Zdzisława Wawrzynkiewicz z d. Szczerbicka (ur. 1928, Równe) wychowała się na Wołyniu w rodzinie przedwojennego policjanta. W 1940 roku została zesłana na Syberię do Kazachstanu wraz z matką i rodzeństwem. Podczas pobytu na zesłaniu zmarło jej dwóch braci, a ona sama przebyła kilka ciężkich chorób. Wróciła do Polski w 1946 roku i zamieszkała na Ziemiach Odzyskanych.
00:00:11 Autoprezentacja boh. urodzonej w czerwcu 1928 w Równem na Wołyniu. Rodzina mieszkała w Chełmie, ojciec był wojskowym.
00:01:03 Przeprowadzka z Chełma do Łucka, potem do Krasnowoli i Kołek – tu boh. zaczęła chodzić do szkoły.
00:02:02 Prezentacja rodziców boh.: Amelii i Franciszka Szczerbickich. Rodzice przed wojną się rozwiedli, mama wyszła za Buczka i rodzina wyjechała do Kołek.
00:02:45 Rodzina mieszkała na posterunku, w miasteczku było mało polskich dzieci. Ludność żydowska i ukraińska – relacje z Polakami.
00:03:45 O śmierci Piłsudskiego boh. dowiedziała się od ojca – jego reakcja.
00:04:03 Zalecenia dla policjantów pod koniec lat 30.
00:04:32 Po wybuchu wojny ojciec odesłał rodzinę z Kołek do niemieckiej kolonii, bo obawiał się, że Ukraińcy napadną na posterunek.
00:05:02 Przechodzący polski oddział zabrał ojczyma. Na posterunku zostali policjanci: Stradomski i Tomaszewski, którzy później zostali aresztowani.
00:05:58 Boh. nie widziała wejścia Armii Czerwonej, od koleżanki słyszała, że Żydzi witali czerwonoarmistów. Ukraińska milicja podczas sowieckiej okupacji.
00:07:55 Edukacja przed wojną – siedmioklasowa szkoła powszechna w Kołkach.
00:08:36 Deportacja rodziny – wieczorne zebranie, wizyta ukraińskiego milicjanta. Wejście do domu w nocy i zabranie rodziny, którą wiózł Polak Koksanowicz. Jego żona oddała rodzinie świeżo upieczony chleb. [+]
00:09:40 Deportowano mamę i czworo dzieci.
00:10:15 Po kampanii wrześniowej ojczym przyszedł do ciotki mieszkającej w Łucku, potem przedostał się do Lublina, skąd pochodził.
00:11:02 Wywózka rodziny – dwie godziny na spakowanie, nie pozwolono mamie zabrać maszyny do szycia, roweru ani zabawek dla dziecka. [+]
00:12:05 Przewóz furmanką do Maniewicz, gdzie wsadzono ludzi do pociągu – przesiadka za dawną granicą Polski i ZSRR do większych wagonów. Warunki podczas podróży – dwa wiadra wody dziennie dla wagonu, wyżywienie podczas dwutygodniowej podróży, ciasnota. Dziura w podłodze dla załatwiania potrzeb fizjologicznych. W wagonie boh. nikt nie umarł.
00:14:25 Przyjazd do Kazachstanu. Rodzina trafiła do wioski, w której mieszkało wielu Polaków deportowanych w 1936 r. z terenów nadgranicznych. Niedaleko był wieś, w której mieszkali tylko Polacy, ale ich dzieci już nie mówiły po polsku. Spotkanie z matką człowieka, który przywiózł rodzinę ze stacji kolejowej. Opowieści wcześniejszych zesłańców o głodzie na Ukrainie.
00:16:25 Rodzina mieszkała w ziemiance u Polaków, spanie na piecu. Praca przy budowie kolei po przewiezieniu rodziny w inne miejsce – mieszkanie w barakach, wszy, pluskwy i choroby.
00:17:49 W 1941 r. rodzinę wywieziono do pracy przy budowie kolei. Podczas pobytu w kołchozie o Polkach mówiono, że są żonami bandytów. Brak możliwości pracy – życie ze sprzedaży rzeczy przywiezionych z Polski. Mama robiła chusteczki i wymieniała je na żywność. W 1940 r. we wsi były zapasy zboża – zabranie zapasów, głód zimą.
00:19:43 Wspólne Wigilie Polaków.
00:20:30 Kary za napadanie na Polaków.
00:21:12 Pobyt w kołchozie – choroba młodszego brata, leczenie w szpitalu, śmierć z powodu zaawansowanej awitaminozy.
00:23:13 Przewiezienie rodziny na budowę kolei, warunki podczas jazdy.
