Bronisław Pakuła ps. „Zawisza” (ur. 1926, Wytyczno) był świadkiem bitwy pod Wytycznem, którą 2 października 1939 r. stoczyli żołnierze Korpusu Ochrony Pogranicza z jednostkami Armii Czerwonej. Po bitwie wspólnie z mamą i bratem ukrywał KOP-istów, za co omal nie zostali rozstrzelani przez czerwonoarmistów. W 1944 roku wstąpił w szeregi Zgrupowania Partyzanckiego „Jeszcze Polska nie Zginęła”, dowodzonego przez płk Roberta Satanowskiego. Służył w kompanii dywersyjnej, w której zajmował się wysadzaniem torów kolejowych oraz robieniem zasadzek na transporty niemieckie. W trakcie walk został ranny. Po wyzwoleniu dostał się w szeregi oddziałów remontowo-naprawczych 8. Dywizji Piechoty 2. Armii Wojska Polskiego. Po demobilizacji działał w Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”. W 1948 roku został aresztowany przez UB i ponad 5 lat siedział w więzieniu, gdzie pracował w szwalni. Po wyjściu z więzienia wyjechał do Szczecina.
00:00:09 Autoprezentacja boh. urodzonego w Wytycznie
00:00:17 Boh. pracował w tartaku i młynie oraz u dzierżawcy jezior Szcześniewskiego. Podczas okupacji wstąpił do partyzanckiego oddziału Baczyńskiego, potem do oddziału Satanowskiego. Ukraińcy z Hańska zbierali od Polaków kontyngenty i zabierali ludzi na roboty – polscy partyzanci koncentrowali się koło wsi Czarny Las, boh. nosił im broń. Wspomnienie Józefa Struga ps. „Ordon”, który służył w granatowej policji w Urszulinie razem z Janem i Kazimierzem Kotami – wszyscy należeli do partyzantki, w 1944 r. połączyli się ze zgrupowaniem Satanowskiego „Jeszcze Polska nie zginęła”.
00:05:18 Tworzenie 8 Dywizji Piechoty w rejonie Siedlec – trafiło do niej wielu partyzantów ze zgrupowania „Jeszcze Polska nie zginęła”. Boh. z częścią kolegów ukrywał w lesie, ale wobec nasilających się aresztowań wstąpił do wojska. Boh. wiedział, że jego brat jest u „Jastrzębia” – kontakt z „Żelaznym”.
00:08:08 Inwigilacja żołnierzy podziemia, donosiciele w środowisku wiejskim – matka była trzy razy aresztowana. Po wojnie boh. pracował w Łodzi w wojskowych warsztatach samochodowych – na prośbę „Żelaznego” zabrał do siebie brata Stanisława i Zbigniewa Pielacha, któremu załatwił pracę. Po pewnym czasie brat i Pielach wrócili do oddziału „Żelaznego”, po jego śmierci w 1951 r. część partyzantów dołączyła do innego oddziału.
00:12:03 Brat został aresztowany w 1947 r., a boh., który dołączył do „Żelaznego”, został aresztowany rok później – kontakty z Kazimierzem Kaznowskim, wyjazdy w teren dzięki dokumentom z wojska. Sytuacja na Lubelszczyźnie w drugiej połowie lat 40. Jeden z partyzantów od Żelaznego – Chudziak, współpracował z UB. Spotkanie dawnych kolegów z Chudziakiem – pytanie o miejsca pochówku towarzyszy. Boh. był na grobie „Jastrzębia”.
00:20:14 Matka była nachodzona przez UB, boh. przyjechał do domu na Boże Narodzenie w 1948 r., został aresztowany i ponad 5 lat przebywał w więzieniu. Po wyjściu z więzienia przyjechał do Szczecina, ale nie mógł znaleźć pracy – obowiązek meldowania na milicji, sąsiad ubowiec wypytywał innych sąsiadów o boh. i jego żonę. Boh. pracował w zakładach mleczarskich, warunki mieszkaniowe. Spotkania byłych partyzantów różnych formacji w klubie kombatantów.
00:26:13 Wezwania do UB w 1954 r. po aresztowaniu Zbigniewa Pielacha. Od jego szwagra boh. dowiedział się, że Pielach zmarł w więzieniu.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania]
00:28:26 Data urodzenia boh. i prezentacja rodziców: Zofii i Józefa. Przed wojną boh. pasł krowy, pracował w tartaku i u Szcześniewskiego, który dzierżawił jeziora.
00:30:01 Bitwa żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza z Armią Czerwoną pod Wytycznem – pocisk rozbił ścianę w domu boh. Sowieci ze zwiadu znaleźli w domu polskiego żołnierza. Rola Żydów podczas wkroczenia Armii Czerwonej, ludność Lubelszczyzny. Wygląd czerwonoarmistów. Rosjanie dobijali rannych, którzy po bitwie leżeli w szkole, miejscowi Ukraińcy okradali zwłoki żołnierzy.
