Stanisław Krogulec (ur. 1945, Parszów) opowiada o losach swojej rodziny podczas okupacji niemieckiej, pacyfikacji wsi Michniów, w której zginęło kilkuset mieszkańców, a także o powojennej rzeczywistości i problemach Michniowa.
[00:00:10] Ur. 30 kwietnia 1945 r. we wsi Parszów. Ojciec Edward z Michniowa, w 1938 r. służył na granicy z ZSRR, dostał się do niewoli niemieckiej, osadzony w obozie jenieckim w okolicach Lwowa, udało mu się uciec podczas transportu. Ukrywał się w Parszowie u rodziny matki. Pacyfikacja Michniowa – zginęli trzej bracia ojca i siostra. Babcia przeżyła pacyfikację, została ranna. Ewaryst Grabiński, u którego ojciec był agronomem, widział śmierć brata ojca, Walerka – zastrzelonego przez Niemców. Drugi brat spalony żywcem w stodole. [++]
[00:05:20] Babcia została postrzelona, wydostała się z płonącego domu do gajówki Opal – opatrzona przez lekarza Poziomskiego z Suchedniowa, wyleczona w szpitalu. Oficjalna liczba ofiar: 204. Sąsiadka Wąsik była wtedy w zaawansowanej ciąży, Niemcy zamordowali również jej właśnie urodzone dziecko. Wg boh. zginęło ok. 230 osób. W okolicy mieszkali też ludzie przesiedleni z Poznania oraz uciekinierzy ze Skarżyska – nie wiadomo, co się z nimi stało.
[00:08:00] Nauczycielka z Michniowa w niedzielę 11 lipca [1943], w przeddzień masakry, przeniosła się do domu Obarów – nieznany jej dalszy los. Wieś była doszczętnie zniszczona, nikt nie mógł tam przebywać, ucieczka z pola Franciszka Dupaka – Niemcy strzelali za nim. Matka Edwarda Materka zastrzelona za pasienie krów w Michniowie. Wieś pozostała niezamieszkana do wyzwolenia.
[00:10:11] W 1939 r. po przejściu frontu w okolicy gajówki pozostało dużo broni, ludzie ją zbierali, Kazimierz Żołądek naprawiał – zaczątki konspiracji we wsi. Spotkania w jednej z kuźni – organizacja „Kuźnia”. Akcja na Baranowskiej Górze, zatrzymanie dyrektora fabryki broni Herman Göring Werke ze Skarżyska-Kamiennej – odebranie mu broni i gotówki. Przybycie „Ponurego” do działających już oddziałów – zatrzymał się u Władysława Materka, kolejarza, który przywoził informacje i rozkazy. W jaskini w górze Kamień Michniowski „Ponury” założył pierwszy obóz, a gdy oddział się powiększył – przeniósł się na Wykus (ok. 7,5 km od Michniowa).
[00:14:16] Część kadry oddziału była z Warszawy, a członkowie pochodzili z okolicy. Leopold Krogulec zbył zastępcą „Ponurego”. W 1939 r. wielu mieszkańców Michniowa zginęło lub trafiło do niewoli (m.in. Władysław Wikło). Po zakończeniu wojny bieda we wsi, słaba ziemia – ludzie zbierali owoce leśne, parali się rzemiosłem lub handlem. Materek zdołał wykształcić dzieci – syn Julian. Gajowy Malinowski był zamożny: kształcił syna we Lwowie, miał służącą.
[00:17:27] Michniów nie otrzymał żadnej pomocy z gminy ani od państwa – kontrybucje wojenne bez ulgi, pomimo zniszczeń. Bezpośrednio po wojnie szkoła mieściła się w prywatnym domu Wikłów, potem przeniesiona do domu boh. Zebrania mieszkańców też się tam odbywały. Zachęty dla mieszkańców, żeby nie odbudowywać Michniowa i przesiedlić się do opuszczonej przez Niemców podradomskiej wsi Jedlnia. Zostali, odbudowa wsi. [+]
[00:20:37] Pomnik upamiętniający pacyfikację: kamień z Tumlina. Wieloletni sołtys Adolf Morawski wspominał, że pomogli go ustawić żołnierze radzieccy. Budowa pomnika. Mogiłę usypali w lipcu 1943 r. za zgodą Niemców mieszkańcy Suchedniowa, pracownicy tartaku berezowskiego w miejscu przeznaczonym na szkołę (działka „profesorka”). W miejscu po karczmie zbudowano szkołę w latach 30., kowal z Michniowa – kuźnia działała do 1938 r., w jej miejscu stoi sklep.
