Baszak Zdzisław cz. 1

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1302

28 września 2020, Tarnów

2:57

Zdzisław Baszak ps. „Pirat” (ur. 1920, Wola Gręboszowska) – uczestnik kampanii wrześniowej, weteran bitwy pod Pszczyną. W 1939 roku wstąpił do organizacji konspiracyjnej Służba Zwycięstwu Polski. Tworzył podziemne struktury organizacji w Dąbrowie Tarnowskiej, został komendantem obwodu Dąbrowa Tarnowska ZWZ-AK Drewniaki (do kwietnia 1940, gdy jego miejsce zajął Władysław Kabat ps. „Brzechwa”). W 1940 roku był aresztowany, ale wymknął się Niemcom. Od tej pory ukrywał się po drugiej stronie Wisły, w powiecie buskim. Pracował przy nasypie wałów rzecznych – jednocześnie samodzielnie tworzył struktury konspiracyjne i działał przeciw Niemcom. Był oficerem ds. dywersji i sabotażu przy Komendzie Obwodu Dąbrowa Tarnowska. Na polecenie Władysława Kabata włączył się do akcji Most III. W 1945 r. zorganizował akcję na Urząd Skarbowy w Brzesku, w wyniku której zabrano z urzędu około 2,5 miliona złotych dla Polskiego Stronnictwa Ludowego. W tym samym czasie rozpoczął studia na Akademii Handlowej w Krakowie, które przerwało aresztowanie przez UB w 1948 r. Został skazany na sześć lat więzienia, na mocy amnestii wyszedł po trzech latach. Po długotrwałych problemach ze znalezieniem pracy został zatrudniony w Ministerstwie Rolnictwa. Był wieloletnim prezesem Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej-Okręg Tarnów.
więcej...
mniej

