Witeszczak Lesław
Lesław Witeszczak (ur. 1924, Lwów) – poeta, prozaik i tłumacz. Podczas okupacji niemieckiej był karmicielem wszy we lwowskim Instytucie prof. Rudolfa Weigla. Maturę zdał na tajnych kompletach, należał do Armii Krajowej. Po wojnie ukończył Wydział Filologii Angielskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1950–1956 pracował w Bibliotece Jagiellońskiej, potem przez rok uczył języka angielskiego w krakowskim liceum im. Bartłomieja Nowodworskiego. W latach 1957–1971 był członkiem zespołu redakcyjnego tygodnika „Życie Literackie”, z którego został zwolniony z powodów politycznych. W latach 1972–1977 pracował jako kierownik literacki teatru Bagatela, z pracy zwolniono go za list protestacyjny przeciwko represjom w Radomiu w roku 1976. W latach 1981–1983 współzałożyciel i członek redakcji miesięcznika „Pismo”. Debiutował w 1947 roku na łamach „Dziennika Literackiego”, przyjmując pseudonim Leszek Elektorowicz, pochodzący od nazwiska panieńskiego matki. W latach 1958–1983 był członkiem Związku Literatów Polskich, od 1980 w Zarządzie Głównym. Członek PEN Clubu i ZAIKS-u, członek założyciel Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W latach 1983-1998 członek Zarządu Klubu Inteligencji Katolickiej. W roku 2016 odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1924 r. we Lwowie.
[00:01:21] Przedstawienie rodziców: Romany z d. Elektorowicz i Aleksandra. Ojciec był urzędnikiem w magistracie, matka pianistką i nauczycielką w lwowskim konserwatorium. Boh. przyjął nazwisko matki jako pseudonim w życiu literackim. Z rodziną mieszkała babcia Elektorowiczowa, która po wywiezieniu rodziców opiekowała się boh. – powody wyjazdu do Krakowa. Ojciec działał w Armii Krajowej razem z Janem Brodziszem.
[00:08:05] Życie w przedwojennym Lwowie. Antyżydowska działalność ONR – wybijanie szyb w sklepach. Boh. miał w klasie kolegów Żydów: Horowitza, Friedmana i Lenera. Jeden z nich podczas okupacji zostawił u boh. rzeczy na przechowanie. Reakcja na zajęcie Lwowa przez Niemców w 1941 r.
[00:14:25] Stosunki polsko-ukraińskie i polsko-żydowskie przed wojną. Ociec miał poglądy prawicowe – sytuacja polityczna w mieście: Ozon i endecy. Powody wyrzucenia ojca z pracy. Wspomnienie Ostrowskiego, ostatniego prezydenta miasta.
[00:22:02] Ojciec był porucznikiem rezerwy, po wejściu sowietów poszukiwano oficerów – kłamstwo sąsiadów. Wrażenie po przyjściu do szkoły po rozpoczęciu deportacji. Sytuacja Żydów podczas sowieckiej okupacji – wstępowanie do milicji. [+]
[00:26:10] Bombardowania miasta we wrześniu 1939. Zajęcie miasta przez sowietów – deportacje Polaków, aresztowania i egzekucje, represje wobec inteligencji. Ucieczki za San, na niemiecką stronę. Sytuacja Żydów.
[00:35:00] Napaść Niemiec na Związek Radziecki – do armii niemieckiej wstępowali Kozacy i Kałmucy – ich los po wojnie.
[00:37:00] Po wejściu Niemców w 1941 r. prześladowano Żydów. Matka została zatrzymana przez Ukraińców, którzy powiedzieli, że jest Żydówką. Represje wobec Polaków i Żydów, działalność szmalcowników.
[00:41:38] We Lwowie było getto, ale boh. tam nie chodził. Boh. widział uliczną egzekucję kilku Żydów.
[00:44:10] Ojciec działał w Armii Krajowej. Boh. złożył przysięgę w AK i działał w komórce łączności – nauka alfabetu Morse’a.