00:23:32 Pogrzeb brata w zbyt małej trumnie. Oczekiwanie z pogrzebem na koniec buranu – opis burzy śnieżnej. [+]
00:24:47 Podczas budowy kolei rodzina mieszkała w namiocie, brat przeziębił się, a boh. zachorowała na świnkę. Przeprowadzka do Jesila – śmierć brata w szpitalu. Leczenie boh. bańkami. W szpitalu w Jesilu pracował lekarz, Gruzin, który opiekował się mamą po jej zawale. Formowanie Armii Andersa – możliwość otrzymania odzieży.
00:27:17 Do Armii Andersa jechali chłopcy z Jesila, ale brat w tym czasie umierał w szpitalu.
00:27:43 W Jesilu była poczta i szpital. Stosunek miejscowej ludności do zesłańców.
00:28:23 Przy budowie kolei pracowała mama i brat – zawał mamy, choroba i śmierć brata. Pomoc lekarza,Gruzina, którego żona pracowała w aptece.
00:29:24 Boh. skończyła 14 lat i zabrano ją do pracy przy budowie tamy. Czterem nastolatkom wyznaczano lżejsze prace – kruszenie kamieni. Boh. pilnowała dzieci jednego z kierowników. Praca od świtu do wieczora.
00:31:27 Do zesłańców rzadko docierały wieści z kraju, ale z Ukrainy przychodziły listy i wiedziano o rzeziach na Wołyniu.
00:32:10 Przewożenie zesłańców na Ukrainę – rodzina nie pojechała z powodu tyfusu. Wysoka gorączka podczas choroby – boh. nie poznawała koleżanki Lońki. Brak lekarzy i lekarstw.
00:33:49 Boh. pomagała budować łaźnię, w której potem nieomal zaczadziała. Przejazd wołami do baraku.
00:35:30 Pobór wśród zesłańców do Armii Berlinga. W posiołku było kilka chat i dwa baraki, w których mieszkali polscy zesłańcy.
00:36:14 Repatriacja do kraju – opóźnienie wyjazdu z powodu powodzi. Powrót do Polski w czerwcu 1946 r.
00:36:54 Informacje o działaniach na froncie z listów żołnierzy. Radość z zakończenia wojny.
00:37:35 Rodzina dostawała listy od cioci mieszkającej w Łucku. Podczas choroby rodziny ciocia przysłała pieniądze na leczenie. Wiadomość o wyjeździe rodziny z Wołynia do Polski. Cioteczna siostra należała do AK, w 1946 r. została aresztowana i wywieziona na Syberię do kopalni złota – jej powrót do Polski w 1956 r.
00:39:11 Transport repatriacyjny do Polski – miesięczna podróż pociągiem bez strażników. Podczas powrotu do kraju boh. chorowała na malarię – radość z powrotu do Polski.
00:40:27 Przyjazd do Brześcia – wyjście do kościoła. Przejazd przez granicę nocą, zamknięcie wagonów przed przekroczeniem granicy. Przyjazd do Gryfina. Poszukiwania ojca – wyjazd do Lublina i do Szczecina, gdzie ojciec wyjechał.
00:41:33 Powojenny Szczecin – ruiny miasta. Boh. nie spotkała w mieście Niemców.
00:42:15 Po pięciu latach boh. wyszła za mąż i wyjechała do Łobezu. Przeprowadzka w 1953 r. do Słupska, gdzie mieszkali rodzice boh.
00:43:04 Mąż był magazynierem, a boh. pracowała chałupniczo jako krawcowa. Choroby boh.
00:44:27 Żydzi w Kołkach – bójki polskich i żydowskich chłopaków. Boh. bawiła się z Żydówkami i Ukrainkami.
00:45:07 Jedzenie na zesłaniu – skromne racje żywieniowe, kapusta kwaszona w beczkach po smole.
00:46:07 Sąsiadka z baraku, Węgierka, oddała rodzinie garnek smalcu i lalkę, gdy zabierano ją do łagru. Kradzież prosa. Kawa z palonego chleba. [+]
00:47:44 Odzież na zesłaniu – mama szyła z ubrania z podszewek roboczych kufajek.
00:48:16 Ucieczka z baraku, który zapalił się od rury do pieca. Boh. ocaliła zdjęcie, które zrobiono je podczas paszportyzacji. Władze przysłały fotografa, Rosjanina, by zrobił zesłańcom zdjęcia do dokumentów. [+]
00:50:26 Majster był Ukraińcem – jego reakcja na widok boh., które wyrwała jedną marchewkę, groźba wysłania do łagru. [+]
00:51:11 W baraku mieszkała jedna Żydówka z córką.
00:51:43 Losy rodziny na Wołyniu. Podczas pobytu w kołchozie boh. chodziła do szkoły i uczyła się rosyjskiego oraz matematyki, nauczyciele byli Rosjanami.
00:53:29 W 1953 r. boh. mieszkała w Łobezie naprzeciwko budynku milicji, gdzie wywieszono żałobne flagi – radość boh. z powodu śmierci Stalina.
00:54:57 Boh. nie pamięta wydarzeń w Słupsku w grudniu 1970 r. Pozwolenie na wyjazd do Poznania w stanie wojennym.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.