Zofia Pęksa z d. Polak (ur. 1928, Gręboszów) urodziła się w rodzinie policjanta z Dąbrowy Tarnowskiej, który za zasługi podczas I wojny światowej otrzymał ziemię na Wileńszczyźnie i przeniósł się tam z rodziną jako osadnik wojskowy. Prowadzili gospodarstwo w Opsie koło Brasławia. 10 lutego 1940 rodzina została deportowana przez Sowietów na Syberię do osady, położonej w tajdze ok. 100 km od Tobolska. Niebawem mama została aresztowana, a Zofia z młodszym bratem trafiła do domu dziecka przy szkole polskiej w Tobolsku, którą prowadził Władysław Ejsmont. Do Polski wrócili w 1946 r. Przez pierwsze powojenne lata poszukiwali reszty rodziny, która na szczęście w komplecie przeżyła zesłanie i osiedliła się w okolicach Głogowa, gdzie ojciec p. Zofii jako repatriant otrzymał ziemię. Pani Zofia ukończyła Seminarium Nauczycielskie w Nowej Soli i pracowała w różnych miejscach w Polsce. W Orsku koło Lublina zakładała szkołę. Po przejściu na emeryturę wraz z mężem przeniosła się w jego rodzinne strony. Zamieszkali w Szewnej koło Ostrowca Świętokrzyskiego, gdzie pani Zofia prowadzi małe gospodarstwo.
more...
less
00:00:07 Autoprezentacja boh. urodzonej w 1928 r. w Gręboszowie k/Tarnowa.
00:00:20 Przedstawienie rodziców: Anny i Józefa Polaków. Ojciec brał udział w walkach z bolszewikami. Pracował jako policjant. Przed wojną rodzina mieszkała na Wileńszczyźnie, jeden z braci zmarł z powodu braku opieki lekarskiej. Data urodzin boh.
00:04:24 Ojciec, były żołnierz Legionów, po wojnie dostał ziemię na Wileńszczyźnie i tam pracował jako policjant. Wykształcenie rodziców. Po deportacji ojciec trafił do łagru, a dziećmi zajmowała się mama.
00:06:45 Rodzina mieszkała w Opsie. Nauka w szkole nie odbywała się zimą, bo klasa nie była ogrzewana – poziom nauczania. W okolicy mieszkało wielu Białorusinów.
00:11:17 Deportacja w lutym 1940 r. – wymoszczenie sań pierzynami. Na stacji załadowano rodzinę do bydlęcych wagonów – warunki podczas podróży, wyrzucanie zwłok z wagonów. Podczas wyjazdu z domu mama zabrała świeży chleb. Niektórzy nie mieli ciepłych ubrań, bo powiedziano im, że jadą tylko na spis ludności. [+]
00:19:13 Mama była krawcową, umiała czytać i pisać – różnice w wykształceniu osób z zaboru austriackiego i rosyjskiego.
00:20:00 Długa podróż w głąb Związku Radzieckiego. Rodzinę wyładowano za Uralem i przewieziono do tajgi. Boh. chorowała i po drodze stawiano jej bańki. Przyjazd zesłańców do posiołka – duża umieralność wśród dzieci. Boh. zbierała z bratem szyszki i łowiła ryby, które ratowały życie rodzinie. [+]
00:25:55 Boh. towarzyszył młodszy brat, który obecnie mieszka koło Głogowa.
00:26:15 Ojciec pracował w tajdze i wyrabiał normę, ale po wybuchu wojny z Niemcami zabrano go w głąb lasu, bo był specjalistą od drewna na kolby karabinów. Po zabraniu ojca do łagru, a matki do więzienia, boh. znalazła się w domu dziecka, którym kierował Władysław Ejmont. Boh. została repatriowana z sierocińcem i przyjechała do Sopotu.
00:28:14 Po amnestii Władysław Ejmont założył sierociniec dla polskich dzieci. Zajęcia boh. w sierocińcu.
00:30:26 Klimat Syberii. Boh. zbierała z bratem cedrowe szyszki, mama sprzedawała orzeszki cedrowe. Po amnestii rodzina wyruszyła z tajgi do miasta – droga przez las. Podczas choroby dzieci mama karmiła trójkę chorych jednym jajkiem. Polski cmentarz koło posiołka. Warunki bytowe na zesłaniu – insekty w barakach.
00:37:02 Boh. podczas drogi do szkoły spadła z ubitego traktu do śnieżnej zaspy. Gdy z niej wyszła i dotarła do szkoły, kierownik Władysław Ejmont zatrzymał ją w sierocińcu. [+]
00:38:59 Mama została aresztowana za kradzież owsa z kołchozu. Boh. z bratem kradła zboże z magazynów. Mama była w więzieniu i wróciła do Polski jako ostatnia z rodziny. Starsza siostra przyjechała z koleżankami na Ukrainę i stamtąd repatriowała się do Polski. Boh. uczyła się na zesłaniu w polskiej i rosyjskiej szkole.
00:45:07 Boh. wróciła do Polski razem z domem dziecka – losy pozostałych członków rodziny. Po powrocie do Polski ojciec dowiedział się w punkcie repatriacyjnym, że jego starsza córka jest w tej samej miejscowości. Cała rodzina odnalazła się po wojnie.
00:48:02 Paczki z UNRRA dla domu dziecka. Wyżywienie w sierocińcu, dania z brukwi. Na zesłaniu mama suszyła zioła – herbata z pokrzyw. Boh. łowiła z bratem ryby.
00:50:17 Wyjazd z Tobolska – rejs barką, burza. Dalsza droga pociągiem do Polski. [+]
00:57:11 Droga zTobolska do najbliższej stacji kolejowej – burza na Irtyszu. Sposoby poruszania się na Syberii.
01:01:13 Sierociniec przyjechał do Sopotu. Boh. napisała do ciotki i dowiedziała się, gdzie mieszka ojciec – podróż z bratem na dachu pociągu, przyjazd do Orska – spotkanie z ojcem. Boh. skończyła gimnazjum w Sopocie.
01:07:41 Mama wróciła do Polski jako ostatnia. Aresztowano ją za kradzież garści zboża. Po aresztowaniu Władysław Ejmont zabrał boh. i brata do sierocińca. Boh. odnalazła rodzinę dzięki ciotce i pojechała z bratem do Orska.
01:11:12 Boh. założył w Orsku szkołę i uczyła starszych od siebie chłopaków.
01:12:46 Boh. urodziła czworo dzieci – ich losy.
01:14:50 Spotkanie z mamą na stacji w Ścinawie.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.