Alicja Kaszyńska z d. Ziółek (ur. 1924, Sandomierz) jest twórczynią i właścicielką Domu Pracy Twórczej „Alicja” w Sandomierzu. W budynku tym mieszkała w czasie wojny jako młoda dziewczyna razem z ciotkami. Pani Alicja opowiada o wybuchu wojny w 1939 r. i ewakuacji z rodziną na wschód, gdzie była świadkiem wejścia Rosjan. Opisuje swoją późniejszą służbę łączniczki w Armii Krajowej (ps. „Sarna”), a także działalność konspiracyjną siostry, ojca i późniejszego męża, Janusza Kaszyńskiego.
[00:00:01] Bohaterka urodziła się w domu swoich dziadków w Sandomierzu, był to ostatni dom zaliczający się do miasta. Dziadek był radnym i patriotą. Gdy wybuchła wojna, boh. miała 17 lat, wstąpiła do AK, składała przysięgę u p. Pfeifra, została łączniczką o ps. „Sarna”.
[00:01:30] Boh. nosiła konspiracyjne przesyłki i paczki, m.in. do sklepu p. Cybulskich. Jej starsza o dwa lata siostra Mirosława była sekretarką kapitana przybyłego z Anglii na teren Sandomierza. Ojciec też był w AK, prowadził skład opałowy.
[00:02:30] Skład zaopatrywał miasto w przydziały węgla i drewna. Materiały przychodziły Wisłą, rozwożono je furmankami do majątków, szkół itp. W budynkach służbowych ojciec prowadził też skład broni AK.
[00:04:00] Po wybuchu powstania warszawskiego grupa młodzieżowa „Pielaszów” miała iść mu z pomocą, zaopatrzona w broń przechowywaną przez ojca boh. Powody fiaska akcji. Ojciec boh. to Edward Ziółek, był odpowiedzialny za skład broni.
[00:05:10] Sandomierska instytucja „Pomoc Bratnia” miała różne sklepy.
[00:05:40] Gdy do Sandomierza zbliżali się Rosjanie, ojciec wywiózł żonę z dziećmi na wieś. Od zachodu szli Niemcy. Tzw. przyczółek sandomierski, wymiana ognia pomiędzy wojskami radzieckimi i niemieckimi.
[00:07:00] Samotne ciocie-babcie boh. dostały od miasta mieszkanie i boh. zatrzymała się u nich. Matka boh. została ciężko ranna podczas wymiany ognia i przebywała w domu dziadków. Sandomierz był zajęty przez Rosjan. Matkę opatrzył w szpitalu dr Dobkiewicz.
[00:09:20] Boh. nosiła mamie obiady do szpitala. W Pielaszowie młodzi Polacy zorganizowali się, aby iść na odsiecz Warszawie. Niemcy zaatakowali partyzantów. Przyszły mąż boh. był w AK, przyszedł po boh. na wieś i wraz z rodziną wrócili wszyscy do Sandomierza.
[00:10:52] Przed wycofaniem się Niemcy aresztowali ojca i wywieźli na zachód. Powstanie przyczółka sandomierskiego, wejście Rosjan i wycofanie się Niemców.
[00:12:20] W 1945 roku boh. wzięła ślub z mężem, który przed wojną ukończył szkołę podchorążych w Komorowie. Wyjechali do Warszawy, rozpoczęli pracę, boh. również naukę.
[00:14:15] Ojciec boh. wrócił do Sandomierza przed ślubem córki. Boh. nie ujawniła się po wojnie. Jej mąż dostał pracę w monopolu tytoniowym dzięki pomocy przyjaciela z gimnazjum, który pochodził z rodziny komunistycznej. Wcześniej mąż ujawnił się jako były akowiec.
[00:15:50] Musiał co jakiś czas meldować się. Boh. i jej rodzina nie ujawnili swojego zaangażowania w AK. Mąż skończył w 1939 r. podchorążówkę i od razu poszedł na wojnę. Dostał medal za obronę granic polskich w 1939.
[00:16:45] W Warszawie boh. z mężem mieszkali 45 lat. Collegium Gostomianum w Sandomierzu. Ciocie boh. ukończyły przed wojną seminarium nauczycielskie, boh. chodziła tam do tzw. ćwiczeniówki, w 1938 r. rozpoczęła naukę w gimnazjum.
[00:18:20] Wrzesień 1939, informacja w radio o wybuchu wojny.
[00:20:15] Po wybuchu wojny ojciec wywiózł rodzinę na wschód. Wkroczenie Rosjan. Droga powrotna do Sandomierza. Zwalony most na Wiśle, przeprawa po jego resztkach na drugą stronę.
[00:22:30] Kapitan, który przyjechał z Anglii, aby stworzyć jednostkę AK na terenie Sandomierza, nazywał się Czesław Torliński [Leon Torliński ps. „Czesław”]. Siostra boh. była jego sekretarką. Boh. jako łączniczka nie używała broni, ale ją przenosiła.
[00:23:55] Boh. rozwoziła komunikaty na rowerze. Jej przyszły mąż robił nasłuchy radiowe i pracował w młynie. Wcześniej mieszkał w Solcu nad Wisłą, jego matka uczyła w gimnazjum, ciocia prowadziła internat.
[00:25:20] Mąż boh. dla bezpieczeństwa wyjechał do Sandomierza, tu poznał boh. Mieli radio, które matka boh. po nasłuchach ukrywała w ogrodzie w malinach. Procedura prowadzenia nasłuchów, przepisywanie komunikatów przez boh., powielanie i kolportaż. Boh. z siostrą roznosiły je po różnych punktach w Sandomierzu, m.in. do państwa Pfeifrów, apteki, do pani Sobolewskiej, do szpitala.
[00:27:48] Boh. zlecono dostarczenie tajnej przesyłki do fabryki przetworów owocowych w Dwikozach. Gdy jechała tam rowerem, zobaczyła jadący za nią wóz SS. Uciekła przed nim w boczna ścieżkę, ale z trwogi zapomniała hasła przy przekazywaniu przesyłki. [+]
[00:31:10] Inną przesyłkę dostarczała do więzienia, w którym siedzieli akowcy. Podała hasło i przekazała paczkę. Przeżycia boh. związane z niebezpieczeństwem pełnienia funkcji łączniczki.
[00:33:30] W Warszawie po wojnie boh. i mężowi dobrze się układało – boh. miała „piękną pracę”, mąż pracował jako wicedyrektor departamentu plastyki w Ministerstwie Kultury i Sztuki. Mimo przeszłości akowskiej byli uznani, boh. jednak nie puszczano za granicę.
[00:34:15] Po wielu latach w Warszawie dwoje dzieci boh. dorosło, syn ukończył polonistykę, córka architekturę. Maż Janusz Kaszyński w 1990 r. zmarł. Córka pracowała wtedy za granicą, syn również – był w USA i pracował w telewizji.
[00:35:40] Po śmierci męża boh. postanowiła wrócić do Sandomierza. Dawniej marzyła, żeby poprowadzić dom dla twórców. W Sandomierzu okazało się, że bardzo jej bliski dom ciotek, w którym mieszkała w czasie wojny, ma zostać wyburzony.
[00:38:00] Boh. zdobyła fundusze i odkupiła dom. Wygrała przetarg swoim projektem na stworzenie domu pracy twórczej. Dom był w bardzo złym stanie. Remont domu.
[00:40:30] Proces przebudowy domu okazał się skomplikowany. Córka – architekt, razem ze swoim mężem, pomogli w realizacji projektu. Boh. stworzyła dom dla ludzi sztuki.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.