Janusz Buczkowski (ur. 1932, Białystok) – fotografik, jeden z twórców kieleckiej szkoły krajobrazu. Opowiada o losach swego ojca Michała, który jako plutonowy we wrześniu 1939 walczył w obronie Lwowa. Skazany po ucieczce z niewoli sowieckiej na 7 lat więzienia, trafił do armii gen. Andersa i walczył pod Monte Cassino, w bitwie o Bolonię i Ankonę. Do rodziny wrócił w 1946 roku. Pan Janusz opowiada też o swoim dzieciństwie w Białymstoku, okupacji niemieckiej, pierwszych książkach i aparacie fotograficznym.
[00:00:10] Bohater urodził się we Włocławku w 1932 r. Mieszkał tam do 1938 r., kiedy z matką dołączył do pracującego w Białymstoku ojca. Wybuch wojny – boh. czyta list ojca do babci boh. z 24 sierpnia 1939 opisujący mobilizację mężczyzn do wojska i płaczące kobiety.
[00:03:20] W nocy przyszedł do domu policjant z kartą mobilizacyjną dla ojca. Rano ojciec wziął przydział chleba i poszedł na wojnę, nie było go 6 lat. Gdy wojsko szło przez Białystok, była szansa zobaczyć się z ojcem w lesie-parku Zwierzyńcu i boh. z matką tam poszli.
[00:06:00] Podczas spotkania zaczął się nalot samolotów niemieckich, 3 dni później do miasta weszli Niemcy. Opis schludnego wojska niemieckiego i ubogiego rosyjskiego. Na ul. Sienkiewicza w Białymstoku ojciec miał swój zakład z maszynami. Warunki mieszkaniowe rodziny boh. na ul. Drewnianej.
[00:08:00] Mieszkańców kamienic przy Sienkiewicza wykwaterowano i zainstalował się tam sztab gen. Żukowa, dowódcy okręgu białostockiego. Zakład ojca był na zapleczu, matce pozwolono tam zostać i pracować.
[00:09:20] Boh. zaprzyjaźnił z rosyjskim chłopcem. Gdy jako dorosły był w delegacji w Moskwie, odszukał go – okazało się, że został dziennikarzem i pracował w „Gwiezdnym Miasteczku”, gdzie tworzono bombę atomową.
[00:12:40] Białystok po niemieckim ataku na ZSRR [w 1941]. Szaber. Boh. zabrał z mieszkania Żukowa patefon, płytę z piosenką „Ciemnaja noc” i walizkę, którą ma do dziś. Ze sklepu z artykułami piśmiennymi wziął stalówki.
[00:15:00] Gdy ojciec wyruszał na wojnę, matka boh. była obłożnie chora. Przymus pracy w czasie okupacji. Na ul. Drewnianej boh. rozbił niechcący szybę u pani Majerowej, której mąż był oficerem kontrwywiadu WP, zmarł kilka miesięcy przed wybuchem wojny.
[00:16:40] Propozycja Majerowej, by wysłać boh. na wieś do jej znajomych. Wyjazd boh. do wsi Brzózki Stare, gdzie został pastuchem. Zgubienie krowy przez boh. i ostra nagana gospodarza.
[00:19:00] Powrót boh. 27 km na piechotę do Białegostoku. Matka jeździła na wieś po jedzenie. Gdy zachorowała, wysłała tam boh., który w drodze powrotnej trafił na łapankę, zarekwirowano mu jedną z dwóch gęsi.
[00:22:40] Matka i p. Majerowa szukały lokum dla boh. Zamieszkał u p. Danusi, fordanserki. Była wykształcona, jej brat był oficerem WP, ona sama mogła być szpiegiem. Tańczyła z Niemcami w restauracja „Wiktoria” we Włocławku.
[00:24:00] Wyjazd boh. do wsi Szymbory-Andrzejowięta. W Brzózkach Starych p. Danusia Szymborska z d. Majerowa wzięła „umowny” ślub z p. Julkiem. Początki tworzenia siatki konspiracyjnej AK.
[00:25:45] Boh. pasł krowy, miał 9 lat. Spotkał dwóch ludzi z radiostacją, potem zobaczył karabin maszynowy p. Julka. Sołtys wsi Stanisław Szymborski został zabity przez partyzantów.
[00:27:30] Heniek Szymborski zwołał spotkanie gospodarzy. Został z niego zabrany przez uzbrojonych mężczyzn i usłyszano strzały. Jego młodszy brat doniósł o tym w Wysokim Mazowieckim. W nocy boh. ujrzał rzekomo zabitego w domu przy stole z p. Julkiem.
