Leszek Andrzej Mroczkowski (ur. 1931, Warszawa, zm. 2020, Szczyrk) był jako dziecko świadkiem obrony Warszawy w 1939 roku i powstania warszawskiego w 1944 roku. W 1948 roku wstąpił na Dolnym Śląsku do Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Zajmował się przerzutem ludzi przez granicę polsko-czechosłowacką. W 1951 roku podczas potyczki z funkcjonariuszami Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego został ciężko ranny. Trafił do siedziby Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego we Wrocławiu, gdzie przeszedł okrutne śledztwo. Został skazany na karę śmierci, wyrok w drugiej instancji zamieniono na 12 lat więzienia. Do 1957 roku przebywał w zakładzie karnym we Wronkach. Od września 1980 roku aktywny działacz NSZZ „Solidarność”, uczestnik (m.in. z Anną Walentynowicz) głodówek protestacyjnych w obronie więźniów politycznych.
00:00:10 Bohater pochodzi z Warszawy, jego ojciec był podoficerem WP i walczył z bolszewikami w 1920 r. Podczas okupacji mieszkanie boh. było miejscem kontaktowym AK. Matka działała w AK, za co po wojnie w 1945 została aresztowana, a wujowie zaczęli ginąć w niewyjaśnionych okolicznościach.
00:01:10 Po aresztowaniu swego starszego brata, w 1948 r. matka wysłała boh. do Jeleniej Góry do ciotki „na przetrwanie”. Boh. zapisał się do liceum zawodowego dla dorosłych. Jego klasa okazała się tajnym oddziałem Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”.
00:02:00 Komendantem oddziału był wychowawca klasy. Po 3 mies. boh. złożył przysięgę, pół roku później poszedł „do lasu”. „Partyzantka to nie białe kołnierzyki i puchowa pościel”. Trudne warunki życia w lesie.
00:03:00 Okoliczności trafienia boh. do więzienia – wejście w kocioł KBW, UB i MO. Strzelenie boh. do żołnierza KBW. Postrzelony boh. trafił na UB we Wrocławiu. „To były mroczne, ciężkie, obrzydliwe czasy”.
00:04:35 Funkcjonariuszami UB do stopnia porucznika byli „chłopcy-pastuszkowie” z woj. lubelskiego i rzeszowskiego, którzy obdarowani przez władze stanowiskiem uważali ją za „świętą”, a boh. i jego kolegów za „insekty”.
00:05:30 Po 15 min. bicia boh. tracił przytomność, ale najgorszą torturą okazał się „stojak”. Była to wnęka zamykana kratą, w której stało się nago przez kilka dni, we własnych odchodach. Opis reakcji ciała i psychiki boh. dzień po dniu. [++]
00:06:55 Przebieg „rozprawy” i wyrok śmierci. Obycie boh. ze śmiercią i strach przed bólem. W celi śmierci było ich czterech: ksiądz nazywany „Wroną”, Stasiek-cichociemny, góral Józuś i boh. Pierwszego dnia wzięli księdza, trzeciego – Staśka. Następnie przyszli po boh. i kazali zabrać swoje rzeczy. [+]
00:09:10 Matka boh. sprzedała mieszkanie i wszystko co miała, zapożyczyła się i wynajęła żydowskiego adwokata z Warszawy [Mieczysław Maślanko]. Miał koneksje, odnalazł żołnierza, którego boh. postrzelił i dzięki jego nowemu oświadczeniu wznowiono śledztwo. [+]
00:10:40 Dawny wyrok anulowano i boh. skazano na 12 lat więzienia. Stosunek boh. do obrony ojczyzny-matki.
00:11:30 Po 7 latach i 6 miesiącach boh. wyszedł z więzienia, dzięki „dobrym ludziom” znalazł pracę. Nastąpił rok 1980 r., który przyniósł zmianę. W Gdańsku poznał Annę Walentynowicz i Andrzeja Gwiazdę.
00:13:10 W 1985 r. Anna Walentynowicz organizowała głodówkę w Bieżanowie pod Krakowem, boh. wziął w niej udział.
00:14:40 Boh. urodził się w Warszawie w 1931 r. Ojciec Antoni był sierżantem w wojsku i pracował w Cytadeli, matka Katarzyna pochodziła z Pragi. Ojciec w 18 roku życia wstąpił do wojska, ale zakochany w 16-letniej wtedy matce boh. ożenił się z nią tuż przed wyruszeniem na front w kościele wojskowym na ul. Miodowej.
00:16:25 Losy ojca – do 1939 r. pracował jako zawodowy oficer, był artylerzystą. We wrześniu 1939 pod Mławą dostał się do niewoli. Ze stalagu wrócił w 1945 - „tylko po to, żeby umrzeć u siebie w domu”.
