Barbara Anna Smolińska z d. Szyłkiewicz (ur. 1941, Zabłudów) – jej ojciec był rolnikiem, a matka nauczycielką. W czerwcu 1941 cała rodzina została deportowana do Związku Radzieckiego. Przebywali w posiołku Nowy Podielnik w rejonie Nowosybirska na Syberii, a potem w Kargasoku. Ojciec wstąpił do 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, brał udział w bitwie pod Lenino. Pani Barbara (i reszta rodziny) wróciła do Polski we wrześniu 1945. Rozpoczęła naukę w szkole podstawowej i liceum w Białymstoku. W 1960 r. przeprowadziła się do Wrocławia, gdzie studiowała weterynarię oraz prawo. Przez wiele lat pracowała w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej we Wrocławiu.
00:00:10 Boh. urodziła się w 31 stycznia 1941.
00:00:23 Podczas deportacji miała pięć miesięcy, jej wspomnienia o zesłaniu zostały zbudowane z opowieści rodziny, która niechętnie o tym rozmawiała. Stosunek do repatriantów po powrocie rodziny.
00:01:28 Deportacja z Zabłudowa k/Białegostoku, powrót w końcu września 1945, po pięciu latach zesłania, do zniszczonego miasteczka – ruiny domów, ludzie mieszkający w ziemiankach.
00:02:40 Mama spisała swoje wspomnienia, boh. znalazła zeszyty po jej śmierci w 2008, ale przeczytała je w 2019. Język wspomnień – rusycyzmy. Poszukiwania znaczenia wyrazu: pimy.
00:04:55 Podróż z Zabłudowa na zesłanie, opis wagonów. Rodzina miała ponad pół godziny na spakowanie. Podczas deportacji w domu był enkawudzista i dyrektor szkoły, w której pracowała mama. Pomoc żołnierza podczas pakowania. Wywiezienie siostry ojca, która dzień wcześniej przyjechała z dziećmi na wakacje. [+]
00:06:50 Przyjazd do Nowosybirska, rodzina przebywała w różnych kołchozach nowosybirskiej obłasti. Narodowości zesłańców: Polacy, Litwini, Estończycy, Łotysze, Ukraińcy.
00:08:05 Pobyt w Nowym Podielniku – powitanie przez przewodniczącego kołchozu. Mieszkania w budynkach na palach, pobielone izby. Boh. miała na zesłaniu wózek, zabrany przez dziadka.
00:10:33 Pierwsza noc na zesłaniu – „deszcz” pluskiew. [+]
00:12:25 Organizacja życia w posiołku Podielnik, wyprawy po wodę do rzeki.
00:13:15 Zaskoczenie Rosjanek, że Polki nie mają pimów.
00:14:15 Przydziały pracy, zaopatrzenie kołchozowego sklepu w podstawowe produkty. Mama pracowała w spółdzielni rybackiej i biurze kołchozu, ciotki przy wyrębie lasu.
00:15:45 Racje żywieniowe dzieci i pracujących dorosłych. Rodzina miała zapasy przywiezione z Polski. Zapach smażonego boczku zwabił mieszkańców kołchozu – poczęstunek kołchoźników. [+]
00:18:08 Babcia boh. organizowała wspólne modlitwy, obrazek Matki Boskiej Ostrobramskiej. W modlitwach brali udział niektórzy kołchoźnicy. Rozpędzanie modlących przez przewodniczącego kołchozu. Konsekwencje poniesione przez rodziców
00:19:40 Przenoszenie rodziny w różne miejsca, powroty do Nowosybirska – koczowanie na dworcu.
00:20:40 Przyjazd do Tomska, dalsza podróż do Kargasoku – rodzina cały czas miała zapasy jedzenia z Polski. Pobyt w Kargasoku, praca mamy w spółdzielni rybackiej i biurze kołchozu.
00:22:23 W 1943 ojciec i jego siostra dostali powołanie do formującej się Armii Berlinga.
00:23:00 Śmierć najstarszych zesłańców. Śmierć podczas podróży – wyrzucanie zwłok z wagonów. Przyroda Syberii – połowy ryb, polowanie na zające.
00:24:50 Sytuacja rodziny po wyjeździe ojca do wojska, kartki żywnościowe, praca kobiet w lesie.
00:26:05 Zdobywanie pożywienia, metody nielegalnych połowów – ojciec boh. robił wiklinowe samołówki. Dożywianie dzieci kołchoźników – dania kuchni prowadzonej przez babcię.
