Eugeniusz Zarzycki (ur. 1933, Stanisławów) opowiada o okupacji radzieckiej i niemieckiej na Kresach, wywózce do Generalnej Guberni, ucieczce z transportu, działalności partyzanckiej, ruchu oporu po wyzwoleniu, aresztowaniu przez UB, śledztwie oraz pobycie w obozie pracy w Jaworznie.
[00:00:10] Ur. 9 grudnia 1933 r. w Stanisławowie. Rodzina patriotyczna, kult Piłsudskiego „Dziadka”. Babcia dbała o wychowanie. Przodkowie boh. brali udział w powstaniach listopadowym i styczniowym. Plan rozpoczęcia edukacji w 1939 r.
[00:03:43] Wkroczenie Rosjan 17 września 1939 r., zamknięcie polskich szkół, otwarcie rosyjskich. Piosenka o wywózkach na Syberię. Wielokrotne ucieczki rodziny przed wywózką. Ostrzeżenie ojca.
[00:05:27] Nauka cyrylicy, ulubieni pisarze rosyjscy. Przyjście Niemców, ucieczka Rosjan. Nieprzygotowanie Rosjan do wojny, „nawet okopów nie kopali”. Nikt nie stawiał przeszkód Niemcom.
[00:07:52] Marszałek Rokossowski. Misja dyplomatyczna do Stalina, propozycja Rokossowskiego zakończenia powstania warszawskiego, na którą Stalin nie odpowiedział.
[00:10:18] W 1939 r. aresztowanie Rokossowskiego na 5 lat podczas wykładu dla generalicji nt. planowanego odwrotu – wizytacja Stalina. [+] „Armia Czerwona nie wie, co to odwrót, nigdy się nie cofa”. Rokossowski organizował obronę Moskwy. Opinia, że gen. Świerczewski zginął, by Rokossowski mógł zająć jego miejsce.
[00:13:07] Boh. przez blisko 40 lat mieszkał w Legnicy, miał częste kontakty z Rosjanami. Polityka lokalowa Rosjan, rakiety radzieckie skierowane w kierunku Czech.
[00:15:09] Wysłanie Świerczewskiego na pogranicze z ZSRR, zaatakowani przez Ukraińców. Wątpliwe okoliczności śmierci Świerczewskiego. [+] Prowokacje Rosjan i Ukraińców wobec Polaków. Postawa Stalina wobec powstania warszawskiego.
[00:19:21] Ojciec aresztowany przez gestapo, opieka boh. nad mamą chorą na tyfus i bratem chorym na dyfteryt. Kradzież kartki żywnościowej. Pomoc Węgrów, handlowanie. Ukończenie 2 klasy w 1943 r. Ucieczka z Podola w krakowskie.
[00:21:20] Ukrywanie się ojca po ucieczce z więzienia, ucieczka na Zachód, „do pracy w Niemczech”. Droga pociągiem przez miesiąc. Kolejarz ostrzegł przed aresztowaniem przez Niemców – ucieczka rodziny furmanką zorganizowaną przez AK do rolnika. Jego 12-letni syn handlował wodą i krachlą [oranżadą]. Załadunek Polaków pozostałych w pociągu do transportów do Auschwitz. [+]
[00:26:18] Zaangażowanie w działalność AK. Postawa antykomunistyczna, opowiadanie kawałów politycznych. Kontakt z opozycją w Katowicach. Nauka w gimnazjum, przerobienie legitymacji szkolnej. Pluton szturmowy „Huragan”, podlegał pod [K]ZHN i NSZ. W szkole w Krzeszowicach też działała organizacja harcerska: Polska Podziemna Organizacja Niepodległościowa.
[00:29:50] Ostrzeżenie przez kolegę [Mietek Baran] po wpadce organizacji. Wyprowadzka boh. do Pyskowic na Górnym Śląsku. Wpadka w październiku 1948 r., rozwiązanie organizacji.
[00:32:19] Założenie przez boh. własnej organizacji „Polska Walcząca” w szkole w Pyskowicach, wpadka w styczniu 1951 r. – zadenuncjowani przez kolegów. Proces sądowy. Zdobywanie broni, rozbrajanie oficerów.
[00:34:12] Ubek w Gliwicach, obserwacja, zatrzymanie. Butelka zamiast pistoletu, strzelanina, ucieczka ubeka. [+]
[00:38:32] Aresztowanie, przesłuchania. Postępowanie ubeka na komendzie, podsłuchiwanie, donosicielstwo. Różne postawy funkcjonariuszy UB [+]. Donosiciel z organizacji wyciągnięty z więzienia dzięki siostrze. Boh. wysłany do więzienia.
