Jan Sałek (ur. 1924, Małomierzyce k. Iłży) pochodzi z rodziny rolniczej. W 1940 wstąpił do organizacji „Chłostra” (kryptonim Batalionów Chłopskich), a w 1942 został komendantem placówki „Macierzanka”. 6 sierpnia 1944 roku brał udział w zwycięskiej bitwie z Niemcami pod Tychowem. W grudniu 1944 roku został aresztowany przez Niemców, przeszedł ciężkie śledztwo w kilku więzieniach. 27 stycznia 1945 został oswobodzony w Częstochowie i wrócił pieszo do Małomierzyc. Po wojnie był dwukrotnie (w grudniu 1945 oraz w 1951 roku) aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa. Pracował jako nauczyciel, w latach 1964-1981 był dyrektorem Zespołu Szkół Przemysłu Spożywczego w Kielcach. Prezes Zarządu Okręgu Ogólnopolskiego Związku Batalionów Chłopskich. Obecnie w stopniu podpułkownika. Mieszka w Kielcach.
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1924 r. w Małomierzycach koło Iłży.
[00:00:22] Boh. był przed wojną uczniem gimnazjum w Iłży. Ojciec należał do Stronnictwa Ludowego i przyjaźnił się z działaczem Józefem Barszczem. Wspomnienie utrudzonych polskich żołnierzy we wrześniu 1939 r., ucieczka mieszkańców wsi przed Niemcami. Nadzieje na szybki koniec wojny, podczas bombardowanie Iłży zniszczono dom stolarza Wrześniewskiego. Informacje o rozstrzelaniu przez Niemców polskich jeńców w Dąbrowie.
[00:04:47] W lipcu 1940 r. boh. złożył w obecności Józefa Barszcza ps. „Niemen” przysięgę w organizacji „Chłostra”. Boh. znalazł w lesie mapy topograficzne, które oddał przełożonym – korzystanie z map przez zgrupowanie „Ośka”. W 1942 r. został mianowany komendantem placówki Macierzanka. W lipcu 1944 r. był w obstawie podczas ataku partyzantów na stacjonujący w Chwałowicach sztab niemieckiej dywizji – przebieg akcji, rozbrojenie Niemców.
[00:08:08] Przed wyjazdem do lasów starachowickich oddział chciał zabrać owies dla koni – natknięcie się na Niemców w majątku Starosiedlice. W 1944 r. boh. był w obstawie odprawy Komendy Obwodu BCh, w której brali udział m.in. Tomasz Sulima ps. „Wróbel” i Jan Gruszka ps. „Bartos” – przyjazd dowódcy zgrupowania Jana Sońty ps. „Ośka”, który miał na sobie niemiecki mundur. [+]
[00:11:00] W grudniu 1944 r. boh. został aresztowany przez Niemców, we wsi byli ukryci Rosjanie, którzy leżeli m.in. na dachu kurnika. Aresztantów zaprowadzono do szkoły, potem wywieziono do więzienia w Starachowicach, gdzie byli już radzieccy partyzanci z oddziału „Saszki” – bicie więźniów, przewiezienie do Częstochowy. 17 stycznia 1945 r. boh. został wyzwolony i pieszo wrócił do domu. Spotkania z czerwonoarmistami, którzy pytali, czy daleko do Berlina. [+]
[00:14:23] Po wojnie boh. był dwukrotnie aresztowany przez UB – stosunek władzy do byłych bechowców. Po aresztowaniu 8 grudnia 1945 r. boh. do marca 1946 siedział w więzieniu w Kielcach – wypuszczenie po konfrontacji. Drugi raz aresztowano go w 1951 r., gdy był na kursie dla nauczycieli fizyki w Toruniu.
[00:17:52] Boh. pomimo złej opinii przedstawicieli władz oświatowych został dyrektorem szkoły.
[00:19:23] Działalność w Związku Batalionów Chłopskich – trudności z postawieniem pomnika w Warszawie.
[00:20:38] Wychowanie młodzieży przed wojną – wspomnienie leśnej mogiły powstańca.
[00:21:41] Przedwojenna propaganda w zderzeniu z rzeczywistością wojny. Sytuacja na wsi podczas okupacji – czerpanie z zasobów żywności przez wszystkie formacje konspiracyjne. Likwidacja bandytyzmu i bimbrowni. Rola boh. jako komendanta placówki, działania oddziałów specjalnych.
[00:25:55] W schronie wykopanym w lesie ukrywali się dwaj Żydzi, których dokarmiały wiejskie kobiety. Po wojnie obydwaj się ochrzcili, chrzestną jednego z nich była matka boh.: Helena Sałek. Rodzice prowadzili gospodarstwo rolne, ojciec Józef Sałek miał pasiekę. Podczas okupacji ktoś doniósł, że zabił nielegalnie świnię i ojciec do końca wojny ukrywał się. Konopelski, policjant granatowy z Iłży, ostrzegał ojca, gdy żandarmi po niego wyjeżdżali. Donosiciel został ukarany chłostą. Matka była uzdolnioną matematycznie analfabetką. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.