Zofia Pęksa z d. Polak (ur. 1928, Gręboszów) urodziła się w rodzinie policjanta z Dąbrowy Tarnowskiej, który za zasługi podczas I wojny światowej otrzymał ziemię na Wileńszczyźnie i przeniósł się tam z rodziną jako osadnik wojskowy. Prowadzili gospodarstwo w Opsie koło Brasławia. 10 lutego 1940 rodzina została deportowana przez Sowietów na Syberię do osady, położonej w tajdze ok. 100 km od Tobolska. Niebawem mama została aresztowana, a Zofia z młodszym bratem trafiła do domu dziecka przy szkole polskiej w Tobolsku, którą prowadził Władysław Ejsmont. Do Polski wrócili w 1946 r. Przez pierwsze powojenne lata poszukiwali reszty rodziny, która na szczęście w komplecie przeżyła zesłanie i osiedliła się w okolicach Głogowa, gdzie ojciec p. Zofii jako repatriant otrzymał ziemię. Pani Zofia ukończyła Seminarium Nauczycielskie w Nowej Soli i pracowała w różnych miejscach w Polsce. W Orsku koło Lublina zakładała szkołę. Po przejściu na emeryturę wraz z mężem przeniosła się w jego rodzinne strony. Zamieszkali w Szewnej koło Ostrowca Świętokrzyskiego, gdzie pani Zofia prowadzi małe gospodarstwo.
więcej...
mniej
00:00:07 Autoprezentacja boh. urodzonej w 1928 r. w Gręboszowie k/Tarnowa.
00:00:20 Przedstawienie rodziców: Anny i Józefa Polaków. Ojciec brał udział w walkach z bolszewikami. Pracował jako policjant. Przed wojną rodzina mieszkała na Wileńszczyźnie, jeden z braci zmarł z powodu braku opieki lekarskiej. Data urodzin boh.
00:04:24 Ojciec, były żołnierz Legionów, po wojnie dostał ziemię na Wileńszczyźnie i tam pracował jako policjant. Wykształcenie rodziców. Po deportacji ojciec trafił do łagru, a dziećmi zajmowała się mama.
00:06:45 Rodzina mieszkała w Opsie. Nauka w szkole nie odbywała się zimą, bo klasa nie była ogrzewana – poziom nauczania. W okolicy mieszkało wielu Białorusinów.
00:11:17 Deportacja w lutym 1940 r. – wymoszczenie sań pierzynami. Na stacji załadowano rodzinę do bydlęcych wagonów – warunki podczas podróży, wyrzucanie zwłok z wagonów. Podczas wyjazdu z domu mama zabrała świeży chleb. Niektórzy nie mieli ciepłych ubrań, bo powiedziano im, że jadą tylko na spis ludności. [+]
00:19:13 Mama była krawcową, umiała czytać i pisać – różnice w wykształceniu osób z zaboru austriackiego i rosyjskiego.
00:20:00 Długa podróż w głąb Związku Radzieckiego. Rodzinę wyładowano za Uralem i przewieziono do tajgi. Boh. chorowała i po drodze stawiano jej bańki. Przyjazd zesłańców do posiołka – duża umieralność wśród dzieci. Boh. zbierała z bratem szyszki i łowiła ryby, które ratowały życie rodzinie. [+]
00:25:55 Boh. towarzyszył młodszy brat, który obecnie mieszka koło Głogowa.
00:26:15 Ojciec pracował w tajdze i wyrabiał normę, ale po wybuchu wojny z Niemcami zabrano go w głąb lasu, bo był specjalistą od drewna na kolby karabinów. Po zabraniu ojca do łagru, a matki do więzienia, boh. znalazła się w domu dziecka, którym kierował Władysław Ejmont. Boh. została repatriowana z sierocińcem i przyjechała do Sopotu.
00:28:14 Po amnestii Władysław Ejmont założył sierociniec dla polskich dzieci. Zajęcia boh. w sierocińcu.
00:30:26 Klimat Syberii. Boh. zbierała z bratem cedrowe szyszki, mama sprzedawała orzeszki cedrowe. Po amnestii rodzina wyruszyła z tajgi do miasta – droga przez las. Podczas choroby dzieci mama karmiła trójkę chorych jednym jajkiem. Polski cmentarz koło posiołka. Warunki bytowe na zesłaniu – insekty w barakach.
00:37:02 Boh. podczas drogi do szkoły spadła z ubitego traktu do śnieżnej zaspy. Gdy z niej wyszła i dotarła do szkoły, kierownik Władysław Ejmont zatrzymał ją w sierocińcu. [+]
00:38:59 Mama została aresztowana za kradzież owsa z kołchozu. Boh. z bratem kradła zboże z magazynów. Mama była w więzieniu i wróciła do Polski jako ostatnia z rodziny. Starsza siostra przyjechała z koleżankami na Ukrainę i stamtąd repatriowała się do Polski. Boh. uczyła się na zesłaniu w polskiej i rosyjskiej szkole.
00:45:07 Boh. wróciła do Polski razem z domem dziecka – losy pozostałych członków rodziny. Po powrocie do Polski ojciec dowiedział się w punkcie repatriacyjnym, że jego starsza córka jest w tej samej miejscowości. Cała rodzina odnalazła się po wojnie.
00:48:02 Paczki z UNRRA dla domu dziecka. Wyżywienie w sierocińcu, dania z brukwi. Na zesłaniu mama suszyła zioła – herbata z pokrzyw. Boh. łowiła z bratem ryby.
00:50:17 Wyjazd z Tobolska – rejs barką, burza. Dalsza droga pociągiem do Polski. [+]
00:57:11 Droga zTobolska do najbliższej stacji kolejowej – burza na Irtyszu. Sposoby poruszania się na Syberii.
01:01:13 Sierociniec przyjechał do Sopotu. Boh. napisała do ciotki i dowiedziała się, gdzie mieszka ojciec – podróż z bratem na dachu pociągu, przyjazd do Orska – spotkanie z ojcem. Boh. skończyła gimnazjum w Sopocie.
01:07:41 Mama wróciła do Polski jako ostatnia. Aresztowano ją za kradzież garści zboża. Po aresztowaniu Władysław Ejmont zabrał boh. i brata do sierocińca. Boh. odnalazła rodzinę dzięki ciotce i pojechała z bratem do Orska.
01:11:12 Boh. założył w Orsku szkołę i uczyła starszych od siebie chłopaków.
01:12:46 Boh. urodziła czworo dzieci – ich losy.
01:14:50 Spotkanie z mamą na stacji w Ścinawie.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.