00:40:09 Podczas okupacji w Hańsku stacjonował oddział Ukraińców, którzy łapali Polaków na roboty i ściągali kontyngenty. Przed wojną tartak i młyn należały do Żydów – wzajemne relacje. Boh. chodził do cerkwi i na uroczystości żydowskie.
00:43:48 Wysiedlenia podczas okupacji – część Ukraińców wyjechała do sowieckiej strefy, Niemcy zabrali ewangelików i przesiedlili na Lubelszczyznę polskie rodziny z Pomorza.
00:45:57 W oddziale Satanowskiego byli partyzanci z Wołynia, którzy opowiadali o rzeziach w 1943 r. Działalność samoobrony na Wołyniu. Zgrupowanie partyzanckie w okolicy Czarnego Lasu – ostrzeżenia ze strony Józefa Struga. Boh. nosił broń partyzantom.
00:50:56 Wspomnienie płk Satanowskiego – boh. za jego zgodą zabrał matkę do lasu.
00:52:08 Na drugi dzień po zabraniu matki przyjechali Niemcy, którzy znaleźli w domu granat i kawałek spadochronu. Niemcy aresztowali Bolesława i Kazimierza Lamontów oraz Józefa Pakułę. Młynarzowa szyła ze spadochronów koszule. Płk Satanowski miał skrzypce, ale boh. nie słyszał jego gry.
00:55:45 Podczas stacjonowania oddziału w Zahajkach przyszedł chłop i powiedział, że żydowscy partyzanci Chyla chcą mu zabrać krowę – interwencja dowódcy. Sąsiedztwo radzieckiej partyzantki. Spotkanie z żydowskimi partyzantami – boh. był w niemieckim mundurze. [+]
01:00:43 Relacje z radzieckimi partyzantami, wspólna walka podczas okrążenia przez Niemców. Stosunek miejscowej ludności do partyzantów z oddziału Satanowskiego – boh. nosił orzełka z koroną. Umundurowanie boh. W Zahajkach był ołtarz – wspólna msza oddziałów partyzanckich 3 maja 1944 r. Efekty zasadzki w Wyrykach koło Włodawy.
01:06:47 Broń boh. w oddziale Satanowskiego i później „Żelaznego”. Oddział Satanowskiego miał broń z sowieckich zrzutów oraz z walk w 1939 r. Brat także wstąpił do oddziału i był w wywiadzie, później u „Jastrzębia”.
01:10:21 Boh. był w grupie dywersyjnej i brał udział w minowaniu torów kolejowych, plutonem dowodził Henryk Garbowski. Zarządca majątku w Łowiszowie współpracował z partyzantami. W Krzywowierzbie Niemcy składowali kontyngenty – samowolna akcja miejscowej ludności.
01:14:25 Boh. po przyjeździe do Szczecina wstąpił do ZBOWiD.
01:15:33 Boh. był w plutonie dywersyjnym – akcje przeciwko Niemcom oraz konfidentom. Komendant placówki z Radzynia zaprosił partyzantów, by dali nauczkę kobietom, które zadawały się z Niemcami – boh. brał udział w goleniu głów. [+]
01:19:01 Kazimierz Kot, dowódca placówki z Grabniaka, poprosił o likwidację bandy, która rabowała w okolicy – próba zabicia Kazimierza Kota.
01:24:00 Boh. został ranny podczas potyczki z Niemcami, którzy uciekali przed radziecką ofensywą, atak na amfibię. Nogę opatrzył lekarz Żuchowski z Urszulina. Chorzy na tyfus przebywali w gajówce i opiekowali się nimi koledzy, jeden z nich (Bohdan Daniel) został potem lekarzem.
01:31:57 Brat był przy sztabie, a boh. w terenie, ale mieli ze sobą kontakt. Mama została zabrana do lasu i gotowała partyzantom – kobiety w partyzantce. Wanda Baczyńska, żona jednego z dowódców, była sanitariuszką. Żywność przynosiła okoliczna ludność, partyzanci napadali na niemieckie majątki. Partyzancki tabor – boh. noszący rkm trzymał się w drodze blisko wozów, by móc odłożyć ciężki karabin. Rządca z Brusa, Zielonka, pomagał partyzantom. Nocne spotkanie z radzieckimi partyzantami z oddziału „Czarnego”.
01:39:12 Jeńców niemieckich i własowców przekazywano radzieckiej partyzantce. Czesi i Węgrzy, służący w armii niemieckiej, dołączali do partyzantów, dołączyły także oddziały z 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK.
01:41:25 W 2 Armii WP boh. służył w kwatermistrzostwie i w warsztatach samochodowych. Wyzwolenie Lubelszczyzny w 1944 r. – Rosjanin chciał odkupić rower od boh. Informacje o powstaniu warszawskim od uciekinierów ze stolicy. Bombardowanie Chełma w 1944 r.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.