[00:24:22] Tuż po wojnie namawiano chłopów do zakładania spółdzielni rolniczej (kolektywizacja) – mieszkańcy nie zgodzili się. Wieś świadoma politycznie i zaangażowana patriotycznie – w czasie powstania styczniowego Langiewiczowi pomagali mieszkańcy na górze Kamień [+]. Obowiązkowe dostawy – kolumna furmanek do Suchedniowa. Niedocenienie Michniowa, brak rekompensaty za zniszczenia, wieś nieobjęta elektyfikacją – w 1959 r. mieszkańcy sami założyli sieć z własnych składek (raty po 500 zł). [+]
[00:27:40] Elektryfikację Michniowa przeprowadziła firma Sokołowskiego z Suchedniowa, słupy pochodziły z michniowskiego lasu. Boh. ze starszym bratem okorowywali bele i kopali doły pod słupy. W ramach pożyczki każdy dom dostał 1 źródło światła i 1 gniazdko. [++]
[00:30:35] Przełom 1945/46: odmowa pomocy ze strony władz lokalnych, pismo do Bieruta – zgoda na pozyskanie 12 mkw drewna. Asfaltowa droga przez wieś budowana w latach 1949-52. Przeprowadzka rodziny boh. do Michniowa 9 listopada 1948 r. – w r. 1944 ojciec wcielony do 2 Armii, walczył na froncie, skierowany do szkoły oficerskiej w Krakowie (podporucznik). Udało mu się wrócić do cywila: został komendantem straży zakładowej w fabryce amunicji w Skarżysku – strażnicy mieli broń. Aresztowanie ojca, umorzenie procesu, budowa domu w miejscu spalonego przez Niemców, przeprowadzka do Michniowa.
[00:34:44] Dwa samochody z UNRRA (ford canada, jems) na podwórku – wożono nimi kamień na budowę drogi z pobliskiego kamieniołomu. Pierwsze kołchoźniki grające cały dzień we wsi. Radio lampowe u sąsiada Morawskiego, nasłuchiwanie RWE. W XXI w. problem wody we wsi – ludzi podkradali sobie wodę ze studni. Budowa wodociągu dla Michniowa, boh. przewodniczył komitetowi, zbiórka składek. Prośby o dofinansowanie w urzędach warszawskich, pomoc wojewody Płoskonki, radość we wsi.
[00:42:00] Inicjatywa budowy kanalizacji w Michniowie budziła opór społeczny, zbudowano kanalizację razem z biologiczną oczyszczalnią ścieków.
[00:43:40] Rocznice pacyfikacji obchodzone od 1945 r. – nikt nie pracował 12 i 13 lipca. W początku lat 50. podczas mszy rocznicowej lament wszystkich ludzi nad mogiłą – trauma, brak docenienia wsi. Dopiero w latach 70. manifestacja przy gajówce (w której zginęła cała rodzina gajowego Wikło) – marszałek sejmu Roman Malinowski odznaczył wieś Michniów Krzyżem Grunwaldu III klasy.
[00:46:55] W 1946 r. Julian Materek gnębiony przez UB, siedział w więzieniu, ukrywał się do lat 70. na Ziemiach Odzyskanych. Jego siostra trafiła na roboty do Niemiec, jeden z dowódców pacyfikacji Michniowa zabrał ją pod Częstochowę. Cały inwentarz żywy i wszyskie cenne rzeczy zostały zrabowane przez Niemców. Skrajna bieda we wsi. W 1949 r. likwidowanie analfabetyzmu. [+]
[00:50:00] W latach 50. nie wolno było o wielu sprawach mówić głośno – obawa przed donosicielstwem. Szkoła w wieku 5 lat – lekcje w domu, potem w odbudowanej gajówce, woźną była Katarzyna Wikło. Długa droga do szkoły, uczniowie w różnym wieku w jednej klasie. Budowa szkoły we wsi przez mieszkańców ze składek. Władza zrobiła bardzo niewiele dla mieszkańców – poczucie, że chce ich ukarać za wspieranie AK oraz odmowę kolektywizacji i przeprowadzki w inne miejsce.
[00:54:18] Niemcy zabrali kilka dziewcząt po pacyfikacji. Wątrobińska na robotach w Niemczech poznała Polaka z Wołynia z miejscowości Zagaje, spacyfikowanej tego samego dnia co Michniów – pobrali się i zamieszkali w Michniowie. Budowa mauzoleum, fundacja powstała w latach 90. – szerzenie wiedzy o historii polskiej wsi w czasie II wojny światowej – spacyfikowano w sumie ok. 800 wsi.
[00:58:20] Dyżury w weekendy i święta. Wizyta Polonii amerykańskiej. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.