Tadeusz Tarkowski (ur. 1930, Równe) opowiada o wybuchu wojny na Wołyniu, zamordowaniu ojca przez Niemców, o wojnie partyzanckiej i wcieleniu do Armii Czerwonej, w szeregach której brał udział w wojnie koreańskiej. W 1959 roku wrócił do Polski.
[00:00:07] Boh. urodził się w 1930 r. w Równem. Jego ojciec był zawodowym wojskowym i walczył u Piłsudskiego. Równe było miastem w połowie zamieszkałym przez wojskowych, m.in. 44. i 45. Pułk Piechoty i 21. Pułk Ułanów. Ojciec był szefem kompanii. Dwa dni przed wybuchem wojny jego pułk pojechał na zachód.
[00:01:40] We wrześniu 1939 r. nadeszły wojska radzieckie. Boh. chodził do szkoły i zaczęto uczyć dzieci języka ukraińskiego.
[00:03:25] Sąsiad boh., który po wybuchu wojny wykrył szpiega nadającego sygnały do samolotów, został po wkroczeniu Niemców rozstrzelany z rodziną. Stosunek wojskowych ukraińskich do Polaków.
[00:04:10] Łączność ojca z Warszawą, wożenie meldunków. Po wkroczeniu Rosjan ojciec został zadenuncjowany przez kapitana ukraińskiej policji i aresztowany razem ze starszym sierżantem Grudnickim i plutonowym. Zostali osadzeni w więzieniu w Równem.
[00:05:55] Kolegą ojca z pułku był Józef Mikulski. Boh. z Mikulskim odwiedzili ojca w więzieniu. Kiedy przyszli, ojciec pracował z Grudnickim koło więzienia pilnowany przez Niemca. Odwiedzający zaproponowali ojcu ucieczkę, ale w obawie o rodzinę swoją i Grudnickiego ojciec postanowił opóźnić ją o kilka dni.
[00:08:15] Nieudany zamach na Ericha Kocha. W odwecie wszystkich więźniów „spalono żywcem” – wsadzano ich do samochodów z rurą wydechową wyprowadzoną do środka. Podduszonych wywożono i palono, trwało to tydzień. Na trzeci dzień boh. był tam na wizji lokalnej, nie mógł nikogo rozpoznać. [++]
[00:09:35] Kiedy matka boh. dowiedziała się, co się stało z mężem, aby uniknąć aresztowania uciekła z młodszym synem. Boh. wstąpił do oddziału J. Sobiesiaka w wieku 12 lat. Zawodowa jednostka wojskowa nie tworzyła oddziału, działała „pracując” na kolei.
[00:11:00] 1 Dywizja Kościuszkowska zajęła Równe i stała w Kiwercach, tam gdzie oddział Sobiesiaka. Boh. został wzięty do 1. Dywizji, która kierowała się na południe w stronę gór. Polski Samodzielny Batalion Szturmowy [Specjalny] mjr Toruńczyka stacjonował w Jastkowie pod Lublinem i zaczął tworzyć korpus młodocianych kadetów. Zabierał młodych z jednostek i prowadził dla nich zajęcia szkolne i wojskowe. Boh. był w nim do końca wojny.
[00:12:20] Nieudane akcje AK mające na celu okrążenie oddziału Sobiesiaka. Członkowie batalionu Toruńczyka przyjechali do Andrzejowa k. Łodzi, potem do Legnicy i na ul. Rakowiecką do Warszawy – tam w blokach zamieszkiwał Korpus Kadetów. Boh. poszedł na urlop i po powrocie został skreślony z listy członków korpusu. Po latach okazało się, że stało się to z powodu przedwojennej wojskowej przeszłości ojca.
[00:13:40] Boh. poprosił o skierowanie do jednostki radzieckiej, aby wraz z końcem wojny zostać zdemobilizowanym i móc odnaleźć matkę. Trafił do Samodzielnej Jednostki Szturmowej do Zadań Przeciwpancernych [dalej boh. używa też nazwy: Samodzielny Batalion Szturmowy Przeciwczołgowy], z którą został zawieziony do Harbina [Mandżuria], gdzie właśnie rozpoczynała się wojna [rosyjsko-japońska]. Jednostka boh. stała nad jez. Chanka. Boh. zdemobilizowano dopiero w 1953 r.
[00:15:05] Generał Gołowko i obietnica wcześniejszej demobilizacji, niezrealizowana z powodu wybuchu wojny koreańskiej [1950-53].
[00:16:00] Demobilizacja, podróż z Władywostoku do Moskwy, potem przez Kijów do Równego. W domu boh. mieszkali Ukraińcy. Rozpoczął starania o powrót do Polski, ale wszystkie podania pozostały bez odpowiedzi.
[00:17:10] W 1959 r. przyszło zezwolenie na wyjazd ważne 2 dni i boh., już razem z żoną, pojechał do Polski. Dotarli do Przemyśla. Zamieszkali na kilka miesięcy u Mikulskiego w Garwolinie, który ożenił się z siostrą zmarłej żony i użyczył boh. pokój.
[00:18:40] Żona boh. zaczęła pracę w szkole jako nauczycielka. Była absolwentką Wydziału Filologii Polskiej na UW, boh. Filologii Rosyjskiej. Żona była w Siedlicach w Studium Nauczycielskim i przez 6 miesięcy mieszkała w akademiku. Ultimatum boh. i załatwienie przez niego mieszkania w Siedlcach dla siebie i żony. Przeprowadzka boh. do Siedlec.
