Maria Kuzak z domu Adamczyk (ur. 1928, Tarnawa k. Bochni) opowiada o miejscowej społeczności żydowskiej przed wojną i jej losach w czasie okupacji niemieckiej. W jej domu rodzinnym ukrywał się żydowski chłopak, Józef Hechel (jego rodzina miała przed wojną restaurację w Łapanowie). Jego młodsza siostra, Zosia, umieszczona w gospodarstwie Grabowskiego, została wydana przez gospodarza i zastrzelona przez Niemców.
00:00:01 Autoprezentacja boh. urodzonej w 1928 r. w Tarnawie.
00:00:22 Przedstawienie rodziców: Agaty i Andrzeja oraz szóstki rodzeństwa.
00:02:22 Powody sprzedaży nieruchomości w Grabiu – rodzina przeprowadziła się do Tarnawy. Ojciec uratował życie swojej matce, która chciała się powiesić, gdy poborca przyjechał po zboże za podżyrowane pożyczki.
00:05:25 Budowa nowego domu – boh. urodziła się w stodole. Ojciec założył warsztat i zbudował maszynę do młocki. Choroba ojca.
00:09:20 Wybuch wojny – ludzie nie gromadzili się z obawy przed bombami. Boh. przed wojną chodziła do szkoły, edukację na poziomie podstawowym skończyła po wojnie – zaliczenie VII klasy w Łapanowie. Boh. dostała się do szkoły handlowej w Krakowie, kłopoty z ułamkami, nauka bez podręczników.
00:14:48 Po ślubie boh. przeprowadziła się do męża, jego matka w wieku 14 lat wyemigrowała do Ameryki, w latach 20. wróciła z rodziną do Polski.
00:16:56 Ucieczki ludzi z dobytkiem na wschód po wybuchu wojny. Ojciec ukrywał dzieci pod mostem koło młyna. Niemcy założyli posterunek w sąsiednim Zbydniowie i codziennie przyjeżdżali do ojca, by w młynie ładować akumulatory. [+]
00:19:34 Ojciec walczył w wojnie 1920 r., w tym czasie urodziła się siostra boh. Początek wojny we wrześniu 1939.
00:21:27 Boh. wyszła za mąż w 1948 r., rok później mąż został aresztowany za działalność w podziemiu antykomunistycznym – rewizja w domu w poszukiwaniu ukrytej broni. Mąż widział, jak partyzanci chowali w lesie ukradzioną maszynę do pisania, ale ich nie zdradził. Rada od milicjanta. Poszukiwanie męża w różnych więzieniach. Boh. spotkała męża dopiero podczas rozprawy, na której skazano go na 7 lat więzienia – reakcja boh. po ogłoszeniu wyroku. W lesie ukrywali się akowcy, którzy nie ujawnili się po wojnie. [+]
00:31:09 Boh. przeprowadziła się do Tarnawy i tu urodziła syna. [+]
00:32:02 Widzenia z mężem w więzieniu w Nowogardzie. Tajemnica dobrze przyrządzonej baraniny. Mąż podczas odbywania wyroku nie widział syna.
00:39:42 We wrześniu 1939 ojciec chował dzieci w wodzie pod mostem na młynówce. Sytuacja majątkowa rodziny męża.
00:41:26 Zakupy w żydowskim sklepie przez Bożym Narodzeniem. Stosunki z Żydami przed wojną.
00:45:24 W styczniu do domu przyszedł Żyd Józef Hechel, którego rodzice mieli restaurację w Łapanowie. Tego dnia był pogrzeb brata boh. Józik ukrywał się na strychu obory. Do młyna codziennie przyjeżdżali Niemcy, którzy ładowali akumulatory. Ojciec wstawał przed świtem i sprzątał ślady bytności partyzantów. [+]
00:48:15 W domu ukrywano siostrę Józika, Zosię, którą później ojciec umieścił u Grabowskiego – wydanie jej kryjówki. Józef doczekał do końca wojny. [+]
00:51:46 Śmierć brata w wyniku wypadku, pomoc księdza Drąga i lekarza Janika. [+}
00:54:32 Siostra Józika miała 11 lat, gdy się pojawiła. Zginęła, gdy miała 14 lat. Powody oddania jej do Grabowskiego. Ojciec był łącznikiem w partyzantce, śmierć innego łącznika. Stosunek boh. do Zosi. [+]
00:59:24 Boh. nosiła jedzenie ukrywającemu się Józikowi, w młynie zawsze byli obcy ludzie. Boh. dowiedziała się, że Józik wyjechał za granicę i potem został zabity. Józik razem z Rosjaninem Fiodorem, który uciekł z niewoli, poszli zobaczyć, jak wygląda Polska po wojnie. [+]
01:05:12 Boh. zgłosiła, że rodzina przechowywała Żydów w czasie okupacji. Opieka nad Zosią. Boh. nie wie, w jakich warunkach przechowywał ją Grabowski – jego zdrada.
01:09:26 Tragedia w rodzinie Grabowskich – śmierć córki Heleny.
01:11:45 Ojciec przed wojną postawił młyn i tartak, był domorosłym konstruktorem i sam budował maszyny. Wypadek czternastoletniego brata Józka i jego śmierć.
01:13:41 Rodzina Józika miała przed wojną restaurację w Łapanowie – jego przyjście do domu boh. w dzień pogrzebu brata.
01:14:55 Policjant, który podobnie jak ojciec działał w partyzantce, ostrzegł rodzinę o donosie, że ukrywają Żydówkę. Powody zdrady Grabowskiego, który wydał dziewczynę. Okoliczności ochrzczenia dziewczyny przez księdza Kmiecika, zapłata za jej przechowywanie. Boh. dowiedziała się po wojnie o śmierci Zosi.
01:22:36 Do młyna codziennie przyjeżdżali Niemcy, latem Józik ukrywał się w olszynie nad rzeką. Zaduma nad śmiercią Zosi.
01:24:55 Sytuacja materialna rodziny boh. po ślubie. Reakcja na wiadomość o śmierci Józika, który po wojnie pracował w handlu zagranicznym, kupił boh. prezenty i prosił ojca o rękę boh. Żydowska ludność Tarnawy i okolicznych wiosek.
01:28:37 Boh. zgłosiła władzom, że ukrywała Żyda – przebieg przesłuchania w Nowej Hucie. Spotkanie z rodziną z Rzeszowa, która też ukrywała Żydów.
01:31:24 Ojciec należał do Armii Krajowej, śmierć jednego z łączników. Boh. wprowadziła się do starego domu w Rupniowie – stan budynku.
01:33:51 Powody, dla których rodzina pomagała Żydom, wiek Józika i Zosi. Ojciec ukrywał nocną działalność partyzantów.
01:36:00 Początek wojny – matka piekła chleb i dzieliła się nim z ludźmi uciekającymi na wschód. Wiadomości na temat Rosjan krążące wśród mieszkańców wsi. Ojciec słuchał w domu radia pod pierzyną – powody przeniesienia radia na cmentarz. Wypadek z nieuziemionym radiem. [+]
01:41:11 Partyzant nocujący w domu zobaczył Niemców, którzy przyjechali do młyna – jego reakcja i reprymenda od matki. Boh. nosiła Józikowi jedzenie w wiadrze – nauka robienia sosu.
01:45:07 Mąż boh. Kazimierz Kuzak był w Armii Krajowej, powody jego aresztowania po wojnie. Mąż został skazany na 7 lat, ale siedział 4,5 roku. Mąż zmarł podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych, gdzie po wylewie trafił do domu opieki, okoliczności śmierci.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.