Leszek Andrzej Mroczkowski (ur. 1931, Warszawa, zm. 2020, Szczyrk) był jako dziecko świadkiem obrony Warszawy w 1939 roku i powstania warszawskiego w 1944 roku. W 1948 roku wstąpił na Dolnym Śląsku do Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Zajmował się przerzutem ludzi przez granicę polsko-czechosłowacką. W 1951 roku podczas potyczki z funkcjonariuszami Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego został ciężko ranny. Trafił do siedziby Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego we Wrocławiu, gdzie przeszedł okrutne śledztwo. Został skazany na karę śmierci, wyrok w drugiej instancji zamieniono na 12 lat więzienia. Do 1957 roku przebywał w zakładzie karnym we Wronkach. Od września 1980 roku aktywny działacz NSZZ „Solidarność”, uczestnik (m.in. z Anną Walentynowicz) głodówek protestacyjnych w obronie więźniów politycznych.
00:00:10 Bohater pochodzi z Warszawy, jego ojciec był podoficerem WP i walczył z bolszewikami w 1920 r. Podczas okupacji mieszkanie boh. było miejscem kontaktowym AK. Matka działała w AK, za co po wojnie w 1945 została aresztowana, a wujowie zaczęli ginąć w niewyjaśnionych okolicznościach.
00:01:10 Po aresztowaniu swego starszego brata, w 1948 r. matka wysłała boh. do Jeleniej Góry do ciotki „na przetrwanie”. Boh. zapisał się do liceum zawodowego dla dorosłych. Jego klasa okazała się tajnym oddziałem Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”.
00:02:00 Komendantem oddziału był wychowawca klasy. Po 3 mies. boh. złożył przysięgę, pół roku później poszedł „do lasu”. „Partyzantka to nie białe kołnierzyki i puchowa pościel”. Trudne warunki życia w lesie.
00:03:00 Okoliczności trafienia boh. do więzienia – wejście w kocioł KBW, UB i MO. Strzelenie boh. do żołnierza KBW. Postrzelony boh. trafił na UB we Wrocławiu. „To były mroczne, ciężkie, obrzydliwe czasy”.
00:04:35 Funkcjonariuszami UB do stopnia porucznika byli „chłopcy-pastuszkowie” z woj. lubelskiego i rzeszowskiego, którzy obdarowani przez władze stanowiskiem uważali ją za „świętą”, a boh. i jego kolegów za „insekty”.
00:05:30 Po 15 min. bicia boh. tracił przytomność, ale najgorszą torturą okazał się „stojak”. Była to wnęka zamykana kratą, w której stało się nago przez kilka dni, we własnych odchodach. Opis reakcji ciała i psychiki boh. dzień po dniu. [++]
00:06:55 Przebieg „rozprawy” i wyrok śmierci. Obycie boh. ze śmiercią i strach przed bólem. W celi śmierci było ich czterech: ksiądz nazywany „Wroną”, Stasiek-cichociemny, góral Józuś i boh. Pierwszego dnia wzięli księdza, trzeciego – Staśka. Następnie przyszli po boh. i kazali zabrać swoje rzeczy. [+]
00:09:10 Matka boh. sprzedała mieszkanie i wszystko co miała, zapożyczyła się i wynajęła żydowskiego adwokata z Warszawy [Mieczysław Maślanko]. Miał koneksje, odnalazł żołnierza, którego boh. postrzelił i dzięki jego nowemu oświadczeniu wznowiono śledztwo. [+]
00:10:40 Dawny wyrok anulowano i boh. skazano na 12 lat więzienia. Stosunek boh. do obrony ojczyzny-matki.
00:11:30 Po 7 latach i 6 miesiącach boh. wyszedł z więzienia, dzięki „dobrym ludziom” znalazł pracę. Nastąpił rok 1980 r., który przyniósł zmianę. W Gdańsku poznał Annę Walentynowicz i Andrzeja Gwiazdę.
00:13:10 W 1985 r. Anna Walentynowicz organizowała głodówkę w Bieżanowie pod Krakowem, boh. wziął w niej udział.
00:14:40 Boh. urodził się w Warszawie w 1931 r. Ojciec Antoni był sierżantem w wojsku i pracował w Cytadeli, matka Katarzyna pochodziła z Pragi. Ojciec w 18 roku życia wstąpił do wojska, ale zakochany w 16-letniej wtedy matce boh. ożenił się z nią tuż przed wyruszeniem na front w kościele wojskowym na ul. Miodowej.
00:16:25 Losy ojca – do 1939 r. pracował jako zawodowy oficer, był artylerzystą. We wrześniu 1939 pod Mławą dostał się do niewoli. Ze stalagu wrócił w 1945 - „tylko po to, żeby umrzeć u siebie w domu”.