00:29:22 Specjalizacje sowchozów wokół Kargasoku, maszyny rolnicze – zwózka zboża, stosy kłosów. Boh. widziała babcię używającą żaren, więc nazbierała kłosów do wiaderka i została kopnięta przez przewodniczącego kołchozu. Po tym zdarzeniu przewodniczący pomagał rodzinie – nocne wyjazdy aby zmielić zboże. Trauma boh. – strach przed ludźmi w kufajkach, wyleczona w latach 60, przy pomocy kuzyna, który pracował na budowie: terapia „kufajkowa”. [+]
00:35:42 Dokuczliwość insektów – ochrona przed meszkami i komarami, zastosowanie dziegciu. Pogryzienie boh. przez owady – pozwolenie na wyjazd do lekarza uzyskane za zegarek ojca. Jedwabna halka w podarunku dla lekarki wzmogła życzliwe podejście do pacjentki.
00:40:10 Praca ojca w magazynie nad rzeką i wyrób z beczek piecyków dla myśliwych – przekonanie o dobrym zarobku zweryfikowane podczas zmiany miejsca, gdy okazało się, że wedle oficjalnych wyliczeń, ojciec jest winien kołchozowi dużą kwotę.
00:43:08 Mama boh. wróżyła miejscowym (kobietom), sfałszowanie przez mamę „sprawki” żywnościowej – wyrzuty sumienia.
00:47:55 Repatriacja do Polski – podzielenie rodziny na grupy. Pierwsza wróciła ciotka z dziećmi.
00:48:10 Dwunastoletni syn ciotki – Czarek, pracował na zesłaniu jako tragarz w magazynie, którym kierował Polak, Ostaszewski.
00:48:50 Zesłańcze sposoby na przetrwanie: oszustwa
kombinowanie, wróżenie z kart. Stosunki z miejscową ludnością.
00:49:32 Pozytywne strony deportacji latem. Początek wojny niemiecko-sowieckiej, bombardowania transportów – nadzieja na to, że pociąg zawróci. Śmierć podczas podróży, wyrzucanie zwłok. Zaopatrzenie w wodę na postojach, problemy z higieną. Za Uralem miejscowi podchodzili do pociągów prosząc o chleb – obuwie miejscowej ludności, reakcja na widok Polek w sandałach.
00:52:30 Ojciec przeszedł szlak bojowy od Lenino do Berlina. Problemy po wojnie, gdy opowiadał o tym co widział pod Lenino.
00:53:00 Rodzina wróciła po wojnie do Zabłudowa, działania okolicznej partyzantki – opinia na temat żołnierzy wyklętych. Obecny stosunek do kościuszkowców i wyklętych. 00:54:07 Repatriacja do Białegostoku we wrześniu 1945, decyzja o powrocie do Zabłudowa. Ciotka z dziećmi wróciła do Petrykozów – losy rodziny.
00:56:07 W Białymstoku zatrzymano się u rodziny – pierwsza bułka z masłem.
00:57:10 Przyjazd do Zabłudowa – dziadkowie, których dom spalono, mieszkali w domu pożydowskim. Pierwszy posiłek u sąsiadki – kozie mleko i jajko, które boh. ugryzła nie obierając – reakcja innych dzieci. [+]
00:59:15 Zdobywanie jedzenia na zesłaniu.
00:59:42 Stosunek Polaków do repatriantów – łatka „komunistów”, plotki.
01:00:45 Znajomość języków obcych wyniesiona przez boh. z zesłania. Mama skończyła Szkołę Nauczycielską w Grodnie i znała język niemiecki – rozmawiała z przesiedlonymi z Ukrainy niemieckimi osadnikami.
01:01:57 Komendantem milicji w Zabłudowie był chłopak ze wsi, analfabeta – nauka czytania i pisania w domu boh., razem z nią – trudy edukacji. Komendant zarekwirował maszynę do pisania i usiłował dowiedzieć się, gdzie ojciec chowa radio. Zasłanianie okien podczas słuchania audycji z Londynu. Oficjalne radia-głośniki w domach. [+]
01:06:20 Traktowanie boh. przez mieszkańców Zabłudowa, wypytywanie o rodziców i pobyt na zesłaniu.
01:07:45 Rozmowy w domu. Opowieści ojca o Lenino, rozmowy z wojskowymi, którzy nocowali w domu.
01:09:32 Powrót do Polski drogą nieoficjalną, dzięki staraniom Jerzego Sztachelskiego [w 1945 minister aprowizacji i handlu], który był znajomym dziadków. Przyjazd z Woroneża do Ambasady w Moskwie, podróż do Polski z żołnierzami Armii Czerwonej jadącymi do Niemiec. Przesiadka w Warszawie, droga do Zabłudowa. Brak oficjalnych dokumentów repatriacji. [+]
01:11:10 Droga na zesłanie: koczowanie na dworcu w Tomsku.
