Czesław Lewandowski (ur. 1928, Wólka Garwarska), ps. „Bystry”, powstaniec warszawski i harcerz Szarych Szeregów, więzień KL Stutthof o numerze 79152, pułkownik Ludowego Wojska Polskiego. Pochodzi z robotniczej rodziny, wychowywał się w północnych dzielnicach Warszawy (Bielany, Wawrzyszew, Marymont) – rodzina kilkakrotnie zmieniała miejsce zamieszkania ze względu na pracę ojca. Jego ojciec został zamordowany przez Niemców w maju 1940 r. za rzekomy sabotaż, niedługo potem rodzinę opuściła matka, więc Czesław Lewandowski jako najstarszy musiał zająć się młodszym rodzeństwem. Z trudem zdobywał pożywienie, wszyscy wówczas głodowali, aż Rada Główna Opiekuńcza zainteresowała się losem sierot i umieściła wszystkich w domach dziecka. Gdy Czesław Lewandowski po dwóch miesiącach uciekł z sierocińca, okazało się, że jego dom rodzinny zajęli już inni ludzie. Dawni koledzy z podwórka wciągnęli go do pracy w konspiracji, wstąpił do Szarych Szeregów, złożył przysięgę. Walczył w powstaniu warszawskim na Marymoncie i Żoliborzu, brał udział w nieudanym szturmie na Dworzec Gdański. Wzięty do niewoli przez Niemców, został wywieziony do KL Stutthof, jako jeden z niewielu przeżył „marsz śmierci”. Po wyzwoleniu przez Armię Czerwoną leczył się i dochodził do siebie w szpitalu w Lęborku. Wrócił do Warszawy, gdzie zajął pokój w częściowo zburzonej kamienicy na Żoliborzu. Odnalazł także matkę, która przebywała u rodziny niedaleko Ciechanowa. Dawni znajomi z Szarych Szeregów zaproponowali mu udział w „akcji”, która okazała się napadem na bank. Czesław Lewandowski odmówił udziału, za co dostał podziemny wyrok śmierci. Jedynym ratunkiem było wstąpienie do Ludowego Wojska Polskiego – ukończył szkołę podchorążych we Wrocławiu, służył w Braniewie, potem w 1 Batalionie Ochrony Garnizonu Warszawa. Był wykładowcą taktyki na Kursie Oficerów Służb Technicznych, potem był zastępcą szefa wydziału szkoleń Wojsk Chemicznych MON. Ukończył Akademię Obrony Przeciwchemicznej w Moskwie. Był świadkiem wybuchu jądrowego na poligonie w Kazachstanie. Po powrocie do Polski służył w Warszawskim Okręgu Wojskowym, był wykładowcą w Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Chemicznych w Krakowie oraz w Akademii Sztabu Generalnego w Rembertowie. W Ludowym Wojsku Polskim dosłużył się stopnia pułkownika.
more...
less
[00:00:06] Wyróżnienia po powrocie ze studiów w Związku Radzieckim – boh. chciał służyć w 6 Dywizji Powietrzno-Desantowej w Krakowie i we wrześniu 1962 r. zameldował się w jednostce, którą dowodził płk. Rozłubirski. Przygotowania do pierwszego skoku ze spadochronem oraz szkolenia z samoobrony. Pierwsze skoki boh. wykonał z balonu, potem skakał z samolotu – przebieg szkolenia spadochroniarzy. Ćwiczenia skoków do jeziora. Boh. nadwyrężył nogę i, jako niezdolny do skoków, musiał odejść z dywizji. [+]
[00:11:40] Rozmowa z dowódcą Warszawskiego Okręgu Wojskowego gen. Kuropieską i szefem Wojsk Chemicznych Okręgu płk. Marchwickim – propozycja służby w sztabie Okręgu na stanowisku szefa Wydziału Szkolenia i Sekcji Operacyjnej. Struktura dowództwa wojsk chemicznych, relacje z kolegami, oficerami. Współpraca z Wydziałem Operacyjnym Okręgu. Zakres zadań – nadzór nad szkoleniami i rozbudową bazy szkoleniowej. Boh. wykonał eksponaty, które wizualizowały skutki wybuchu jądrowego.
[00:18:45] Służba w sztabie Okręgu w czasie konfliktów w Korei i Wietnamie. Zajęcia w terenie, wyjazdy do NRD i Czechosłowacji, które przewidywano jako przyszły rejon działania polskich wojsk. Boh. został zauważony przez szefa sztabu Okręgu, który przydzielał mu wiele zadań.
[00:21:52] Boh. uzyskał zgodę na organizowanie ćwiczeń z użyciem środków chemicznych oraz szkoleń z likwidacji skutków użycia broni jądrowej – kursy dla wszystkich rodzajów wojsk.