[00:22:30] Zanim wstąpił do 1. Dywizji, boh. przebywał w radzieckiej jednostce w Kiwercach, 15 km od Równego. Został wysłany jako zwiadowca rozpoznający teren przed przeprawą jednostki przez Bug. Szedł pierwszy, a za nim dwóch żołnierzy. Ponieważ był lekki, udało mu się przejść przez zaminowane pole, dwaj żołnierze idący z tyłu zostali rozerwani, reszta zawróciła. W trakcie zwiadu boh. został ranny w nogę i został umieszczony w szpitalu mieszczącym się w pociągu. Po wypisaniu go ze szpitala boh. poszedł do 1 Dywizji [Kościuszkowskiej]. [+]
[00:25:00] Stosunek Ukraińców do Polaków w Równem, struktura społeczna w mieście i na wsiach. Aresztowanie ojca, tortury podczas przesłuchań. [+]
[00:26:45] Po zamachu na Kocha, więźniów podduszano spalinami i półżywych wywieziono i spalono, później w tym miejscu zrobiono śmietnik. Dzięki inicjatywie generała Sobiesiaka nieopodal postawiono pomnik i tablicę upamiętniającą „polskich oficerów, którzy zginęli walcząc z Niemcami”. Rok później tablica zniknęła, a nowa głosiła, że tam „zginęło 3,5 tys. Ukraińców walczących o wolną Ukrainę”. [+]
[00:28:10] Mikulski przeżył wojnę i umarł w Garwolinie w latach 70. Relacje akowców i oddziału Sobiesiaka na Rówieńszczyźnie. Rozmowa boh. z Sobiesiakiem odbyła się po wschodniej stronie Bugu. Później boh. ruszył z nim na zachód. W Kiwercach spotkali 1 Dywizję, w której oficerami były kobiety i przygarnęły boh. Razem z dywizją przerzucił się na Lubelszczyznę do Jastkowa, następnie Andrzejowa pod Łodzią i do granicy, gdzie stało wojsko radzieckie. Jako dziecko wojskowego boh. wyrósł „przy wojsku”, mówiono o nim „szefa syn” i był przez wszystkich znany.
[00:33:00] Boh. został kadetem w 1944 r. Najpierw utworzono kompanię małoletnich, a potem powstał Korpus Kadetów, z którego listy boh. skreślono. Ojciec boh. pochodził z Górek, mieszkał tam, zanim poszedł do wojska.
[00:34:15] Boh. poprosił o zmobilizowanie do jednostki, aby móc przejść granicę na Bugu i odnaleźć matkę. Trafił do jednostki radzieckiej - Samodzielnego Batalionu Szturmowego Przeciwczołgowego. Nie mógł się zdemobilizować, ponieważ wybuchła wojna w Mandżurii. W Królewcu pojawiła się broń niemiecka „tygrysy i pantery”. Sposób działania brygady przeciwczołgowej boh. Współczesna wizyta boh. w Kaliningradzie i spotkanie nowego dowódcy dawnej jednostki boh. Przebieg wizyty.
[00:37:40] Wybudowanie przedpola minowego koło Koszalina i Kołobrzegu.
[00:38:40] Wielu Polaków w armii radzieckiej. Boh. odnalazł matkę dopiero po latach. Wyszła ponownie za mąż i mieszkała w Leningradzie. Śmierć matki i pochowanie urny z jej prochami w Równem.
[00:41:05] Współczesna wizyta w Równem. Dawniej wszystkie sklepy w mieście należały do Żydów. Przed śmiercią matka prosiła boh. o zameldowanie jego brata w jej mieszkaniu. Śmierć matki. Śmierć brata.
[00:44:00] Po wstąpieniu do armii radzieckiej boh. został przerzucony z Königsberga [Kaliningradu] pod Władywostok. Boh. został tam do 1954 r. Stacjonował też w Korei Północnej. Na Dalekim Wschodzie boh. działał w zwiadzie.
[00:47:50] Boh. został zdemobilizowany w 1954 r. i wrócił do Równego. Dopiero w 1959 r. dostał pozwolenie, żeby z niego wyjechać. W Równym, przed wybuchem wojny, ojciec boh. wybudował dom. Po wysiedleniu z niego przez NKWD, boh. zamieszkał w piwnicy domu ojca. Potem ożenił się i mieszkał w domu żony. Para wyjechała do Polski w 1959 r.
[00:49:15] Medale boh. i odznaczenie wręczone mu przez Prezydenta Kwaśniewskiego.
[00:50:00] Momenty strachu boh. w czasie wojny. Powtórzenie historii jak został ranny i trafił do szpitala-pociągu. Powtórzenie historii dot. żołnierzy ze Lwowa w brygadzie boh.
[00:51:45] Po powrocie do Polski w 1959 r. boh. pracował przy elektryfikacji wsi k. Garwolina. Przebieg elektryfikacji.
[00:53:40] Kompania małoletnich powstała z chłopaków zabieranych z jednostek. Było ich 6,5 tys. w wieku do 17 roku życia, w tym wielu z Powstania Warszawskiego. Współczesne spotkania Synów Pułku. Sobiesiak został generałem. Umiał rozmawiać z ludźmi i łagodził konflikty z AK i NSZ. Zaczynał w lasach k. Brześcia, potem przeniósł się bliżej Lwowa. Był w Akademii Wojskowej. Po śmierci został pochowany na Powązkach.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.