Jan Ściga (ur. 1945, Czechowice-Dziedzice) – syn murarza, podczas wojny robotnika przymusowego zatrudnionego w koksowni w Wałbrzychu. W 1964 roku ukończył Technikum Chemiczne w Dworach k. Oświęcimia. Zasadniczą służbe wojskową odbywał w jednostce specjalnej wojsk rakietowych w Ustce, m.in. jako dowódca wyrzutni. Uczestniczył w defiladzie 1000-lecia w Warszawie, a także w polsko-radzieckich ćwiczeniach rakietowych w Bałtyjsku w ZSRR. W 1964 roku rozpoczął pracę w rafinerii w Czechowicach-Dziedzicach, gdzie przepracował 41 lat. Był świadkiem pożaru rafinerii w czerwcu 1971 roku. W latach 1983-84 oraz 1989-90 na kontrakcie zagranicznym w Iraku. Od 2001 roku na emeryturze, mieszka w Czechowicach-Dziedzicach.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1945 w Czechowiczach-Dziedzicach.
[00:00:23] Po wojnie ojciec wrócił z robót przymusowych. Pożar drewnianego domu i jego odbudowa przez ojca. W 1952 r. boh. poszedł do szkoły (odznaka wzorowego ucznia), kontynuował naukę w technikum chemicznym w Dworach k/Oświęcimia – dojazdy do szkoły.
[00:03:43] Nie dostał się na Politechnikę w Gliwicach i poszedł do wojska – trafił do jednostki specjalnej w Ustce, był dowódcą wyrzutni rakietowej. Metoda leczenia zapalenia płuc, którego nabawił się podczas ćwiczeń.
[00:04:56] W 1966 r. boh. uczestniczył w defiladzie 1000-lecia w Warszawie – zachowanie warszawiaków, gdy żołnierze po defiladzie przejeżdżali koło ogródków działkowych. Pobyt na poligonie w Bałtyjsku (ZSRR), gdzie strzelano rakietami, które przywieziono z Kuby.
[00:08:00] Po wyjściu z wojska boh. wrócił do domu, podjął pracę w rafinerii i ożenił się – przeprowadzka do mieszkania spółdzielczego, narodziny córek. Boh. pracował w rafinerii 41 lat – kolejne stanowiska.
[00:10:00] 26 czerwca 1971 r. – przyczyna wybuchu pożaru w rafinerii. Boh. tego dnia pracował i brał udział w odłączaniu cystern z ropą. Przyjazd strażaków – wybuch ropy. Boh. zdołał uciec, ale ponad 30 osób zginęło – ciała ofiar wybuchu. Akcja ratownicza, kradzieże podczas ewakuacji mieszkańców zagrożonego osiedla. Do gaszenia pożaru przyjechali m. in. członkowie Zakładowych Oddziałów Samoobrony oraz żołnierze z Bielska. Boh. przebrał się w domu i wrócił do zakładu. Podczas wybuchu spaliło się wiele samochodów strażackich – ponowny wybuch pożaru. [+]
[00:20:46] W styczniu 1971 r. zapaliła się kolumna próżniowa w zakładzie. W początkach czerwca zapaliły się cysterny z benzyną, jeden z pracowników zginął. Przesłuchania po pożarze – poszukiwania winnego. [+]
[00:22:43] Odbudowa rafinerii – uprzątanie skutków pożaru. Obecne wykorzystywanie zbiorników.
[00:24:07] Stanowiska pracy do 1984 r., kiedy to boh. wyjechał na kontrakt do Iraku. Praca w rafinerii w Bajdżi. System obronny od strony granicy z Iranem. Praca z Arabami, wyżywienie pracowników. Specyfika pracy – wykorzystywanie wodoru. Szefem był Anglik, były marynarz, który wcześniej nie pracował w rafinerii – zdjęcia z wybuchu rafinerii koło Londynu. Boh. pracował w Bajdżi dwa razy, za drugim razem na bloku olejowym. Rozważania na temat złych i dobrych ludzi, relacje z Arabami, którzy wybierali pracę w rafinerii, by nie trafić do wojska.