00:17:25 We wrześniu 1939 boh. podczas zabawy widział starcie samolotów niemieckich i polskich. Potem nastały mroczne czasy okupacji. Budynki szkół zajmowali Niemcy i szkołę boh. przerzucano z jednej siedziby do kolejnej.
00:19:20 Egzekucja trzech polskich cywili na ul. Ząbkowskiej [Targowej]. Na rogu Targowej i Kijowskiej doszło do zamachu na komendanta policji kolejowej, po którym Niemcy urządzili łapankę i wywieźli dwie „budy” ludzi. Na ul. Targowej 19 mieszkała babcia, u której boh. się dożywiał.
00:21:20 Przedwojenne, zgodne relacje polsko-żydowskie. Boh. robił zakupy w sklepie żydowskim pani Pichnej, który zaopatrywał okolicznych mieszkańców.
00:22:30 Boh. nie chciano przyjąć do żadnego oddziału AK, bo nie miał ukończonych 17 lat. Uzbrojenie oddziałów było słabe, ale duch silny.
00:24:50 Po powstaniu warszawskim boh. znalazł się w obozie [przejściowym] w Pruszkowie, a potem w kieleckiem. Po wejściu Rosjan wrócił do Warszawy, gdzie jego rodzinne mieszkanie stało niezburzone.
00:25:25 Wybuch powstania był euforią, zaniknęły różnice społeczne, wszyscy współpracowali. Boh. przebywał wtedy na ul. Dobrej 63, potem w Śródmieściu, gdzie najłatwiej było przeżyć, choć było „enklawą” powstania.
00:26:50 Żywienie w trakcie powstania. Upadek powstania wzbudził rozpacz. Ludność cywilna w powstaniu wycierpiała najwięcej, czasem się buntowali.
00:28:30 Boh. szedł z 1.5 tys. ludzi z Warszawy do obozu w Pruszkowie, gdzie spędził kilkanaście dni. Matka boh. była w oddziale kobiet z małymi dziećmi, z których część Niemcy wypuszczali. Młodych mężczyzn i kobiety pakowano do wagonów towarowych.
00:29:30 Armia radziecka składała się z biednych, smutnych żołnierzy. Stanowili bezwolną masę. W kieleckiem był niemiecki punkt oporu zaatakowany przez Rosjan. Boh. zwoził trupy rosyjskie, zaglądał im do plecaków. Mieli w nich kawałek razowego chleba, manierkę ze spirytusem, amunicję i pestki słonecznikowe. [+]
00:31:30 Oficerowie radzieccy byli pozbawieni kultury. Wyprawa boh. do Rosji w 1992 r. i ówczesna mentalność Rosjan. Opis rosyjskiej, zahukanej i nieświadomej niczego „masy” z 1945 r.
00:33:00 Pochówki ludności cywilnej i akowców. Mężczyźni wykopywali doły (często na skwerach), ciała owijali w koc lub prześcieradło. Dowódca boh. z WiN zachował się w śledztwie „tchórzliwie".
00:34:00 W Jeleniej Górze boh. spotykał ludność niemiecką, ale nie miał z nią kontaktu. W mieście czuł się obco. W Lubaniu główna ulica była wysadzona drzewami magnolii, które przepięknie kwitły.
00:35:20 Umundurowanie w oddziale – chodzili w drelichach zabranych chłopcom z KBW. Ubrania i amunicję trzeba było sobie zdobywać samemu. Nie noszono białych koszul i medali.
00:37:00 Zaopatrzenie w broń i amunicję. Charakterystyka broni „do miasta” i „do lasu”. Historia otrzymania od dowódcy boh. niezawodnego, rosyjskiego rewolweru po nieudanej akcji wykonania wyroku na „ubowcu”. [+]
00:41:15 Spotkanie z dowódcą w sprawie fiaska akcji miało miejsce w Jeleniej Górze. W czasie służby w WiN boh. często przechodził przez zieloną granicę, przeprowadzając przez nią ludzi, których do niego przysyłano. W miejscowości Nowe Mesto był Czech, u którego zostawiano niekiedy przeprowadzonych ludzi.
00:44:15 Od Czecha ludzie byli przerzucani do Austrii. Raz, po przeprowadzeniu do Czecha dwóch osób, boh. wracał z kolegami i wpadli na milicjantów. Po wymianie ognia okazało się, że oprócz milicjantów zginął też kolega boh. [+]
00:47:55 Układy oddziału boh. ze strażnikami WOP. Warunki przechodzenia przez zieloną granicę i przerzucanie rzeczy.