[00:46:30] 7 marca 1944 do domu przyszli trzej gestapowcy, którzy szukali Żydów. Gestapowcy ukradli ojcu zbiór znaczków pocztowych. Ojciec został ostrzeżony przez właścicieli domu, Wojdowskich, ale wszedł do mieszkania – gruntowna rewizja. Gestapowcy zabrali ojca, matkę i ciotkę Adę Elektorowicz, rodowitą Niemkę, oraz walizkę zrabowanych rzeczy. Boh. pracował w Instytucie prof. Weigla jako karmiciel wszy i nie został zatrzymany. [+]
[00:55:20] Rodzina została aresztowana na skutek donosu. Boh. został tylko z babcią. Wcześniej zdał maturę na tajnych kompletach. Boh. był zatrudniony w Instytucie prof. Weigla i równocześnie działał w AK.
[01:00:50] Boh. karmił wszy w Instytucie Weigla – nakładanie na nogę klatek z wszami, które żywiły się ok 2 godzin. Praca w laboratorium – powstawanie szczepionki. [+]
[01:02:45] Podczas działań wojennych rodzice oddali jeden pokój i spali w nim polscy żołnierze, zorganizował to współpracownik ojca pochodzący z Poznania. Podczas okupacji mężczyzna pracował jako zaopatrzeniowiec dla gestapo. Niemcy po rewizji w domu opieczętowali jeden pokój. Po ich odjeździe boh. wszedł tam i znalazł pod łóżkiem konspiracyjne gazetki, a w szufladzie matrycę pieczątki, dzięki której ojciec wyrabiał fałszywe dokumenty dla Żydów – formularze metryk od Ojców Bernardynów. Organizacja łapanek przez Niemców. [+]
[01:14:46] Matka była pianistką i uczyła w konserwatorium, miała tam koleżanki Żydówki – pomoc dla nich w czasie okupacji. Dla pani Bezen znaleziono miejsce w domu dawnej służącej, ale potem, podobno, wydał ją Ukrainiec. Jednym z uratowanych był skrzypek prof. Julian Weber, który ukrywał się w Hołosku. Po wojnie był dyrektorem konserwatorium i zatrudnił matkę. Stan jej zdrowia po pobycie w Ravensbrück, gdzie pracowała w fabryce. Uczennicą matki była m.in. Maria Manturzewska.
[01:21:41] Ciotka nie podpisała volkslisty i została wysłana do obozu w Ravensbrück. Tam trafiła także matka boh. Początkowo pracowały w lesie, potem matkę przeniesiono do fabryki broni. Po wyzwoleniu matka wróciła do Polski, rodzina zamieszkała w Gliwicach.
[01:24:26] Ojciec był w obozie w Gross-Rosen i pracował w kamieniołomach, potem przebywał w podobozie Dyhernfurth, gdzie pracował w fabryce gazów bojowych. Zabijanie Żydów w komorach gazowych. [+]
[01:29:45] Niedługo po wojnie boh. pojechał do Gross-Rosen, strażnik czerwonoarmista pozwolił mu przeglądać stertę dokumentów pozostałych po więźniach – bezowocne poszukiwania śladów ojca, którego przeniesiono do Dyhernfurthu – praca w fabryce gazów bojowych. [+]
[01:33:05] Ojciec pracował w kamieniołomie, ale zachorował na żółtaczkę i przeniesiono go do podobozu Dyhernfurth. Boh. wszedł do wszystkich baraków i spotkał Żyda, lwowskiego adwokata – losy ojca. Obozowym katem był Ślązak Jeżak – obozowa makabra. Marsz śmierci z obozu. Przypuszczenia dotyczące okoliczności śmierci ojca. [+]
[01:41:53] Boh. dowiedział się, że Ravensbrück został wyzwolony przez Amerykanów – powrót do Krakowa.