[00:33:12] Zagrożenie w przypadku nalotu z Iranu – położenie schronu. Nocami wyłączano prąd. Szef-Arab namawiał boh., by został po zakończeniu kontraktu – stawki polskich pracowników. Większość Arabów była muzułmanami – modlitwy. Klimat Iraku – przysłanie ubrań i spirytusu z Polski. Zorganizowanie wyjazdu na ślub córki. Po zakończeniu kontraktu boh. wrócił do rafinerii w Czechowicach – odejście na emeryturę w 2001 r.
[00:39:45] Kilka słów o rodzinie. Warunki pracy w Iraku – zakupy po powrocie.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[00:43:06] Przedstawienie rodziców: Emilii i Tomasza. Ojciec był murarzem, w 1939 r. brał udział w kampanii wrześniowej. Podczas okupacji został zabrany na roboty i pracował w koksowni w Wałbrzychu. Dziadek pracował w czechowickiej rafinerii, matka w bialskich zakładach „Lenko”, potem zatrudnił ją gospodarz, który podpisał volkslistę. Po wojnie miał kłopoty, wyrzucono go z pracy w rafinerii. Inny folksdojcz współpracował z Niemcami – wizyta partyzantów – zmuszenie do zjedzenia portretu Hitlera.
[00:49:50] Ojciec uciekł z wałbrzyskiej koksowni na pogrzeb ojca, złapany, dwa lata siedział w więzieniu, potem wrócił do obozu. Komendant obozu został zamordowany po wkroczeniu sowietów.
[00:52:11] W sierpniu 1939 ojciec dostał kartę powołania do 1 Pułku Strzelców Podhalańskich stacjonującego w Cieszynie. Wycofywanie się od Frysztatu do Jarosławia, gdzie ojciec dostał się do niemieckiej niewoli, jesienią wrócił do domu. Ojciec pracował w firmie budowlanej Kurziusa, w 1941 r. wywieziono go na roboty.
[00:54:10] Zachowanie Rosjan po wkroczeniu w 1945 r., u ciotki kwaterował kapitan NKWD, który obronił ją przed gwałtem, dwóch napastników rozstrzelano. Dezerter z armii niemieckiej, Ślązak, został zabity przez Rosjan. Traktowanie ludności Śląska Cieszyńskiego. [+]
[00:57:38] Początki służby w wojsku – traktowanie młodych żołnierzy, nauka dyscypliny. Opinia na temat służby wojskowej, jej wychowawczej roli. Boh. był wcześniej na obozie wędrownym nad morzem. Stosunek do alkoholu.
[01:04:35] Wypadki w wojsku – w wypadku (zawalenie się ściany) w parkowej stacji obsługi zginęło sześciu żołnierzy batalionu remontowego Marynarki Wojennej. Jeden z kolegów utopił się. Komandor Paciorek proponował boh. zostanie w wojsku, ale ten wolał wrócić do domu.
[01:09:15] Jeden z żołnierzy okaleczył się, by nie służyć w wojsku. Potraktowano to jako próbę dezercji i żołnierz trafił do więzienia. Jednostka w Ustce miała świniarnię, w której pracowali żołnierze. Składnicy rakiet pilnowały psy, ich opiekun korzystał z wyżywienia dla swoich podopiecznych. Podczas służby boh. nie spotkał się z ostrymi przejawami „fali”.
[01:13:57] Udział w defiladzie 1000-lecia [1966 rok] – nocne ćwiczenia przed paradą. 22 lipca obudzono żołnierzy o 4 rano – mycie samochodów i pastowanie kół czarną pastą do butów. Jednostka stacjonowała na Okęciu – organizacja uroczystości. Boh. jechał w samochodzie za ciągnikiem z rakietą (parametry techniczne).