[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1920 r. w Woli Gręboszowskiej.
[00:00:26] Prezentacja rodziców: Stefanii i Jana. Boh. chodził do sześcioklasowej szkoły, wszystkie klasy uczyły się w jednym pomieszczeniu. Dalsza edukacja w nowo wybudowanej w Dąbrowie Tarnowskiej. Wysokie opłaty w prywatnych szkołach. Korepetycje z łaciny, po których boh. dostał się do państwowego gimnazjum w Tarnowie. Po maturze ukończył roczną Szkołę Podchorążych Rezerwy w Krakowie, w październiku 1939 r. miał rozpocząć studia na Uniwersytecie Jagiellońskim.
[00:07:10] Po ostatnich ćwiczeniach boh. został zmobilizowany i ruszył na piechotę na front – marsz polami w upalne dni. Okoliczności spotkania koło Pszczyny żołnierza z Tarnowa i jego prośba. Boh. był dowódcą trzech ckm-ów i został wysłany na stanowisko bojowe na przedmieściach Pszczyny – ostrzelanie przez snajpera. [+]
[00:13:50] Informacje o niemieckim uzbrojeniu podawane w podchorążówce – faktyczny stan niemieckiego uzbrojenia. Podkomendni boh. zginęli podczas ataku niemieckich czołgów, do których strzelano z karabinów maszynowych. Rezultat walki z czołgami polskiej piechoty pod dowództwem kpt. Alfreda Mikke. [+]
[00:23:00] Boh. leżąc w dole przeciął kabel łączności niemieckiego czołgu – ucieczka przed Niemcami.
[00:33:23] Niemieccy osadnicy w okolicach Tarnowa – działalność „piątej kolumny”. Wybuch na dworcu kolejowym w Tarnowie. Ucieczka ludności cywilnej z miast, ataki niemieckich samolotów.
[00:39:42] Boh. próbował okrążyć walczących i dotrzeć do swojego batalionu. Polacy byli uzbrojeni w karabiny maszynowe – rozkaz, by użyć rusznic przeciwpancernych, które leżały zapakowane. Doświadczenie armii niemieckiej zdobyte podczas wojny w Hiszpanii. Koloniści niemieccy nad Wołgą – współpraca Niemców ze Stalinem.
[00:45:45] Początek walk pod Pszczyną, przygotowanie Niemców do bitwy, pomoc „piątej kolumny”.
[00:49:55] Jeden z polskich oddziałów został odcięty i schronił się w lesie, nocny atak na niemiecki sztab. Boh. dotarł do polskich oddziałów w okolicy Skawiny i został dowódcą stanowiska moździerzy w parku zakładu dla psychicznie chorych w Kobierzynie. Niemcy ostrzelali placówkę, wzbudzając panikę wśród chorych. Spotkanie z mężczyzną, którego rodzina umieściła w szpitalu z powodu sporu o spadek – ochotnik po przebraniu w uniform dozorcy wstąpił do oddziału. [+]
[01:04:31] Wycofywanie się w kierunku Sanu, brak wody dla koni. Moment spotkania z „chorym” w Kobierzynie. Boh. mijał Dąbrowę Tarnowską, ale nikogo z rodziny nie było w domu. Trudności z zaopatrzeniem, ucieczki żołnierzy – nagły wzrost liczby rowerzystów – wycofanie się za San.
[01:13:35] Dotarcie w okolice Puszczy Solskiej, skąd później Niemcy wywozili mieszkańców, by osiedlać swoich kolonistów. Charakter walk podczas kampanii wrześniowej – taktyka Niemców. Palenie papierosów podczas przerw w trakcie walki, skręty z brzozowej kory.
[01:20:10] Walki artylerii – rola obserwatora. Wieczorem żołnierze weszli do wsi opuszczonej przez Niemców, gdzie boh. natknął się na zwłoki niemieckiego żołnierza. Zasadzka na Niemców.
[01:26:20] W Hucie Różanieckiej boh. wszedł do pustego domu, w którym na stole stało jedzenie, boh. zorientował się, że było to przyjęcie weselne, z którego ludzie uciekli – spotkanie z niemieckim żołnierzem. Po latach boh. był we wsi i w księgach parafialnych odnalazł zapis ślubu w ostatnich dniach września.
[01:32:44] Potyczka z Niemcami w okolicach Huty Różanieckiej. Obecnie w miejscu potyczki, podczas której zginął jeden z żołnierzy, stoi krzyż postawiony przez mieszkańców wsi.
[01:40:30] Boh. znalazł przy zwłokach Niemca mapę z przedstawieniem sytuacji, lornetkę (zbryzganą krwią poprzedniego właściciela) oraz portfel z markami i złotówkami. Sytuacja otoczonych oddziałów w ostatnich dniach września.
[01:49:36] Kapitulacja i rozbrojenie polskich oddziałów, wśród jednostek składających broń był 16 Pułk Piechoty. Jeden z oficerów zastrzelił się po podjęciu decyzji o kapitulacji.
[01:57:10] Boh. po kapitulacji szedł lasami do domu. Żołnierze nie mieli wiedzy o sytuacji na froncie – rezygnacja z marszu do Lwowa po zajęciu miasta przez sowietów. Wspomnienie natknięcia się na niemieckiego żołnierza w Hucie Różanieckiej – boh. głodował, miał trudności ze zdobyciem wody.
[02:03:10] Boh. wrócił do domu na początku października [1939], po kilku dniach zjawił się mężczyzna, którego przysłał Zawadzki – rozmowa o organizowaniu konspiracji, przysięga na krzyż.
[02:07:28] Podczas przemarszu żołnierzy 16 pułku przez Puszczę Niepołomicką boh. zgubił się nocą w lesie – odnalezienie kolegów. Po przejściu pułku przez Dunajec most został podpalony, po drugiej stronie została część żołnierzy 20 Pułku. Boh. przyszedł do rodzinnego domu w Dąbrowie Tarnowskiej – reakcja na widok żołnierza śpiącego na podwórku. [+]
[02:15:18] W Kolbuszowej boh. zobaczył Żyda biegnącego z chlebem i wszedł do domu, w którym przy stole siedziało kilku starych Żydów – odkrycie basenu do przechowywania jajek. Refleksja na temat spożywania świeżych jaj. [+]
[02:21:54] Strzelanina podczas gotowania kurczaka, którego boh. nie zdążył zjeść.
[02:24:02] Po kapitulacji boh. szedł z kolegą ppor. Adolfem Dąbrowskim – decyzja o ucieczce w las, gdzie boh. znalazł słupy graniczne między Austrią i Rosją. Przeprawa łodzią Ukraińców przez San, kupno roweru za pieniądze znalezione przy zwłokach niemieckiego żołnierza. [+]
[02:31:35] Rower został zabrany przez Niemców podczas aresztowania boh. w 1940 r.
[02:33:23] Początki w konspiracji, do której boh. wciągał gimnazjalnych kolegów. W kwietniu 1940 r. zgłosił się kpt. WP, który przejął jego obowiązki. Zadania organizacji – podtrzymywanie morale, wiadomość o kapitulacji Francji.
[02:38:30] Mobilizacja w 1939 r. – wzrost liczby ślubów, odprowadzanie poborowych do koszar przez rodziny. Stan przygotowania rezerwistów do obsługi karabinów maszynowych. Podczas wydawania sortów mundurowych boh. dostał za duże buty – kłopoty z zakładaniem onucy – stan stóp po dniu ćwiczeń – podmiana butów. [+]
[02:48:25] Przyjmowanie poborowych w koszarach – metoda trzeźwienia podchmielonych. Stan uzbrojenia – boh. dostał amunicję do karabinów maszynowych w skrzynkach, a nie w taśmach i poranił ręce o metalową skrzynkę. [+]
[02:55:05] W 1939 r. boh. kończył podchorążówkę, wykorzystanie koni w wojsku – nieumiejętne obchodzenie się żołnierzy ze zwierzętami. Atmosfera podczas mobilizacji.
więcej...
mniej

Grygiel Małgorzata

Miziołek Michał

Instytut Pileckiego

Film