznika „Pismo”. Debiutował w 1947 roku na łamach „Dziennika Literackiego”, przyjmując pseudonim Leszek Elektorowicz, pochodzący od nazwiska panieńskiego matki. W latach 1958–1983 był członkiem Związku Literatów Polskich, od 1980 w Zarządzie Głównym. Członek PEN Clubu i ZAIKS-u, członek założyciel Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W latach 1983-1998 członek Zarządu Klubu Inteligencji Katolickiej. W roku 2016 odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1924 r. we Lwowie.
[00:01:21] Przedstawienie rodziców: Romany z d. Elektorowicz i Aleksandra. Ojciec był urzędnikiem w magistracie, matka pianistką i nauczycielką w lwowskim konserwatorium. Boh. przyjął nazwisko matki jako pseudonim w życiu literackim. Z rodziną mieszkała babcia Elektorowiczowa, która po wywiezieniu rodziców opiekowała się boh. – powody wyjazdu do Krakowa. Ojciec działał w Armii Krajowej razem z Janem Brodziszem.
[00:08:05] Życie w przedwojennym Lwowie. Antyżydowska działalność ONR – wybijanie szyb w sklepach. Boh. miał w klasie kolegów Żydów: Horowitza, Friedmana i Lenera. Jeden z nich podczas okupacji zostawił u boh. rzeczy na przechowanie. Reakcja na zajęcie Lwowa przez Niemców w 1941 r.
[00:14:25] Stosunki polsko-ukraińskie i polsko-żydowskie przed wojną. Ociec miał poglądy prawicowe – sytuacja polityczna w mieście: Ozon i endecy. Powody wyrzucenia ojca z pracy. Wspomnienie Ostrowskiego, ostatniego prezydenta miasta.
[00:22:02] Ojciec był porucznikiem rezerwy, po wejściu sowietów poszukiwano oficerów – kłamstwo sąsiadów. Wrażenie po przyjściu do szkoły po rozpoczęciu deportacji. Sytuacja Żydów podczas sowieckiej okupacji – wstępowanie do milicji. [+]
[00:26:10] Bombardowania miasta we wrześniu 1939. Zajęcie miasta przez sowietów – deportacje Polaków, aresztowania i egzekucje, represje wobec inteligencji. Ucieczki za San, na niemiecką stronę. Sytuacja Żydów.
[00:35:00] Napaść Niemiec na Związek Radziecki – do armii niemieckiej wstępowali Kozacy i Kałmucy – ich los po wojnie.
[00:37:00] Po wejściu Niemców w 1941 r. prześladowano Żydów. Matka została zatrzymana przez Ukraińców, którzy powiedzieli, że jest Żydówką. Represje wobec Polaków i Żydów, działalność szmalcowników.
[00:41:38] We Lwowie było getto, ale boh. tam nie chodził. Boh. widział uliczną egzekucję kilku Żydów.
[00:44:10] Ojciec działał w Armii Krajowej. Boh. złożył przysięgę w AK i działał w komórce łączności – nauka alfabetu Morse’a.
[00:46:30] 7 marca 1944 do domu przyszli trzej gestapowcy, którzy szukali Żydów. Gestapowcy ukradli ojcu zbiór znaczków pocztowych. Ojciec został ostrzeżony przez właścicieli domu, Wojdowskich, ale wszedł do mieszkania – gruntowna rewizja. Gestapowcy zabrali ojca, matkę i ciotkę Adę Elektorowicz, rodowitą Niemkę, oraz walizkę zrabowanych rzeczy. Boh. pracował w Instytucie prof. Weigla jako karmiciel wszy i nie został zatrzymany. [+]
[00:55:20] Rodzina została aresztowana na skutek donosu. Boh. został tylko z babcią. Wcześniej zdał maturę na tajnych kompletach. Boh. był zatrudniony w Instytucie prof. Weigla i równocześnie działał w AK.
[01:00:50] Boh. karmił wszy w Instytucie Weigla – nakładanie na nogę klatek z wszami, które żywiły się ok 2 godzin. Praca w laboratorium – powstawanie szczepionki. [+]
[01:02:45] Podczas działań wojennych rodzice oddali jeden pokój i spali w nim polscy żołnierze, zorganizował to współpracownik ojca pochodzący z Poznania. Podczas okupacji mężczyzna pracował jako zaopatrzeniowiec dla gestapo. Niemcy po rewizji w domu opieczętowali jeden pokój. Po ich odjeździe boh. wszedł tam i znalazł pod łóżkiem konspiracyjne gazetki, a w szufladzie matrycę pieczątki, dzięki której ojciec wyrabiał fałszywe dokumenty dla Żydów – formularze metryk od Ojców Bernardynów. Organizacja łapanek przez Niemców. [+]
[01:14:46] Matka była pianistką i uczyła w konserwatorium, miała tam koleżanki Żydówki – pomoc dla nich w czasie okupacji. Dla pani Bezen znaleziono miejsce w domu dawnej służącej, ale potem, podobno, wydał ją Ukrainiec. Jednym z uratowanych był skrzypek prof. Julian Weber, który ukrywał się w Hołosku. Po wojnie był dyrektorem konserwatorium i zatrudnił matkę. Stan jej zdrowia po pobycie w Ravensbrück, gdzie pracowała w fabryce. Uczennicą matki była m.in. Maria Manturzewska.