[00:29:00] Boh. więcej nie zobaczył p. Szymborskiego, który poszedł do partyzantki leśnej. Danusia pracowała w gospodarstwie. Boh. mieszkał tam do 1944 r. Przejście frontu. Naloty na Białystok. Ostrzelanie Brzózek przez artylerię radziecką.
[00:31:30] [boh. pokazuje do kamery zdjęcia kamienicy na ul. Drewnianej i podwórka na ul. Sienkiewicza oraz kwaterę gen. Żukowa].
[00:32:25] Historia ojca, który wrócił w 1946 r. Po wojnie matka z boh. wrócili do Włocławka. Scena powrotu ojca z wojny. [+]
[00:33:30] Podczas wojny ojciec płynął z Armią Andersa z Rosji do Persji i jego konwój był torpedowany przez niemieckie łodzie podwodne. Konwój transportował Polaków z Rosji do Iranu do Armii Andersa. Dwa statki zostały zaatakowane, reszta się uratowała.
[00:35:00] Ojciec napisał pamiętnik. W 1939 r. oddział ojca został otoczony przez wojsko radzieckie. Poddanie przez dowódcę oddziału. Po złożeniu broni dowódca na oczach kompanii zastrzelił się. [++]
[00:37:10] Żołnierze mogli się rozejść do domów, ale nazajutrz Rosjanie zaczęli ich wyłapywać i zamknęli w obozie. Ojciec trafił do Ostaszkowa. Był kapralem, wypuszczono go. Pracował potem w kopalni „Krzywy Róg” na Ukrainie.
[00:38:40] Ojciec uciekł dwoma kolegami, jeden z nich został postrzelony. Przez miesiąc szli przez tajgę. We wsi zadenuncjowano ich i trafili do więzienia. Ojciec dostał wyrok 7 lat, kolega 4 lata. Przyczyny różnicy w wysokości wyroku.
[00:41:00] Warunki w więzieniu. Jednym z osadzonych był książę Lubomirski, któremu ojciec odstępował swój przydział machorki i kolejkę wynoszenia wiadra z odchodami. Książę był adiutantem gen. Andersa, przestawił ojca jako tego, który uratował mu życie. Papierosy ojciec oddawał za wyłapanie przez Lubomirskiego 200 pluskiew. [+]
[00:43:30] [Powojenna] Wizyta żony gen. Andersa w Jędrzejowie u p. Przypkowskich i jej spotkanie z boh., podczas którego boh. dowiedział się o śmierci Lubomirskiego. Udział ojca w walkach.
[00:44:50] Niemcy po wkroczeniu do Białegostoku zaczęli likwidować biblioteki. Książki zwozili na wielką hałdę, której pilnowali własowcy. Starsi koledzy boh. podkradali się pod hałdy. Boh. miał wtedy 8-9 lat. Gdy wkroczyli Rosjanie, boh. poszedł do szkoły rosyjskiej.
[00:47:30] Przed wojną był w polskiej klasie wstępnej, gdzie uczył się po polsku pisać, czytać i rachować. Gdy zdał do klasy pierwszej – wybuchła wojna. Boh. wziął z hałdy książkę „Podróże Doktora Dolittle”. Własowcy był uzbrojeni, jednego z chłopców zabili. Mimo tego inni próbowali, boh. wziął z hałdy paczkę, była to trylogia H. Sienkiewicza. [+]
[00:49:40] Połowę mieszkańców wsi boh. stanowili partyzanci. Przed samym końcem wojny, w styczniu-lutym [1945] 2 km za wsią spadł sowiecki samolot. Widok miejsca katastrofy. [+]
[00:53:00] Zakład boh. z kolegą i historia wilczura Rexa, który przybłąkał się do boh., gdy ten wypasał krowy w Szymborach. Rex okazał się wilczurem gestapowskim, który w Szepietowie zagryzał ludzi. Zabrali go partyzanci do AK. [+]
[00:59:00] Matka zakopała „Trylogię” przyniesioną przez syna, odkopała dopiero przed wyjazdem do Włocławka. Z wyszabrowanych stalówek chłopcy ustawiali szwadrony wojsk wzorem tych z „Trylogii”.
[01:00:50] Po przyjeździe do Włocławka boh. poszedł do klasy 4, bo doskonale czytał. Skrócona edukacja boh.