00:17:25 We wrześniu 1939 boh. podczas zabawy widział starcie samolotów niemieckich i polskich. Potem nastały mroczne czasy okupacji. Budynki szkół zajmowali Niemcy i szkołę boh. przerzucano z jednej siedziby do kolejnej.
00:19:20 Egzekucja trzech polskich cywili na ul. Ząbkowskiej [Targowej]. Na rogu Targowej i Kijowskiej doszło do zamachu na komendanta policji kolejowej, po którym Niemcy urządzili łapankę i wywieźli dwie „budy” ludzi. Na ul. Targowej 19 mieszkała babcia, u której boh. się dożywiał.
00:21:20 Przedwojenne, zgodne relacje polsko-żydowskie. Boh. robił zakupy w sklepie żydowskim pani Pichnej, który zaopatrywał okolicznych mieszkańców.
00:22:30 Boh. nie chciano przyjąć do żadnego oddziału AK, bo nie miał ukończonych 17 lat. Uzbrojenie oddziałów było słabe, ale duch silny.
00:24:50 Po powstaniu warszawskim boh. znalazł się w obozie [przejściowym] w Pruszkowie, a potem w kieleckiem. Po wejściu Rosjan wrócił do Warszawy, gdzie jego rodzinne mieszkanie stało niezburzone.
00:25:25 Wybuch powstania był euforią, zaniknęły różnice społeczne, wszyscy współpracowali. Boh. przebywał wtedy na ul. Dobrej 63, potem w Śródmieściu, gdzie najłatwiej było przeżyć, choć było „enklawą” powstania.
00:26:50 Żywienie w trakcie powstania. Upadek powstania wzbudził rozpacz. Ludność cywilna w powstaniu wycierpiała najwięcej, czasem się buntowali.
00:28:30 Boh. szedł z 1.5 tys. ludzi z Warszawy do obozu w Pruszkowie, gdzie spędził kilkanaście dni. Matka boh. była w oddziale kobiet z małymi dziećmi, z których część Niemcy wypuszczali. Młodych mężczyzn i kobiety pakowano do wagonów towarowych.
00:29:30 Armia radziecka składała się z biednych, smutnych żołnierzy. Stanowili bezwolną masę. W kieleckiem był niemiecki punkt oporu zaatakowany przez Rosjan. Boh. zwoził trupy rosyjskie, zaglądał im do plecaków. Mieli w nich kawałek razowego chleba, manierkę ze spirytusem, amunicję i pestki słonecznikowe. [+]
00:31:30 Oficerowie radzieccy byli pozbawieni kultury. Wyprawa boh. do Rosji w 1992 r. i ówczesna mentalność Rosjan. Opis rosyjskiej, zahukanej i nieświadomej niczego „masy” z 1945 r.
00:33:00 Pochówki ludności cywilnej i akowców. Mężczyźni wykopywali doły (często na skwerach), ciała owijali w koc lub prześcieradło. Dowódca boh. z WiN zachował się w śledztwie „tchórzliwie".
00:34:00 W Jeleniej Górze boh. spotykał ludność niemiecką, ale nie miał z nią kontaktu. W mieście czuł się obco. W Lubaniu główna ulica była wysadzona drzewami magnolii, które przepięknie kwitły.
00:35:20 Umundurowanie w oddziale – chodzili w drelichach zabranych chłopcom z KBW. Ubrania i amunicję trzeba było sobie zdobywać samemu. Nie noszono białych koszul i medali.
00:37:00 Zaopatrzenie w broń i amunicję. Charakterystyka broni „do miasta” i „do lasu”. Historia otrzymania od dowódcy boh. niezawodnego, rosyjskiego rewolweru po nieudanej akcji wykonania wyroku na „ubowcu”. [+]
00:41:15 Spotkanie z dowódcą w sprawie fiaska akcji miało miejsce w Jeleniej Górze. W czasie służby w WiN boh. często przechodził przez zieloną granicę, przeprowadzając przez nią ludzi, których do niego przysyłano. W miejscowości Nowe Mesto był Czech, u którego zostawiano niekiedy przeprowadzonych ludzi.
00:44:15 Od Czecha ludzie byli przerzucani do Austrii. Raz, po przeprowadzeniu do Czecha dwóch osób, boh. wracał z kolegami i wpadli na milicjantów. Po wymianie ognia okazało się, że oprócz milicjantów zginął też kolega boh. [+]
00:47:55 Układy oddziału boh. ze strażnikami WOP. Warunki przechodzenia przez zieloną granicę i przerzucanie rzeczy.
