Barbara Hordliczka-Scheiner ps. „Ksantypa” (ur. 1927, Warszawa, zm. 2020, Warszawa) podczas powstania warszawskiego była łączniczką i sanitariuszką. Po kapitulacji powstania przebywała w Stalagu X B Sandbostel, a od grudnia 1944 w Stalagu VI C Oberlangen. Po wyzwoleniu obozu trafiła do Włoch i Anglii. Wróciła do Polski w 1947 r. Zmarła 6 lutego 2020 w Warszawie.
[00:00:43] Ur. 1 kwietnia 1927 w Warszawie. Obóz Oberlangen. Rodzice byli właścicielami ziemskimi z okolic Garwolina. W czasie okupacji ojciec znalazł się w obozie jenieckim, boh. z mamą w Warszawie. „Mama bohaterka”. Boh. od 14. roku życia działała aktywnie w konspiracji za zgodą mamy.
[00:02:40] W czasie okupacji gimnazja były zamknięte, tajne komplety w prywatnych mieszkaniach, nauczyciele też należeli do organizacji konspiracyjnych. Koleżanki: Basia „Penelopa”, boh.: Basia „Ksantypa”, Alina – jej ojciec też był w konspiracji. [+]
[00:04:51] Działalność konspiracyjna polegała na roznoszeniu konspiracyjnej prasy i broni.
[00:06:44] Szkolenie sanitarne, praktyki w szpitalu, utrzymywanie łączności. Przekazywanie wiadomości przez telefon, szyfrem lub bezpośrednio. Podsłuch telefonów przez Niemców.
[00:08:14] Akcje „małego sabotażu”: propaganda antyniemiecka, pisanie w kinach „świnie siedzą w kinie”. We wrześniu [1939] pocisk uderzył w krzesło, na którym miała siedzieć boh. z koleżanką
[00:10:37] W domu boh. zaskoczenie wojną, ojciec pod Kockiem trafił do oflagu. Boh. z mamą przejechały z Pińska do Warszawy do wuja, profesora fortepianu w konserwatorium. Mama dawała prywatne lekcje fortepianu. Skromne życie, okropne zupy, kaszanka, „jadło się byle co”.
[00:13:36] Muzyka w konspiracji: prywatne koncerty w domach, zakaz gry Chopina, propagowanie muzyki polskiej i dostęp do kultury. Gimnazjum na kompletach.
[00:15:19] Działalność w Armii Krajowej, wojna ideologiczna w polskim podziemiu, przysięga w AK, batalion „Kiliński” razem z Aliną Janowską. Pseudonim „Ksantypa”.
[00:18:49] W oddziale rówieśnicy i nauczyciele z tajnych kompletów. Przestrzeganie zasad konspiracji. Ostrzeżenia od motorniczych w tramwajach o niebezpieczeństwie – możliwość ucieczki. Dowódca rotmistrz Leliwa-Roycewicz
dowódca kompanii „Watra”, zginął w walce. Ranni w szpitalu.[+]
[00:21:44] Bliskie więzi z dowódcą – współodpowiedzialność. Działalność w konspiracji była najważniejsza dla tego pokolenia. Dowódca był olimpijczykiem, kawalerzystą. Działanie wśród inteligencji ze Śródmieścia. Stała inwigilacja przez Niemców, codzienne zagrożenie.
[00:25:24] Celem konspiracji było zorganizowanie powstania przeciw Niemcom. 1 sierpnia 1944 wydawał się świętem, a za chwilę „zniszczone całe miasto”. Strach mamy o córkę w powstaniu. Łączność z rodziną w czasie okupacji. Wyrzucenie z mieszkania „w dzielnicy niemieckiej”, tułaczka po znajomych. Po wybuchu powstania w getcie – przeniesienie do [pożydowskiego] mieszkania przy ul. Śliskiej. Na stole stały wciąż talerze od posiłku – mieszkanie opuszczone w pośpiechu. [+]
[00:29:16] W mieszkaniu przy Śliskiej odbywały się szkolenia, spotkania konspiracyjne. Chłopcy odbywali ćwiczenia w lesie, dziewczęta w szpitalach. Widok krwi. „Nie sztuka przelewać krew”. Boh. miała niewielki kontakt z Żydami i antysemityzmem.
[00:31:49] Egzekucja kilkudziesięciu osób pod murem naprzeciwko gimnazjum Platerówny przy ul. Pięknej – wieczorem rozkaz wykonania napisu „Cześć bohaterom”. [+] Tablica pamiątkowa na kawałku muru.