01:11:48 Boh. bała się wyjazdu do NRD, obawa, że stamtąd nie wróci.
01:12:08 „Wtórne” zesłańcze wspomnienia – spisane wspomnienia mamy i pamięć żyjącej ciotki. Opowieść o babci – jej reakcje na traumę zesłania. Trauma boh. – mężczyźni w kufajkach. Boh. przez wiele lat nie mogła przeczytać wspomnień mamy – reakcje na sam widok zeszytów, nie wiedziała, że jest tam wpisana dedykacja dla niej. [+]
01:15:35 Wspomnienia głodu, braku ubrań. Paczka z ubraniami od ojca będącego na froncie. Repatriacja ciotki i babci – przyjazd do kuzynów mieszkających w Zabłudowie, wstyd z powodu braku bielizny.
01:18:00 Praca rodziców: ojciec był przez jakiś czas burmistrzem w Zabłudowie, mama pracowała w szkole – pierwsze zakupy: bielizna. Odzież z UNRR-y.
01:18:45 Boh. przywiozła z zesłania lalkę i pocztówki, które dostawała od będącego na froncie ojca.
01:19:08 Boh. po przyjeździe do Wrocławia napisała list do mamy z opisem pierwszych dni na uczelni, a ta odesłała go z podkreślonymi błędami stylistycznymi i ortograficznymi.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
01:20:07 Przedstawienie rodziny – siostra urodzona po powrocie do Polski. Dzieci boh. i ich edukacja oraz prace.
01:22:37 Wybuch wojny niemiecko-sowieckiej – zesłańcy widzieli niemieckie samoloty, nadzieje na zawrócenie transportu. Spotkanie z kolejarzem za Uralem, szeptane wiadomości.
01:24:10 Optymizm rodziny boh., wiara, że wrócą do domu na Boże Narodzenie. Rodzina miała możliwość zabrania zapasów jedzenia, w przeciwieństwie do wielu innych deportowanych.
01:24:45 Wejście NKWD do domu podczas deportacji, pakowanie rzeczy, nieudana próba ukrycia pięciomiesięcznej boh.
01:25:55 Ojciec: Wiktor Szyłkiewicz uciekł z Kozielska dzięki synowi znajomego gospodarza, który zdarł mu pagony, zabrał buty i pobrudził ręce. Ojciec ukrywał się i nie było go w domu podczas wywózki, ale zgłosił się do NKWD, na wieść, że cała rodzina zostaje deportowana. Dziadek, który nie został deportowany, przywiózł do pociągu: ojca, żywność oraz wózek boh. [+]
01:28:07 Brat dziadka – ks. płk Wiktor Szyłkiewicz (kapelan Szkoły Podchorążych dla Podoficerów w Bydgoszczy, rozstrzelany przez Niemców na Fordonie w 1939) opiekował się przed wojną bratankiem. Splątane losy członków licznej rodziny.
01:28:55 Zupy na zesłaniu: lebioda, ziarna roztarte w żarnach. Listy z prośbą o jedzenie wysyłane z zesłania do rodziny w Zabłudowie pozostawały bez odpowiedzi.
01:31:10 Perypetie kuzyna Mietka, który będąc w łagrze dostał paczkę, ale nie chciano mu jej wydać, bo nie wiedział od kogo jest przesyłka. W końcu wydano mu ją, ale musiał podzielić się zawartością. Po powrocie dowiedział się, że paczki nie przysłał nikt z rodziny, ale znajoma rodziców. [+]
01:32:36 W domu rodziny kuzyna Mietka zatrzymywały się okupacyjne władze: Rosjanie, Niemcy. Wspomnienie nielubianej ciotki, której córka (wojnę przeżyła w Zabłudowie) powiedziała, że jedzenie na Syberii było zdrowe, a lebioda jest smaczna – emocje boh.
01:34:15 Ojciec i jego młodsza siostra Stanisława dostali wezwanie do Armii Berlinga. Współpraca ojca z kapelanem [Wilhelmem] Kubszem. Ojciec nie odebrał odznaczenia, które przyznała mu władza ludowa, ale miał rodzinne odznaczenia sprzed wojny – swojego ojca i stryja. Mama sprzedała dom w Zabłudowie w latach 70. i zostawiła w nim rodzinne pamiątki.
01:38:35 Powrót do Polski – przyjazd transportem wojskowym do Warszawy.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.