00:50:00 Współpraca oddziału boh. z ludnością cywilną. Na Dolnym Śląsku ludność cywilna składał się w 80% z ludzi zza Bugu i znała rosyjskie sposoby działania. Gdyby nie wielkie poparcie i pomoc cywili, nie byłoby partyzantki.[+]
00:51:10 Okoliczności postrzelenia boh., gdy uciekł z kolegami z kotła KBW. Boh. dostał kulę m. in. w kręgosłup – był sparaliżowany, gdy podeszli do niego żołnierze z KBW i oficer UB, który go kopał nazywając bandytą.
00:54:00 Boh. trafił do Urzędu Bezpieczeństwa we Wrocławiu. Usunięto mu kule z kręgosłupa. Warunki w celi na UB i we Wronkach.
00:55:40 Po wyroku boh. przeniesiono do Sieradza, a następnie do Wronek, gdzie wyroki odsiadywali więźniowie polityczni. Ks. „Wrona” przekazał boh. Biblię, którą ma do dziś.
00:57:15 W Poznaniu w 1956 r. wybuchła rewolucja poznańska. W Wigilię w 1956 do celi we Wronkach przyszli porządkowi z paczkami, w których były m. in. chusteczki, papierosy i kartka pocztowa z życzeniami zdrowia i powrotu do życia. Akcję zorganizowali studenci z Poznania. Wszyscy więźniowie płakali ze wzruszenia. [++]
00:59:50 Dzień powszedni i posiłki we Wronkach. Warunki życia w więzieniu w zależności od posiadanych pieniędzy. Boh. kształtował tam swój światopogląd, poznał ludzi wybitnych, np. Antoniego Hedę „Szarego”. Boh. był najmłodszy w celi.
01:01:40 Poznał tam Stanisława Skalskiego i wielu innych. Do celi wpuszczano też kapusiów. Organizacja więzienia we Wronkach, „ścieżka zdrowia” dla nowoprzybyłych i inne kary.
01:04:40 W szpitalu więziennym we Wronkach wyjęto boh. kule, zrobiono to niedokładnie. Lekarzem-kapitanem był felczer a lekarzami pełniącymi funkcję chirurgów byli więźniowie.
01:05:30 Raz na miesiąc boh. mógł wysłać i otrzymać list. Powody trafiania do karceru.
01:07:30 Raport oddziałowego Bąkowskiego, który skazał boh. na 48 godzin karceru. Opis celi, w której był karcer.
01:09:50 Na wieść o śmierci Stalina w celi zapanowała radość. Karabiny z wieżyczek strażniczych więzienia odkręcono z deptaka więziennego w kierunku ulicy.
01:11:40 Wyjście boh. na wolność. Boh. nigdy nie przystosował się do rzeczywistości [PRL].
01:12:30 W stanie wojennym boh. był członkiem MRKS (Międzyzakładowy Robotniczy Komitet Samoobrony „Solidarność”). Był w kontakcie z Solidarnością Walczącą i spotykał Morawieckiego. Reakcja ludzi na stan wojenny. Internowania członków zarządu MRKS.
01:14:00 Po wyjściu z więzienia boh. namawiano do współpracy. Porucznik Andrzej Sulima z UB „pilnował” Anny Walentynowicz, Ewy Tomaszewskiej, Jerzego Bogdana i in. Metody pracy UB i namawiania do współpracy.
01:16:15 Skutki inwigilacji boh., który był zawsze obywatelem „niższej kategorii”. Głodówka w Bieżanowie zorganizowana przez Annę Walentynowicz w 1985, werbowanie przez boh. uczestniczek głodówki.
01:17:50 W Bieżanowie w kościele jest tablica z nazwiskami wszystkich biorących udział w głodówkach. Poznał tam inż. Nowickiego z Wrocławia i częstochowskiego proboszcza Ryszarda Umińskiego. Opis głodówki.
01:19:00 Motywacja pomagająca w rzucaniu palenia i głodówkach. Głodówka w 1985 r. odbywała się pod hasłem „Uwolnić więźniów politycznych”, Andrzej Gwiazda był wtedy w więzieniu.
01:20:20 Poznanie ks. Jerzego Popiełuszki. Boh. przebywał w sanatorium, gdy porwano księdza. Rodzice ks. Jerzego żyli biednie, mieszkali w skromnej chatce. Ksiądz był niezłomny. Ks. Stanisław Małkowski stwarza dystans, z ks. Jerzym można było być blisko.
01:23:00 Boh. był na pogrzebie księdza Popiełuszki. Płakał. Ksiądz Popiełuszko był wyjątkowy.
01:23:25 Wybory czerwcowe w 1989 były farsą. Zmiany rządów i poglądów na takich ludzi jak boh. Moment przełomowy, gdy dowiedział się, że prezydent chce go poznać. Lech Kaczyński odznaczył go Orderem Odrodzenia Polski, wtedy przestał się czuć bandytą.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.