[00:33:39] Masowe rozstrzelania, miejsce straceń przy [późniejszym] kinie Moskwa. Lista osób przeznaczonych przez Niemców do rozstrzelania – nieskuteczne zastraszenia. Poczucie winy Niemców obecnie.
[00:35:45] Entuzjazm w początku powstania, niespodziewana długość trwania powstania, brak ciepłych ubrań. Zdobycie magazynu odzieży – boh. dostała „panterkę”. Pierwsze zadanie: zdobycie szkoły żandarmerii na rogu Leszna i Żelaznej. Z „Penelopą” rysowanie planu podwórza tej szkoły – „obiekt nie do zdobycia”. Wycofanie się z Woli do Śródmieścia. „To było szaleństwo”. [+]
[00:39:26] W momencie wybuchu powstania boh. miała 16 lat – na Woli przeżyła szok. Przejście ulicą Śniadeckich – zdawanie broni, przemarsz do Ożarowa. Wzdłuż drogi ludzie rzucali pomidory, ogórki. W Ożarowie spotkania rodzin, pobyt w fabryce ołówków, czerwone ubrania pomazane farbą. Przejazd bydlęcymi wagonami.
[00:42:12] Mężczyzna zobaczył swoją córkę – zastrzelony przypadkiem przez Niemca. Obóz jeńców wojennych kobiet w Oberlangen przy granicy holenderskiej – słychać było front. Wjazd oddziału w mundurach alianckich – żołnierze gen. Maczka, m.in. ojciec jednej z dziewcząt. Ogromny entuzjazm. Transport majtek do kolan „cnotek”.
[00:45:50] Kuzyn boh. służył w 12 pułku ułanów 2 Korpusu, zabrał boh. do kwatery w XV-wiecznym Cingoli w Apeninach. Dbanie o wykształcenie w 2 Korpusie. Obóz w Porto San Gorgio. W szkole w Sarnano był druh Ryszard Kaczorowski, przyszły Prezydent RP na Uchodźstwie. Obóz harcerski na „Polanie gadającego strumienia”, zwiedzanie okolic ciężarówką. Nauka, matura w Anglii. Powrót do Polski, rodzice odnalezieni w Świnoujściu.
[00:48:50] Odnajdywanie się ludzi po wojnie. Wątpliwości czy wracać do Polski, propaganda. „Nie żałowałam tego [powrotu]”. Bezradność w czasie powstania. „Nie ma nic gorszego niż wojna”. Już w sierpniu wiadomo było, że „sytuacja jest beznadziejna”. „Nie sztuka umrzeć, sztuka żyć”.
[00:51:56] Najtrudniejszy moment powstania – stanie bez nadziei nad rannymi. Dowódca z wyrwaną twarzą, obok leżeli spaleni zapalającą bombą chłopcy, rozpacz lekarzy.
[00:53:19] Codzienność powstańcza: informacja radiowa, przygnębiające komunikaty z Zachodu. „Zbyt wiele” momentów bezczynnego oczekiwania „na nic dobrego”.
[00:54:34] Koleżanka urodzona w obozie Oberlangen – jej matka była w ciąży w powstaniu. Kapitulacja powstania oczekiwana od tygodni. Obawa przed rozstrzelaniem powstańców.
[00:57:07] Akcja pod „Agrilem”. Zagubienie powstańców, niepewność. Zdobycie przez batalion „Kilińskiego” budynku PAST-y, z którego Niemcy mieli łączność telekomunikacyjną. Potraktowanie Niemców jako jeńców wojennych. Dowódcą akcji był Leliwa-Roycewicz.
[01:00:13] Męski obóz w Sandbostel, kilkanaście tysięcy jeńców z całej Europy. W 3 barakach zakwaterowano kobiety z powstania warszawskiego. Opieka współwięźniów przed Bożym Narodzeniem. Zimno, palenie w piecu deskami z pryczy. Głód i zimno. Brukiew do jedzenia. [+]. [01:04:07] Po przyjeździe do Włoch z kuzynem – odkarmienie. Oswobodzenie obozu przez Polaków. Traktowanie kobiet przez Niemców jako jeńców wojennych. Wspomnienie krzesełka na podwórku, które trafił granatnik (list od koleżanki). Wychodzenie z Warszawy – niepewność.
[01:08:15] Przyjazd do Świnoujścia, ślub – mąż ze Lwowa, rozpoczęcie życia rodzinnego. Ojciec po wojnie został aresztowany, zmarł w więzieniu w Goleniowie. „Obciążony” jako syn obszarnika (majątek pod Garwolinem i huta w Trąbkach). Utrudnienia w znalezieniu pracy po wojnie, dostaniu się na studia.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.