[00:23:26] Zachowanie żony boh., która pisała anonimowe skargi do dowództwa – szykany ze strony aparatu politycznego w wojsku, szczególnie zastępcy dowódcy Okręgu ds. politycznych – pomijanie w nagrodach. Reakcja boh., który zażądał konfrontacji z żoną – sprawę zbadał płk Jerzy Skalski, przewodniczący sądu honorowego – zmiana nastawiania dowództwa. Awans do stopnia podpułkownika.
[00:27:15] Sztab Okręgu był równocześnie sztabem grupy operacyjnej, która miała działać na kierunku Cieśnin Duńskich – opracowywanie operacji desantowej. Rozpoznanie terenu podczas wyjazdów turystycznych, ćwiczenia na morzu.
[00:30:10] Podczas ćwiczeń 9 Dywizji z Rzeszowa na poligonie boh. obserwował mobilizację batalionu czołgów i nocne ćwiczenia w ostrym strzelaniu. Czołgi miały otworzyć ogień na błysk światła. Obserwatorzy stali na pagórku, żołnierz z obsługi samochodów zapalił zapalniczkę i ściągnął ogień czołgu – zniszczenie samochodów. Poszukiwanie winnych i rozdzielenie kar – nagroda dla celnych czołgistów. [+]
[00:36:55] Ćwiczenia 9 Dywizji z użyciem imitatorów wybuchów jądrowych, opracowanych przez inżynierów z Instytutu Chemii i Radiometrii. Efekt wybuchu imitatora. Podczas omawiania ćwiczeń dotarł meldunek, że imitatory się zapaliły – przyczyna zapłonu. Akcja ratunkowa – wytaczanie beczek z magazynu, gdzie znajdowały się także pociski artyleryjskie, zasypywanie ich ziemią, wnioski na przyszłość. [+]
[00:46:10] Przemieszczanie się pułku wojsk chemicznych z Biskupca – przejazd samochodów specjalistycznych. Zranienie żołnierza podczas wybuchu pochłaniacza do maski przeciwgazowej w obiegu zamkniętym.
[00:50:12] Boh. został zastępcą szefa wojsk chemicznych Okręgu – strzelanina w pułku wojsk chemicznych w Biskupcu. Podczas odprawy kadry oficerskiej na salę wszedł żołnierz z pepeszą i ostrzelał zebranych ciężko raniąc trzy osoby, potem się zastrzelił. Próby wyjaśnienia zajścia. Boh. zaproponował pułkowe ćwiczenia jednostki – zakres zadań. [+]
[00:57:40] Podczas ćwiczeń na poligonie koło Nidzicy szkolono żołnierzy w zakresie likwidacji skażeń na drogach – użycie iperytu. Ostrzeżenia wokół poligonu. Po zakończeniu ćwiczeń na teren poligonu weszło kilku chłopaków, którzy znaleźli dół z zakopanym iperytem – ciężkie poparzenia chłopców, synów miejscowych notabli. Trudności w leczeniu poparzeń. Śledztwo w sprawie wypadku, oskarżenie dowódcy kompanii chemicznej i skazanie go za zaniedbanie w służbie. Interwencja rodziców u I Sekretarza KC PZPR. [+]
[01:04:55] Na jedno ze zgrupowań boh. zabrał syna, który zaprzyjaźnił się z żołnierzami z dywizji powietrznodesantowej. Pomoc w gaszeniu pożaru lasu w okolicy – oskarżenie żołnierzy o podpalenie. Syn ukrył się w samochodzie i pojechał na akcję gaśniczą, podczas której zgubił się w lesie.
[01:09:46] Jeden z żołnierzy często uciekał, po czwartej ucieczce boh. skierował sprawę do prokuratury – przyjazd jego matki i jej wyjaśnienia.
[01:12:30] Informacja o katastrofie w święta Bożego Narodzenia – wyjazd z gen. Jankowskim w okolice Łowicza, gdzie wykoleił się pociąg z cysternami przewożącymi chemikalia, opary przewożonego środka już zabiły trzy osoby. Chmura oparów unoszona wiatrem spadła na fermę kur i zabiła kilkadziesiąt tysięcy ptaków oraz kilku pracowników. Przyjazd kompanii chemicznej z Legionowa – kurtyna wodna na mrozie. Cysternami przewożono chlor ze Związku Radzieckiego do NRD. Przebieg akcji ratunkowej – zaklejanie dziur w cysternach przez ekipy z zakładów zbrojeniowych, podstawienie salonki dla ekipy. Przyjazd szefa sztabu WP – jego zachowanie. Na miejsce katastrofy przyjechały ekipy specjalistów z zakładów chemicznych – ich opinia. Wybuch podczas napełniania jednej z cystern wodą. Cysterny odciągnięto od torów – przejazd pociągu specjalnego, wiozącego członków rządu na Śląsk. Oskarżenie o sabotaż – ekspertyzy dotyczące wybuchu. W wyniku wybuchu podczas eksperymentu przeprowadzonego na WAT kpt. Piekar stracił rękę. Cysterny zostały odholowane do granicy ZSRR i oddane właścicielom – organizacja transportu. [+]
[01:33:40] Problemy zdrowotne po akcji – uszkodzenie nerek. Nagrody i pochwały za przeprowadzoną akcję. W wypadku zginęło 13 osób. Wykorzystanie wody do neutralizacji chloru – praca przy minusowych temperaturach. Utajnienie wypadku, jego prawdopodobne przyczyny. [+]
[01:39:20] W 1969 r. szef katedry Obrony przed Bronią Masowego Rażenia Akademii Sztabu Generalnego zaproponował boh. pracę na uczelni – dwuletni staż w Wyższej Oficerskiej Szkole Wojsk Chemicznych w Krakowie na stanowisku kierownika cyklu. Szefem szkoły był płk Szer. System w szkole – brak łączności między poszczególnymi cyklami. Zmiany, które zaproponował boh. zostały wdrożone. Bazą dla szkoleń był pobliski poligon, który przygotowano dla potrzeb szkoły – poczynione inwestycje. Opinie absolwentów na temat szkoły. Promocja rocznika – uroczystość na krakowskim Rynku.