[01:21:41] Ciotka nie podpisała volkslisty i została wysłana do obozu w Ravensbrück. Tam trafiła także matka boh. Początkowo pracowały w lesie, potem matkę przeniesiono do fabryki broni. Po wyzwoleniu matka wróciła do Polski, rodzina zamieszkała w Gliwicach.
[01:24:26] Ojciec był w obozie w Gross-Rosen i pracował w kamieniołomach, potem przebywał w podobozie Dyhernfurth, gdzie pracował w fabryce gazów bojowych. Zabijanie Żydów w komorach gazowych. [+]
[01:29:45] Niedługo po wojnie boh. pojechał do Gross-Rosen, strażnik czerwonoarmista pozwolił mu przeglądać stertę dokumentów pozostałych po więźniach – bezowocne poszukiwania śladów ojca, którego przeniesiono do Dyhernfurthu – praca w fabryce gazów bojowych. [+]
[01:33:05] Ojciec pracował w kamieniołomie, ale zachorował na żółtaczkę i przeniesiono go do podobozu Dyhernfurth. Boh. wszedł do wszystkich baraków i spotkał Żyda, lwowskiego adwokata – losy ojca. Obozowym katem był Ślązak Jeżak – obozowa makabra. Marsz śmierci z obozu. Przypuszczenia dotyczące okoliczności śmierci ojca. [+]
[01:41:53] Boh. dowiedział się, że Ravensbrück został wyzwolony przez Amerykanów – powrót do Krakowa.
[01:43:24] Przyjazdy do Krakowa, by wysyłać paczki żywnościowe do rodziców w obozach. Pierwsza wiadomość o ojcu przyszła od jego stryjecznego brata, który mieszkał w Sanoku – listy z obozów. Boh. szukał ojca po wojnie – dwa wyjazdy na Dolny Śląsk.
[01:53:13] Matka była w Ravensbrück ponad rok. Boh. po wyzwoleniu szukał śladów ojca na Dolnym Śląsku.
[01:54:49] Gestapowcy po wejściu do mieszkania robili rewizję i czekali na ojca, który został ostrzeżony, ale wrócił do domu. Pogłoska, że pani Rastawicka kolaboruje z Niemcami – zbadanie sprawy przez AK – wykonanie wyroku śmierci. Działalność kontrwywiadu AK, połączenie z Narodową Organizacją Wojskową.
[02:03:00] Boh. po rewizji w mieszkaniu znalazł prasę konspiracyjną oraz matrycę, dzięki której ojciec robił fałszywe pieczątki i fałszował dokumenty. Gestapowcy ukradli kolekcję znaczków należącą do ojca, część znaczków pochodziła sprzed I wojny światowej. Ojciec musiał zanieść do samochodu walizkę ze skradzionymi rzeczami. Gestapo mieściło się w budynku dawnej elektrowni przy ul. Pełczyńskiej, gdzie ojciec wcześniej pracował. [+]
[02:09:22] Domysły, kto doniósł na ojca – Niemiec, który mieszkał w domu, Żydówka Szlichowa, której rodzice pomogli. Szlichową potem złapało gestapo.
[02:14:13] Poszukiwanie ojca przez Czerwony Krzyż. Po powrocie boh. z Gross-Rosen do domu przyszła kobieta, która powiedziała, że ojciec po wybuchu bomby stracił pamięć – drugi wyjazd na Dolny Śląsk. Boh. został złapany – dołączenie do grupy Żydów, którzy mieli wyjechać do Izraela.
[02:20:24] Starania o uwolnienie rodziców – zbieranie pieniędzy na ich wykupienie. Boh. dotarł do Figaszewskiego, który pracował w gestapo – podanie rzeczy ojcu, którego wywożono do obozu. Ostatnie spotkanie z ojcem – jego wygląd. [+]
[02:28:00] Ostatnie spotkanie z ojcem boh. opisał w swojej książce pt. „Rejterada” w opowiadaniu „Papierosy”.
[02:28:40] Ciotka Adelajda wróciła z obozu razem z matką. Obóz w Ravensbrück został wyzwolony przez Amerykanów.
[02:30:57] Niemiecki strażnik pilnujący więźniów okłamał boh. co do warunków panujących w obozie – nadzieja i oczekiwanie na powrót ojca. Pojawienie się kobiety, która powiedziała, że ojciec stracił pamięć.
[02:34:55] Wspomnienie ojca, jego charakter i praca przed wojną. Gestapowcy przyszli do domu szukając Żydów. Podejrzenia, że ojca wydał Austriak mieszkający w domu. Boh. namówił kolegów do napadu – kilka dni później ojciec został wezwany przez Kripo, parę dni później do domu przeszli gestapowcy.
[02:40:53] Ciotka Adelajda Elektorowicz była pianistką, miała klasę w konserwatorium. Tylko ojciec zajmował się fałszowaniem dokumentów, pomoc Ojców Bernardynów.
[02:44:30] Boh. miał w AK pseudonim „Antek”, nie znał pseudonimu ojca. Dopiero po wojnie powiedział matce, że należał do Armii Krajowej. Powodem zostawienia boh. przez gestapowców mogła być legitymacja z Instytutu prof. Weigla. Rewizja przeprowadzona w domu.
[02:49:30] Ciotka Adelajda Elektorowicz była Niemką wyznania ewangelickiego, ale zabrano ją do obozu. Opinia na temat „polskich” obozów koncentracyjnych.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.