[00:45:13] Śledztwo na UB, przesłuchania do końca kwietnia, podarcie protokołów poprzednich przesłuchań. Tortury: zamknięcie w szafie na dokumenty na kilka godzin, pobicie, straszenie pistoletem, prowokacja z bronią.
[00:49:50] Milicjant z celi – miał 3 koce − zmuszony przez rodzinę do rezygnacji z pracy w milicji – 6 tygodni aresztu. [+]
[00:53:23] Rozprawa przed sądem, wyrok 6 lat, zwolnienie po 4 latach. Po więzieniu praca fizyczna łopatą, odmowy przyjęcia do szkoły. Po latach rozpoczęcie nauki w technikum ekonomicznym. Życiorys dyktowany przez dyrektora, który siedział w więzieniu z Cyrankiewiczem. [+]
[00:59:11] Próba podjęcia nauki na wyższej uczelni, niedopuszczenie do egzaminów. Wydział Prawa i Administracji we Wrocławiu. Poparcie przewodniczącego POP PZPR. [+]. Paczka z materiałami przygotowującymi do egzaminu. Ukończenie studiów.
[01:03:45] Ucieczka z zakładu pracy. Pod koniec lat 80. ostrzeżenie głównej księgowej: przygotowanie dyscyplinarnego zwolnienia i artykułu w „Trybunie Ludu” przez nowego sekretarza POP.
[01:07:49] Aresztowanie boh. w styczniu 1952 r. Ostrzeżenie przez kolegę Mietka Barana. Aresztowania kolegów po donosie. Obserwowanie boh. przez UB, śledzenie przez kolegę. Odwiedziny u kuzynki. Aresztowanie w gabinecie tow. Szwarca z miejskiej rady narodowej w Gliwicach. [+]
[01:14:44] Bunt w więzieniu w Gliwicach w lipcu 1952 r. w proteście przeciw zupie z robakami. Porozumiewanie się alfabetem Morse’a w więzieniu – zorganizowanie strajku głodowego, poinformowanie opinii publicznej.
[01:18:46] Zdrowe jedzenie, nowy naczelnik więzienia, odwołanie strajku. Bunt w Jaworznie, praca w kopalni „Komuna Paryska”, wyczerpująca praca - wytwarzanie prefabrykatów betonowych do budowy osiedla w Nowej Hucie, przygotowanie produktów do magazynowania. Zarobki i posiłki w kopalni. Sklep pracowniczy.
[01:26:52] Praca więźniów na dwie zmiany w kopalni upadowej „Feliks”, po kolana w wodzie. Warunki pracy w kopalni „Komuna Paryska”. „Pole śmierci”.
[01:31:30] Opalanie na skarpie, opowiadanie kawałów. Strażnik „Czang Kaj-szek”. Niespodziewany strzał, trafiony współwięzień Mietek Baran, akcja ratunkowa, zgon.
[01:34:55] Bunt w więzieniu, zerwanie drutów pod napięciem, napad na strażnika. Strażnik wyrzucił broń. Ostrzeżenie od klawisza.
[00:01:37] Przyjazd funkcjonariuszy z KBW, MO, UB, ORMO (z Bytomia
Chrzanowa, Krakowa
Gliwic) – pacyfikacja więzienia. Porażka wychowania więźniów w duchu Makarenki.
[01:42:13] Słuchanie w więzieniu Radia Wolna Europa i Londyn – kolega Mietek Korczyński zbudował radio. Kolega Mundek Jelonek zbudował skrytkę na radio w nodze stołu, przetrwała do końca komunizmu. [+]
[01:45:20] Przenoszenie listów przez Jelonka. Pomysł wysyłania polskich więźniów jako ochotników na wojnę w Korei – powiadomienie Wolnej Europy.
[01:49:18] W wieku 10 lat w Stanisławowie poznanie gimnazjalisty Krzysztofa Fedorowicza, który jeździł przed wojną na wakacje do Berlina. Handlowanie z Węgrami, sprzedawanie Ovomaltyny w kostkach, pomarańczy. Łowienie ryb granatami od Węgrów, wymiana na papierosy. Krzysztof Fedorowicz w towarzystwie żołnierzy niemieckich. [+]
[01:52:31] Ukrainiec „Rukawicznik” torturował ludzi w Stanisławowie – ściągał skórę z dłoni w imadle. Pracował dla NKWD. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.