Tadeusz Tarkowski (ur. 1930, Równe) opowiada o wybuchu wojny na Wołyniu, zamordowaniu ojca przez Niemców, o wojnie partyzanckiej i wcieleniu do Armii Czerwonej, w szeregach której brał udział w wojnie koreańskiej. W 1959 roku wrócił do Polski.
[00:00:07] Boh. urodził się w 1930 r. w Równem. Jego ojciec był zawodowym wojskowym i walczył u Piłsudskiego. Równe było miastem w połowie zamieszkałym przez wojskowych, m.in. 44. i 45. Pułk Piechoty i 21. Pułk Ułanów. Ojciec był szefem kompanii. Dwa dni przed wybuchem wojny jego pułk pojechał na zachód.
[00:01:40] We wrześniu 1939 r. nadeszły wojska radzieckie. Boh. chodził do szkoły i zaczęto uczyć dzieci języka ukraińskiego.
[00:03:25] Sąsiad boh., który po wybuchu wojny wykrył szpiega nadającego sygnały do samolotów, został po wkroczeniu Niemców rozstrzelany z rodziną. Stosunek wojskowych ukraińskich do Polaków.
[00:04:10] Łączność ojca z Warszawą, wożenie meldunków. Po wkroczeniu Rosjan ojciec został zadenuncjowany przez kapitana ukraińskiej policji i aresztowany razem ze starszym sierżantem Grudnickim i plutonowym. Zostali osadzeni w więzieniu w Równem.
[00:05:55] Kolegą ojca z pułku był Józef Mikulski. Boh. z Mikulskim odwiedzili ojca w więzieniu. Kiedy przyszli, ojciec pracował z Grudnickim koło więzienia pilnowany przez Niemca. Odwiedzający zaproponowali ojcu ucieczkę, ale w obawie o rodzinę swoją i Grudnickiego ojciec postanowił opóźnić ją o kilka dni.
[00:08:15] Nieudany zamach na Ericha Kocha. W odwecie wszystkich więźniów „spalono żywcem” – wsadzano ich do samochodów z rurą wydechową wyprowadzoną do środka. Podduszonych wywożono i palono, trwało to tydzień. Na trzeci dzień boh. był tam na wizji lokalnej, nie mógł nikogo rozpoznać. [++]
[00:09:35] Kiedy matka boh. dowiedziała się, co się stało z mężem, aby uniknąć aresztowania uciekła z młodszym synem. Boh. wstąpił do oddziału J. Sobiesiaka w wieku 12 lat. Zawodowa jednostka wojskowa nie tworzyła oddziału, działała „pracując” na kolei.
[00:11:00] 1 Dywizja Kościuszkowska zajęła Równe i stała w Kiwercach, tam gdzie oddział Sobiesiaka. Boh. został wzięty do 1. Dywizji, która kierowała się na południe w stronę gór. Polski Samodzielny Batalion Szturmowy [Specjalny] mjr Toruńczyka stacjonował w Jastkowie pod Lublinem i zaczął tworzyć korpus młodocianych kadetów. Zabierał młodych z jednostek i prowadził dla nich zajęcia szkolne i wojskowe. Boh. był w nim do końca wojny.
[00:12:20] Nieudane akcje AK mające na celu okrążenie oddziału Sobiesiaka. Członkowie batalionu Toruńczyka przyjechali do Andrzejowa k. Łodzi, potem do Legnicy i na ul. Rakowiecką do Warszawy – tam w blokach zamieszkiwał Korpus Kadetów. Boh. poszedł na urlop i po powrocie został skreślony z listy członków korpusu. Po latach okazało się, że stało się to z powodu przedwojennej wojskowej przeszłości ojca.
[00:13:40] Boh. poprosił o skierowanie do jednostki radzieckiej, aby wraz z końcem wojny zostać zdemobilizowanym i móc odnaleźć matkę. Trafił do Samodzielnej Jednostki Szturmowej do Zadań Przeciwpancernych [dalej boh. używa też nazwy: Samodzielny Batalion Szturmowy Przeciwczołgowy], z którą został zawieziony do Harbina [Mandżuria], gdzie właśnie rozpoczynała się wojna [rosyjsko-japońska]. Jednostka boh. stała nad jez. Chanka. Boh. zdemobilizowano dopiero w 1953 r.
[00:15:05] Generał Gołowko i obietnica wcześniejszej demobilizacji, niezrealizowana z powodu wybuchu wojny koreańskiej [1950-53].
[00:16:00] Demobilizacja, podróż z Władywostoku do Moskwy, potem przez Kijów do Równego. W domu boh. mieszkali Ukraińcy. Rozpoczął starania o powrót do Polski, ale wszystkie podania pozostały bez odpowiedzi.
[00:17:10] W 1959 r. przyszło zezwolenie na wyjazd ważne 2 dni i boh., już razem z żoną, pojechał do Polski. Dotarli do Przemyśla. Zamieszkali na kilka miesięcy u Mikulskiego w Garwolinie, który ożenił się z siostrą zmarłej żony i użyczył boh. pokój.
[00:18:40] Żona boh. zaczęła pracę w szkole jako nauczycielka. Była absolwentką Wydziału Filologii Polskiej na UW, boh. Filologii Rosyjskiej. Żona była w Siedlicach w Studium Nauczycielskim i przez 6 miesięcy mieszkała w akademiku. Ultimatum boh. i załatwienie przez niego mieszkania w Siedlcach dla siebie i żony. Przeprowadzka boh. do Siedlec.