[01:51:25] Szkolenie na poligonie pod koniec kursu, gdy komendantem szkoły był płk Sokołowski ps. „Kujon”, znawca i pasjonat regulaminów – incydent z udziałem boh., który badała prokuratura. [+]
[01:54:50] Komendantem Akademii w Rembertowie był gen. Kuropieska – opinia ze szkoły w Krakowie wystawiona przez płk Sokołowskiego i opinia komisyjna z Krakowa. Boh. został adiunktem w Akademii Sztabu Generalnego – opinia na temat kolegów-wykładowców. Opieka nad kursami wojsk chemicznych – zmiany w katedrze, opracowanie skryptu na potrzeby szkolenia. Boh. utworzył koła naukowe dla słuchaczy.
[02:02:37] Niskie oceny w jednej grupie słuchaczy, jej skład – zmiana programu nauczania i poprawienie wyników. Pochwały katedry wygłaszane przez słuchaczy. Boh. wypatrzył dwóch zdolniejszych studentów i pomagał im – ich szybkie awanse na stopnie generalskie.
[02:08:30] Zmiany kadry wykładowców, współpraca z prof. płk Noszko – przygotowywanie opracowań na potrzeby szkoły. Nagrody za działalność naukową. Boh. przeczytał w „Polsce Zbrojnej” wzmiankę o rozwoju kadr – rozmowa ze słuchaczami koła naukowego, która doszła do zastępcy komendanta ds. politycznych – jego reakcja podczas odprawy, zarzucenie boh. „odchylenia burżuazyjnego”. Sprawa została oddana do komisji kontroli partyjnej, stanowisko boh. poparł gen. Kuropieska – zakończenie sprawy. Uznanie dla boh. w Akademii, jego awanse. Na koniec był szefem katedry. Boh. odszedł z wojska po dwóch zawałach. Pożegnanie 11 listopada 1981.
[02:18:07] Praca naukowa w katedrze – otwarcie przewodu doktorskiego. Tematem pracy było wykorzystanie urządzeń technicznych wojsk chemicznych do odkażania umundurowania i wyposażenia armii. Przebieg obrony, która trwała 5 godzin i nie odbyła się publicznie z powodu wykorzystania w pracy doktorskiej tajnych materiałów – obecność wojskowych. Przed boh. bronił się oficer 6 Dywizji, do którego przyjechali koledzy w mundurach i pod bronią. W 1976 r. boh. został doktorem nauk techniczno-wojskowych. Z jego pracy korzystało dwóch doktorantów z Akademii Marynarki Wojennej i jeden z WAT.
[02:24:25] Odejście z wojska w listopadzie 1981, na miesiąc przed wprowadzeniem stanu wojennego. Po jego ogłoszeniu zaproponowano boh. działanie w składzie grupy operacyjnej i kierowanie działem polityki mieszkaniowej. Efektem pracy było załatwienie ponad 20 tysięcy zaległych spraw mieszkaniowych. Dział polityki społecznej zajmował się wydawaniem zezwoleń na przemieszczanie się po godzinie milicyjnej i zezwoleń na zgromadzenia – współpraca z władzami kościelnymi.
[02:26:42] Zakończenie nagrania – omawianie tematów na następną sesję.
[02:26:58] Dzień zakończenia wojny – refleksje boh., który był tego dnia w Warszawie – nadzieje chłopaka, który w 1945 r. miał 17 lat. 25 i 26 kwietnia ze Stutthofu ewakuowano część więźniów droga morską. 8 maja wyzwolono obóz, w którym znajdowało się kilkuset więźniów. Boh. został wyzwolony przez radzieckich czołgistów w marcu. Polityka polskich władz po przemianie ustrojowej – deprecjonowanie Dnia Zwycięstwa. Udział Polaków w II wojnie światowej. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.