Stanisław Marciniuk (ur. 1933, Radzyń Podlaski) dzieciństwo i okres okupacji niemieckiej spędził w Radzyniu Podlaskim. W 1949 roku wstąpił do poakowskiej organizacji „Krajowa Policja Bezpieczeństwa”, w której był łącznikiem. Podczas zasadzki w 1951 r. postrzelił ppłk Leonarda Siwanowicza – szefa UB w Koszalinie. Po kilku miesiącach został ujęty i skazany na karę śmierci. W celi śmierci otrzymał wiadomość o amnestii i zamianie wyroku na karę dożywotniego więzienia. Do 1956 roku był więziony w Rawiczu, potem kolejno we Wronkach, Strzelcach Opolskich i Goleniowie. Został zwolniony w 1961 roku i podjął pracę w Fabryce Urządzeń Budowlanych w Koszalinie. Potem pracował w prywatnym zakładzie ślusarsko-mechanicznym i Koszalińskim Przedsiębiorstwie Budownictwa Przemysłowego „Przemysłówka” oraz Koszalińskich Zakładach Elektronicznych „Kazel”. Mieszka w Koszalinie.
00:00:12 Rozpoczęcie rozprawy 6 maja 1952 r., sądzenie sztabu organizacji: Ryszarda Matysiaka, Zdzisława Lameckiego (dowódcy oddziału, który miał wysadzić pociąg z radzieckimi oficerami), Stefana Suchodolskiego, Stanisława Kamińskiego, Józefa Fabiańczuka (oskarżonego o bycie d-cą obwodu) i boh. Jan Pawłowski, rzeczywisty dowódca obwodu, był agentem UB. Boh. raz spotkał się z weterynarzem Józefem Fabiańczukiem, gdy przyjechał po broń – prośba, by mówił prawdę o jego roli w organizacji, śmierć Fabiańczuka w celi. Odczytanie wyroków 12 maja. [+]
00:12:08 Prokuratorskie żądania wyroków dla oskarżonych zostały uwzględnione. Tylko w przypadku boh. kara dożywocia została zamieniona przez sąd na karę śmierci. Podczas rozprawy zeznawał dowódca grupy operacyjnej UB z Lublina (w czasie wojny dowodził sotnią UPA) – jego stosunek do boh. [+]
00:17:26 Przed każdą rozprawą mjr Torba, doradca radziecki przy WUB w Koszalinie, zapraszał do siebie sędziów i dawał im wytyczne w sprawie wyroków. Na dwa tygodnie przed rozprawą jeden z ubeków powiedział boh., jaki wyrok zapadnie w jego sprawie. Stosunek funkcjonariuszy UB do aresztantów. [+]
00:19:53 Ława oskarżonych w dniu odczytania wyroku – między oskarżonymi siedzieli milicjanci. Wyrok śmierci dla Matysiaka, reakcja boh. po odczytaniu wyroku śmierci dla niego. Przewiezienie skazańców do więzienia przy ul. Młyńskiej – boh. trafił do celi z żołnierzami i jednym cywilem – jego dobre rady. Warunki w celi. [+]
00:25:09 Na drugi dzień cywila zabrano z celi, a boh. przeniesiono do karceru – warunki tam panujące, brak światła, połowa racji żywnościowych. Boh. lizał wilgotne ściany, gdy chciało mu się pić. Boh. trafił do karceru 13 maja, a wyszedł z niego po żniwach. [+]
00:30:05 Zabranie boh. z karceru – rażące światło żarówki. Spotkanie z ubekiem, który kazał oślepionemu boh. pisać zażalenie na złe traktowanie. Pobyt w pojedynczej celi, gdzie boh. owinął głowę mokrym ręcznikiem, bo bał się, że straci wzrok. [+]
00:35:19 Wezwanie boh. i jednego z żołnierzy przed sąd – oskarżenie o próbę ucieczki, obydwaj zostali skazani na dodatkowe 3 lata więzienia. [+]
00:38:32 Warunki w więzieniu przy Młyńskiej. Matki boh. i Matysiaka pojechały w sprawie synów do Bieruta. Przed Belwederem zostały zatrzymane przez tajniaka, który poradził kobietom, w jaki sposób do niego dotrzeć. Zatrzymanie samochodu przez matki, które położyły się na ulicy – rozmowa z Bierutem i spotkanie z nim, podczas którego miał dokumenty sprawy synów. Ułaskawienie boh. i Matysiaka przez prezydenta Bieruta. [+]
00:42:51 Ułaskawienie wiosną 1953 r., wyjazd w czerwcu do Wronek – transport więźniów z Koszalina i Słupska, warunki w wagonie. Przybycie do więzienia we Wronkach 10 czerwca – rozstawienie więźniów na placu przed budynkiem, rozkaz rozebrania się do naga, stanie przez kilka godzin w słońcu, obchód strażników z psami. Omdlenia więźniów, gryzienie ich przez psy – wielu więźniów trafiło do szpitala. Wyczytywanie nazwisk, w ostatniej piątce było trzech oficerów LWP, Dobrowolski i boh. – oparzenia słoneczne. Spotkanie Dobrowolskiego, byłego akowca, z oficerem-strażnikiem, który werbował go do NSZ. [+]
00:53:02 Wejście do więzienia, rewizja, ostrzeżenie przez oddziałowego przed biciem więźniów, bieg do schodów, gdzie boh. został uderzony w głowę. Odzyskanie przytomności w celi, współwięzień, przedwojenny kawalerzysta z Grudziądza był kręgarzem i zajął się boh., który przez miesiąc nie wstawał z pryczy. Powolna rehabilitacja, ćwiczenia, spacery. [+]