[00:22:30] Zanim wstąpił do 1. Dywizji, boh. przebywał w radzieckiej jednostce w Kiwercach, 15 km od Równego. Został wysłany jako zwiadowca rozpoznający teren przed przeprawą jednostki przez Bug. Szedł pierwszy, a za nim dwóch żołnierzy. Ponieważ był lekki, udało mu się przejść przez zaminowane pole, dwaj żołnierze idący z tyłu zostali rozerwani, reszta zawróciła. W trakcie zwiadu boh. został ranny w nogę i został umieszczony w szpitalu mieszczącym się w pociągu. Po wypisaniu go ze szpitala boh. poszedł do 1 Dywizji [Kościuszkowskiej]. [+]
[00:25:00] Stosunek Ukraińców do Polaków w Równem, struktura społeczna w mieście i na wsiach. Aresztowanie ojca, tortury podczas przesłuchań. [+]
[00:26:45] Po zamachu na Kocha, więźniów podduszano spalinami i półżywych wywieziono i spalono, później w tym miejscu zrobiono śmietnik. Dzięki inicjatywie generała Sobiesiaka nieopodal postawiono pomnik i tablicę upamiętniającą „polskich oficerów, którzy zginęli walcząc z Niemcami”. Rok później tablica zniknęła, a nowa głosiła, że tam „zginęło 3,5 tys. Ukraińców walczących o wolną Ukrainę”. [+]
[00:28:10] Mikulski przeżył wojnę i umarł w Garwolinie w latach 70. Relacje akowców i oddziału Sobiesiaka na Rówieńszczyźnie. Rozmowa boh. z Sobiesiakiem odbyła się po wschodniej stronie Bugu. Później boh. ruszył z nim na zachód. W Kiwercach spotkali 1 Dywizję, w której oficerami były kobiety i przygarnęły boh. Razem z dywizją przerzucił się na Lubelszczyznę do Jastkowa, następnie Andrzejowa pod Łodzią i do granicy, gdzie stało wojsko radzieckie. Jako dziecko wojskowego boh. wyrósł „przy wojsku”, mówiono o nim „szefa syn” i był przez wszystkich znany.
[00:33:00] Boh. został kadetem w 1944 r. Najpierw utworzono kompanię małoletnich, a potem powstał Korpus Kadetów, z którego listy boh. skreślono. Ojciec boh. pochodził z Górek, mieszkał tam, zanim poszedł do wojska.
[00:34:15] Boh. poprosił o zmobilizowanie do jednostki, aby móc przejść granicę na Bugu i odnaleźć matkę. Trafił do jednostki radzieckiej - Samodzielnego Batalionu Szturmowego Przeciwczołgowego. Nie mógł się zdemobilizować, ponieważ wybuchła wojna w Mandżurii. W Królewcu pojawiła się broń niemiecka „tygrysy i pantery”. Sposób działania brygady przeciwczołgowej boh. Współczesna wizyta boh. w Kaliningradzie i spotkanie nowego dowódcy dawnej jednostki boh. Przebieg wizyty.
[00:37:40] Wybudowanie przedpola minowego koło Koszalina i Kołobrzegu.
[00:38:40] Wielu Polaków w armii radzieckiej. Boh. odnalazł matkę dopiero po latach. Wyszła ponownie za mąż i mieszkała w Leningradzie. Śmierć matki i pochowanie urny z jej prochami w Równem.
[00:41:05] Współczesna wizyta w Równem. Dawniej wszystkie sklepy w mieście należały do Żydów. Przed śmiercią matka prosiła boh. o zameldowanie jego brata w jej mieszkaniu. Śmierć matki. Śmierć brata.
[00:44:00] Po wstąpieniu do armii radzieckiej boh. został przerzucony z Königsberga [Kaliningradu] pod Władywostok. Boh. został tam do 1954 r. Stacjonował też w Korei Północnej. Na Dalekim Wschodzie boh. działał w zwiadzie.
[00:47:50] Boh. został zdemobilizowany w 1954 r. i wrócił do Równego. Dopiero w 1959 r. dostał pozwolenie, żeby z niego wyjechać. W Równym, przed wybuchem wojny, ojciec boh. wybudował dom. Po wysiedleniu z niego przez NKWD, boh. zamieszkał w piwnicy domu ojca. Potem ożenił się i mieszkał w domu żony. Para wyjechała do Polski w 1959 r.
[00:49:15] Medale boh. i odznaczenie wręczone mu przez Prezydenta Kwaśniewskiego.
[00:50:00] Momenty strachu boh. w czasie wojny. Powtórzenie historii jak został ranny i trafił do szpitala-pociągu. Powtórzenie historii dot. żołnierzy ze Lwowa w brygadzie boh.
[00:51:45] Po powrocie do Polski w 1959 r. boh. pracował przy elektryfikacji wsi k. Garwolina. Przebieg elektryfikacji.
[00:53:40] Kompania małoletnich powstała z chłopaków zabieranych z jednostek. Było ich 6,5 tys. w wieku do 17 roku życia, w tym wielu z Powstania Warszawskiego. Współczesne spotkania Synów Pułku. Sobiesiak został generałem. Umiał rozmawiać z ludźmi i łagodził konflikty z AK i NSZ. Zaczynał w lasach k. Brześcia, potem przeniósł się bliżej Lwowa. Był w Akademii Wojskowej. Po śmierci został pochowany na Powązkach.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.