[01:18:35] Rakietę obsługiwała czteroosobowa drużyna – stanowiska nad morzem, współpraca stacji radarowych. Specyfika pracy przy wyrzutni. Na ćwiczeniach nie strzelano z rakiet, tylko obsługiwano imitatory.
[01:23:32] Na ćwiczeniach w Bałtyjsku odpalono jedną rakietę – strzelanie do tarczy w kształcie okrętu wojennego. Wyżywienie podczas manewrów. Boh. poznał radzieckich żołnierzy z różnych republik – długość służby w armii.
[01:25:48] Droga na defiladę do Warszawy – jechano nocami, w dzień zatrzymywano się w lasach. Dróg pilnowało WSW. Jednostka boh. stacjonowała w Ustce na terenie Centrum Szkolenia Marynarki Wojennej – relacje z dowództwem.
[01:28:08] Specyfika pożaru w rafinerii. Po katastrofie straż zakładowa została rozbudowana, dysponowała „lekką wodą”, której nie było podczas pożaru w 1971 r. Powody wybuchu. Boh. na chwilę przed wybuchem przebywał na obwałowaniu płonącego zbiornika – ucieczka, eksplozje samochodów strażackich.
[01:37:06] Po ugaszeniu pożaru boh. był na miejscu tragedii i widział szczątki ofiar. Podejrzewano sabotaż, ale komisja ustaliła, że piorun uderzył w kominek zbiornika. Strażacy, których zatrudniano w zakładzie oglądali podczas szkolenia film o skutkach pożaru. [+]
[01:40:02] W gaszeniu pożaru brała udział grupa strażaków z Bielska, jeden ze strażaków zjechał po drabinie i uratował się, jego kolega w kabinie samochodu zginął. Zginęła cała obsada samochodu strażackiego, który przyjechał z Jasła. Zginął zastępca kierownika boh. Po wypadku przesłuchiwano pracowników – komisje rządowe, strażackie, milicja – podejrzenie sabotażu. Zachowanie ludzi podczas pożaru – ucieczka mieszkańców. [+]
[01:43:25] Dwa tygodnie później boh. zastępował kolegę na nocnej zmianie – zachowanie pracowników podczas nocnej burzy.
[01:46:30] Pożar zaczął się w sobotę, został ugaszony we wtorek. Zagrożenie wybuchem cystern z amoniakiem oraz rozniesieniem ognia kanałami. Rafineria w Czechowicach była pierwsza w kraju, tu na szkolenia przyjeżdżali pracownicy z Płocka. Nastroje pracowników po pożarze.
[01:50:54] Boh. zapamiętał ucieczkę z obwałowania na chwilę przed wybuchem. Potem do zakładu przyjechali Gierek, Jaruzelski, Kania. Spotkanie za strażakami. Odbudowa rafinerii, nowoczesny system gaśniczy.
[01:54:16] Żona myślała, że boh. zginął. Poszukiwanie zastępcy kierownika – rozpoznanie ciała po kluczach do biura. Jakiś czas po pożarze znajdowano ludzkie szczątki. [+]
[01:57:36] Szef wydziału spodziewał się aresztowania, ale tylko go zdegradowano, podobnie jak komendanta straży, dyrektora technicznego, głównego mechanika. Odbudową zakładu kierował wiceminister przemysłu chemicznego. Wspomnienie kierownika, który pracował w rafineriach w Drohobyczu i Borysławiu, a w Czechowicach kształcił młode kadry.
[02:01:08] Trzy tygodnie wcześniej gaszono płonące cysterny i do zakładu dopiero przyjeżdżały zapasy środków gaśniczych. Podczas pożaru boh. odłączył cysterny, które odjechały z lokomotywą. Wpływ pożaru na psychikę pracowników.
[02:05:07] Pretensje do dyrektora rafinerii. Zachowanie ludzi podczas pożaru – ogrodzenie z siatki nie pozwalało na ucieczkę. Ofiary wśród strażaków.
[02:10:06] Jeden z pracowników boh. po godzinach trudnił się ubojem świń, wyrzucono go z pracy za kradzież.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.