Elżbieta Mazurek (ur. 1959, Warszawa), wnuczka Antoniego i Władysławy Nagórków, którzy w czasie wojny w Otwocku ukrywali pięć osób pochodzenia żydowskiego. Opowiada historię pomocy Żydom podczas okupacji niemieckiej oraz powojennych kontaktów z Beniaminem Krochmalikiem (jednym z ocalonych) i jego rodziną.Antoni i Władysława Nagórkowie mieszkali na obrzeżach Otwocka przy ul. Wiejskiej 38. Przed wojną Antoni pracował na kolei, Władysława zajmowała się domem. Ok. połowy 1942 roku przyjęli pod swój dach i ukryli w piwnicy pięciu Żydów. Jednym z nich był Benjamin Krochmalik (Krochmalnik), przed wojną fryzjer w pobliskiej Kołbieli. W sierpniu 1942 roku, gdy wracał z pracy poza gettem, Władysława przywołała go do siebie i ostrzegła, że grozi mu aresztowanie i wywózka. Zaproponowała schronienie. Tak przeżył okupację. Choć po wojnie zamieszkał z rodziną w Australii, od połowy lat 70. corocznie ich odwiedzał, a po jego śmierci przejeżdżają jego dzieci i wnuki. Elżbieta Mazurek jest żoną Waldemara Mazurka, który w latach 80. działał w podziemnej „Solidarności” w zakładach „Tewa” na warszawskim Służewcu. Opowiada o aresztowaniu go w kwietniu 1982 i późniejszych represjach wobec niego, m.in. zwolnieniu z pracy.
more...
less
00:01:03 Dziadkowie boh. mieszkali przed wojną w Otwocku przy ul. Wiejskiej 38. Babcia zajmowała się domem i dziećmi, dziadek pracował na kolei. Babcia pobożna, zawsze w cieniu. Boh. poznała rodzinny sekret, dopiero gdy przyjechał do Polski Ben – w 2. połowie lat 70. – (75 lub 76 r.). Pojawił się przed domem babci i zapukał do werandy. Babcia od razu go poznała. [++]
00:03:25 Boh. poznała go w 1977 r., powracał co roku, odwiedzał też kolegów oraz osoby, które pomogły uratować jego przyszłą żonę Różę.
00:04:39 Beniamin Krochmalik, Róża Krochmalik – małżeństwo. Dom babci był drewniany, pod podłogą wydrążono piwniczkę – chowało się tam na stojąco pięciu Żydów. Gdy zagrożenie mijało, wchodzili do domu i żyli obok dziadków, „jak rodzina”. Na zewnątrz wychodzili po zmroku.
00:06:53 Oboje dziadkowie byli zaangażowani w ratowanie „swoich” Żydów, babcia dbała o żywność (przywoziła od rodziny na wsi), rodzice dzielili się plonami z gospodarstwa.
00:08:46 Kupowanie chleba: mama boh., wówczas dziewczynka, jeździła do różnych sklepików (żeby nie kupować za dużo jednym sklepie) po jedzenie.
00:09:55 Ben podczas odwiedzin u babci zaglądał do piwniczki – był podenerwowany. Babcia podczas pierwszych odwiedzin po raz pierwszy opowiedziała o przechowywaniu Żydów, bała się sąsiadów. Pierwsza wizyta: wielkie emocje u babci. Ben przyjechał z Australii. Próby nawiązania kontaktu listowego z babcią i dziadkiem. Pozostałe cztery ocalałe osoby się nie odzywały.
00:14:14 Ben przyjeżdżał w odwiedziny latem, był na ślubie boh. 16 czerwca, pomagał finansowo, przysyłał paczki (kosmetyki), mówił i pisał po polsku. Przed wojną był już dorosły. Cała jego rodzina zginęła podczas wojny, został sam. Odwiedził kolegę w Otwocku przy ul. Andriollego.
00:18:30 Ben zawsze podkreślał swoją wdzięczność. Dziadek zmarł w 1977 r., z babcią Ben widział się wiele razy.
00:19:50 Gdy Ben zmarł, pisała Róża, że jest jej ciężko. 20 lat po śmierci Bena przyjechał Robert (2015 r., syn), który jest emocjonalnie związany z ojcem, miał jego notes z adresami i notatkami. Przemówienie Roberta w Otwocku [w 2018 r.]. Drugi syn Bena Ryszard. Przyjazd całej rodziny Bena z Australii [2018].
00:23:23 Notes Benjamina. Przyjazd rodziny do Polski w poszukiwaniu korzeni. Więzi rodzinne między obiema rodzinami. Korespondencja przez całe lata po wojnie, listy otwierane i cenzurowane w Polsce.
00:27:20 Mąż boh. działał w podziemnych strukturach NSZZ „Solidarność” w zakładach Tewa na Służewcu. Boh. dowiedziała się o tym kilka dni przed aresztowaniem. Aresztowali go na początku kwietnia [1982] w domu. Boh. i ich kilkumiesięczna córka zostały bez środków do życia, próba znalezienie adwokata, spotkanie z żonami innych aresztowanych. Po miesiącu mąż wrócił, przez ten czas nie było z nim kontaktu. Sprawa w prokuraturze wojskowej.
00:31:35 Mąż zwolniony z pracy w Tewie, represjonowany, nie mógł znaleźć pracy, zaczął pracować jako taksówkarz. I pracuje do dziś.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.