01:02:00 Wyjazd jesienią do Rawicza – traktowanie więźniów, wyżywienie. Wyjścia do pracy w suszarni desek – w stolarni produkowano skrzynki radiowe. W marcu 1954 r. zorganizowano pogadankę dla więźniów na temat prowadzenia wojny w 1939 r. – wypowiedź boh. i jej konsekwencje – pobyt w izolatce. Warunki w celi, głód, spacery w czasie złej pogody, zimą ogrzewanie w izolatce było zakręcone – ubranie strażników. Skrobanie lodu w wiadrze, by się napić. Zamarzanie więźniów podczas snu – boh. nauczył się spać chodząc. [+]
01:14:05 Choroby wiosną 1955 r.: wrzody, żylaki – brak leczenia. Jeden z oddziałowych dawał boh. dodatkowy kawałek chleba. Jesienią przyszło dwóch cywili, którzy rozmawiali z boh. – wyjście do łaźni, zmiana odzieży, wizyta u lekarza. Boh. ważył 38,5 kg. Stopniowe odżywianie. Widzenie z mamą po dwóch miesiącach. Poprawa warunków, praca w introligatorni. [+]
01:22:00 W marcu 1956 r. boh. został zabrany z powrotem do Wronek, obawiał się szykan na wejściu do więzienia, ale warunki się zmieniły. Gazety z informacją o śmierci Bieruta. Boh. zgłosił się do prac jako ślusarz – produkcja zawiasów i okuć do mebli. Naprawa przez boh. silnika „Stara”, praca w grupie remontowej, złagodzenie warunków pobytu. Wypuszczanie więźniów politycznych, których izolowano od kryminalnych. [+]
01:28:03 Wyjazd wiosną 1957 r. do więzienia w Strzelcach Opolskich, gdzie boh. rozpoczął pracę w ślusarni. Produkcja butów – remonty maszyn. Możliwość gry w siatkówkę, przyjazdy teatru. List do departamentu więziennictwa w sprawie kaplicy w więzieniu – wizyty księdza w więzieniu, uczestnictwo w pasterce. Swoboda poruszania się, możliwość kupienia jedzenia w kiosku, filmy w sobotę lub występy, wyjścia na spacerniak. Maszyny, które naprawiał boh. produkowano w Czechosłowacji i USA – poruszanie się boh. po więzieniu i warsztacie, kontakty ze strażnikami. [+]
01:34:26 Boh. był majstrem na remontach kapitalnych, ale zrzekł się tej funkcji z powodu odpowiedzialności – układ z nowym majstrem. Zamykanie warsztatu po skończonej pracy. Uszkodzenie maszyn, specyfika pracy przy taśmie, obsługa w skarpetkach maszyn, które włączano nogami – łapcie robione przez więźniów. Boh., chodzący w drewniakach, dostał od dyrektora pozwolenie na zrobienie obuwia. Pytanie dyrektora, który z mechaników mógłby wyjechać do Goleniowa, gdzie uruchamiano nowy zakład – zgoda na wyjazd boh., który chciał być bliżej rodziny. [+]
01:47:35 Wyjazd siedmiu więźniów do Goleniowa. Rozmowa z naczelnikiem więzienia, zgoda z departamentu więziennictwa na zmianę miejsca odbywania kary. Produkcja zakładu w Goleniowie. Obietnica złożona przez zastępcę naczelnika Kwiatkowskiego – wyjście sześciu kolegów na wolność i zatrzymanie boh. w więzieniu. Ponawianie prośby o wypuszczenie, rozmowa z wychowawcą Marianem Wylęgarskim. [+]
01:52:07 Hieronim Nowak z z koszalińskiego UB, mający pieczę nad wszystkimi konfidentami w powiecie, podjął pracę w budownictwie, gdy rozwiązywano UB. Po dokonaniu nadużyć trafił do więzienia w Goleniowie.
01:53:40 Boh. zrobił akwaria do więziennej świetlicy – wizyta dzieci z przedszkola dla pociech milicjantów i pracowników więziennych. Zakup telewizora do świetlicy za niedzielny czyn społeczny – boh. zrobił antenę, która ściągała programy z zachodu. Prace w warsztacie POM-u, swobodne poruszanie się po terenie więzienia. [+]
01:59:18 Marian Wylęgarski rozmawiał z Nowakiem, który opowiedział o prowokacji UB w postaci organizacji Krajowa Policja Bezpieczeństwa – pomysł powołania Nowaka na świadka. Boh. siedział w celi z Nowakiem i więźniem skazanym za zabicie żony, który dowodził wcześniej grupą operacyjną UB i brał udział w aresztowaniu Mariana Spychalskiego – więźniem, także rosyjskim szpiegiem, opiekował się rosyjski attaché wojskowy ze Szczecina. Umówiona z Nowakiem słowna potyczka, w której boh. bronił Związku Radzieckiego. Naczelnik więzienia wystąpił o warunkowe zwolnienie boh. i sąd zwolnił go 13 grudnia 1961 r. [+]
02:05:30 Wypłacenie pieniędzy zarobionych w więzieniu, zakup ubrań. Porównanie dochodów naczelnika więzienia i współwięźnia, rosyjskiego szpiega, który czasem zamawiał dla siebie i kolegów z celi obiady z restauracji. Wyżywienie w więzieniu, traktowanie więźniów przez strażników. Ułatwienie widzeń z mamą. Pomoc ubeka Nowaka i rosyjskiego szpiega, mordercy żon. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.