[01:43:24] Przyjazdy do Krakowa, by wysyłać paczki żywnościowe do rodziców w obozach. Pierwsza wiadomość o ojcu przyszła od jego stryjecznego brata, który mieszkał w Sanoku – listy z obozów. Boh. szukał ojca po wojnie – dwa wyjazdy na Dolny Śląsk.
[01:53:13] Matka była w Ravensbrück ponad rok. Boh. po wyzwoleniu szukał śladów ojca na Dolnym Śląsku.
[01:54:49] Gestapowcy po wejściu do mieszkania robili rewizję i czekali na ojca, który został ostrzeżony, ale wrócił do domu. Pogłoska, że pani Rastawicka kolaboruje z Niemcami – zbadanie sprawy przez AK – wykonanie wyroku śmierci. Działalność kontrwywiadu AK, połączenie z Narodową Organizacją Wojskową.
[02:03:00] Boh. po rewizji w mieszkaniu znalazł prasę konspiracyjną oraz matrycę, dzięki której ojciec robił fałszywe pieczątki i fałszował dokumenty. Gestapowcy ukradli kolekcję znaczków należącą do ojca, część znaczków pochodziła sprzed I wojny światowej. Ojciec musiał zanieść do samochodu walizkę ze skradzionymi rzeczami. Gestapo mieściło się w budynku dawnej elektrowni przy ul. Pełczyńskiej, gdzie ojciec wcześniej pracował. [+]
[02:09:22] Domysły, kto doniósł na ojca – Niemiec, który mieszkał w domu, Żydówka Szlichowa, której rodzice pomogli. Szlichową potem złapało gestapo.
[02:14:13] Poszukiwanie ojca przez Czerwony Krzyż. Po powrocie boh. z Gross-Rosen do domu przyszła kobieta, która powiedziała, że ojciec po wybuchu bomby stracił pamięć – drugi wyjazd na Dolny Śląsk. Boh. został złapany – dołączenie do grupy Żydów, którzy mieli wyjechać do Izraela.
[02:20:24] Starania o uwolnienie rodziców – zbieranie pieniędzy na ich wykupienie. Boh. dotarł do Figaszewskiego, który pracował w gestapo – podanie rzeczy ojcu, którego wywożono do obozu. Ostatnie spotkanie z ojcem – jego wygląd. [+]
[02:28:00] Ostatnie spotkanie z ojcem boh. opisał w swojej książce pt. „Rejterada” w opowiadaniu „Papierosy”.
[02:28:40] Ciotka Adelajda wróciła z obozu razem z matką. Obóz w Ravensbrück został wyzwolony przez Amerykanów.
[02:30:57] Niemiecki strażnik pilnujący więźniów okłamał boh. co do warunków panujących w obozie – nadzieja i oczekiwanie na powrót ojca. Pojawienie się kobiety, która powiedziała, że ojciec stracił pamięć.
[02:34:55] Wspomnienie ojca, jego charakter i praca przed wojną. Gestapowcy przyszli do domu szukając Żydów. Podejrzenia, że ojca wydał Austriak mieszkający w domu. Boh. namówił kolegów do napadu – kilka dni później ojciec został wezwany przez Kripo, parę dni później do domu przeszli gestapowcy.
[02:40:53] Ciotka Adelajda Elektorowicz była pianistką, miała klasę w konserwatorium. Tylko ojciec zajmował się fałszowaniem dokumentów, pomoc Ojców Bernardynów.
[02:44:30] Boh. miał w AK pseudonim „Antek”, nie znał pseudonimu ojca. Dopiero po wojnie powiedział matce, że należał do Armii Krajowej. Powodem zostawienia boh. przez gestapowców mogła być legitymacja z Instytutu prof. Weigla. Rewizja przeprowadzona w domu.
[02:49:30] Ciotka Adelajda Elektorowicz była Niemką wyznania ewangelickiego, ale zabrano ją do obozu. Opinia na temat „polskich” obozów koncentracyjnych.
more...
less