00:50:00 Współpraca oddziału boh. z ludnością cywilną. Na Dolnym Śląsku ludność cywilna składał się w 80% z ludzi zza Bugu i znała rosyjskie sposoby działania. Gdyby nie wielkie poparcie i pomoc cywili, nie byłoby partyzantki.[+]
00:51:10 Okoliczności postrzelenia boh., gdy uciekł z kolegami z kotła KBW. Boh. dostał kulę m. in. w kręgosłup – był sparaliżowany, gdy podeszli do niego żołnierze z KBW i oficer UB, który go kopał nazywając bandytą.
00:54:00 Boh. trafił do Urzędu Bezpieczeństwa we Wrocławiu. Usunięto mu kule z kręgosłupa. Warunki w celi na UB i we Wronkach.
00:55:40 Po wyroku boh. przeniesiono do Sieradza, a następnie do Wronek, gdzie wyroki odsiadywali więźniowie polityczni. Ks. „Wrona” przekazał boh. Biblię, którą ma do dziś.
00:57:15 W Poznaniu w 1956 r. wybuchła rewolucja poznańska. W Wigilię w 1956 do celi we Wronkach przyszli porządkowi z paczkami, w których były m. in. chusteczki, papierosy i kartka pocztowa z życzeniami zdrowia i powrotu do życia. Akcję zorganizowali studenci z Poznania. Wszyscy więźniowie płakali ze wzruszenia. [++]
00:59:50 Dzień powszedni i posiłki we Wronkach. Warunki życia w więzieniu w zależności od posiadanych pieniędzy. Boh. kształtował tam swój światopogląd, poznał ludzi wybitnych, np. Antoniego Hedę „Szarego”. Boh. był najmłodszy w celi.
01:01:40 Poznał tam Stanisława Skalskiego i wielu innych. Do celi wpuszczano też kapusiów. Organizacja więzienia we Wronkach, „ścieżka zdrowia” dla nowoprzybyłych i inne kary.
01:04:40 W szpitalu więziennym we Wronkach wyjęto boh. kule, zrobiono to niedokładnie. Lekarzem-kapitanem był felczer a lekarzami pełniącymi funkcję chirurgów byli więźniowie.
01:05:30 Raz na miesiąc boh. mógł wysłać i otrzymać list. Powody trafiania do karceru.
01:07:30 Raport oddziałowego Bąkowskiego, który skazał boh. na 48 godzin karceru. Opis celi, w której był karcer.
01:09:50 Na wieść o śmierci Stalina w celi zapanowała radość. Karabiny z wieżyczek strażniczych więzienia odkręcono z deptaka więziennego w kierunku ulicy.
01:11:40 Wyjście boh. na wolność. Boh. nigdy nie przystosował się do rzeczywistości [PRL].
01:12:30 W stanie wojennym boh. był członkiem MRKS (Międzyzakładowy Robotniczy Komitet Samoobrony „Solidarność”). Był w kontakcie z Solidarnością Walczącą i spotykał Morawieckiego. Reakcja ludzi na stan wojenny. Internowania członków zarządu MRKS.
01:14:00 Po wyjściu z więzienia boh. namawiano do współpracy. Porucznik Andrzej Sulima z UB „pilnował” Anny Walentynowicz, Ewy Tomaszewskiej, Jerzego Bogdana i in. Metody pracy UB i namawiania do współpracy.
01:16:15 Skutki inwigilacji boh., który był zawsze obywatelem „niższej kategorii”. Głodówka w Bieżanowie zorganizowana przez Annę Walentynowicz w 1985, werbowanie przez boh. uczestniczek głodówki.
01:17:50 W Bieżanowie w kościele jest tablica z nazwiskami wszystkich biorących udział w głodówkach. Poznał tam inż. Nowickiego z Wrocławia i częstochowskiego proboszcza Ryszarda Umińskiego. Opis głodówki.
01:19:00 Motywacja pomagająca w rzucaniu palenia i głodówkach. Głodówka w 1985 r. odbywała się pod hasłem „Uwolnić więźniów politycznych”, Andrzej Gwiazda był wtedy w więzieniu.
01:20:20 Poznanie ks. Jerzego Popiełuszki. Boh. przebywał w sanatorium, gdy porwano księdza. Rodzice ks. Jerzego żyli biednie, mieszkali w skromnej chatce. Ksiądz był niezłomny. Ks. Stanisław Małkowski stwarza dystans, z ks. Jerzym można było być blisko.
01:23:00 Boh. był na pogrzebie księdza Popiełuszki. Płakał. Ksiądz Popiełuszko był wyjątkowy.
01:23:25 Wybory czerwcowe w 1989 były farsą. Zmiany rządów i poglądów na takich ludzi jak boh. Moment przełomowy, gdy dowiedział się, że prezydent chce go poznać. Lech Kaczyński odznaczył go Orderem Odrodzenia Polski, wtedy przestał się czuć bandytą.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.