[01:02:50] Katastrofę samolotu sowieckiego przeżył tylko pilot. Historia katastrofy. [++]
[01:04:50] Zakład z kolegą: 12-letni boh. biegł 2 km do wsi, w lasku natknął się na szpaler 6-7 ludzi z automatami, był przerażony, myślał że to duchy ofiar. Jeden z „duchów” zapytał go po polsku, co tam robi. Boh. opowiedział całą historię zakładu. [+]
[01:07:20] W lutym 1945 po boh. przyjechała matka i pojechali pociągiem towarowym do Warszawy. Ostrzelanie pociągu w Borach Tucholskich. Ruiny miasta. Z Dworca Wileńskiego jechali na Dworzec Główny i stamtąd dojechali do Włocławka. Powrót ojca.
[01:09:00] Ojciec był rzemieślnikiem (kamasznik-cholewkarz) i otworzył swój zakład, poprawiło to sytuację finansową rodziny. W Płocku ojciec spotkał się przypadkiem ze swoim dowódcą, zaprzyjaźnili się. Ojciec był inwigilowany przez UB. Szkoły boh.
[01:10:30] Most we Włocławku i historia zmian jego nazwy.
[01:11:30] Wizyta we Włocławku marszałka Rokossowskiego – boh. wyznaczony do prowadzenia reprezentacji szkoły i salutowania przed trybuną oficjeli. Pomylenie przez boh. kierunków i obniżenie mu oceny z zachowania. Wstawiennictwo ojca.
[01:14:55] Wymiana przez boh. scyzoryka na straszak. Oskarżenie boh. przez UB o grożenie kobiecie. Wizyta na komisariacie. Ojciec jako były żołnierz Andersa też bywał tam wzywany. Ojciec był [u Andersa] szefem kompanii karnej.
[01:17:30] W 1947 r. stryjek namówił ojca boh., żeby kupił boh. aparat. Boh. w 1948 r. jako jedyny miał w szkole średniej aparat skrzynkowy 6x9. Dawał filmy do wywołania. Książka „Fotografika” Tadeusza Cypriana.
[01:21:10] Boh. nauczył się stykowego odbijania negatywów na papierze chlorosrebrowym. Początek kariery fotograficznej boh. Na studiach w Szkole Głównej Planowania i Statystyki (SGPiS) objął pracownię fotograficzną, w której był powiększalnik. Zamiast uczyć się marksizmu, uczył się reprodukcji zdjęć.
[01:23:25] W 1956 r. dostał nakaz pracy do Kielc. Z gazety dowiedział się, że w Wojewódzkim Domu Kultury obywały się spotkania fotograficzne. Na jednym z nich spotkał przyszłych kolegów: Tadeusza Jakubika, Jana Spałwana, Wacława Cisłowskiego, Kłodawskiego (malarza) i Jana Siudowskiego. Paweł Pierściński pojawił się ok. 1960 r.
[01:25:00] Na spotkaniu dyskutowano o fotografiach. Boh. zapytano o plany i linie, co go zraziło na kilka miesięcy do spotkań, ale skłoniło do nauki kompozycji.
[01:26:00] Kolega Wojtek Kubiak z miejskiej rady narodowej namówił boh. do robienia zdjęć Włocławka na 25-lecie PRL. Na terenie ogrodów dziadków boh. postawiono bloki. Zezwolenia boh. na robienie zdjęć na wystawę miejską. Wizyta w komisariacie.
[01:29:00] Na otwarcie wystawy we włocławskim BWA przyszedł ojciec boh. Polityczna kłótnia ojca z oficerem i załagodzenie sporu przez W. Kubiaka.
[01:30:20] Zatrzymanie boh. przez milicjantów w drodze na cmentarz i grób matki. Został zabrany na komendę za „obrazę władzy ludowej”. Wyrok 3 miesięcy aresztu zniesiony przez amnestię.
[01:33:20] Ojciec opowiadał historie z pobytu w ZSRR, m.in. o oszukiwaniu podczas wycinki drzewa, aby w krótszym czasie dostać przydział chleba.
[01:35:35] Poczucie u ojca i boh., że Polacy zostali oszukani przez Zachód, który „sprzedał Polskę Rosji”.
[01:39:00] Opowieść ojca o łodziach podwodnych i dylematach związanych z powrotem do Polski. Matka boh. Władysława zmarła w wieku 42 lat. Ojciec Michał Buczkowski był plutonowym.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.