Jadwiga Matys z d. Heretyk (ur. 1934, Kolno) opowiada o ojcu, Władysławie Heretyku, żołnierzu Legionów Polskich, współpracowniku przedwojennego polskiego wywiadu, który po wybuchu wojny uczestniczył w ewakuacji polskiego rządu do Rumunii, a w czasie okupacji niemieckiej był doradcą partyzantów z okolic Kolna. Pani Jadwiga wspomina bombardowania z pierwszych dni wojny, kiedy z matką i bratem przebywali w Brańsku. Opowiada o braciach – Leonie, zamordowanym w obozie w Groß-Rosen i Leopoldzie, który przeżył Auschwitz. Mówi o represjach, jakie dotknęły rodzinę ze strony powojennej władzy: upaństwowienie majątku, nękanie przez aparat bezpieczeństwa, aresztowania, wyrzucanie pani Jadwigi z pracy - w zemście za współpracę ojca pani Jadwigi z dowódcą oddziału AK w okolicy Łomży Hieronimem „Rogiem” Rogińskim.
[00:00:00] – boh. urodzona w Kolnie, trzej starsi bracia, ojciec pochodził z Wadowic, matka z Lidy (dziś Białoruś). Rodzina przyjechała do Kolna z Wilna. Ojciec w 1914 trafił do Legionów jako młody chłopiec, służył 8 lat. Gdy Legiony dotarły w okolice Lidy, poznał przyszłą matkę boh. Zamieszkali w Wilnie. Podróż ojca do Warszawy, by zwolnić się ze służby wojskowej, rozmowa z Piłsudskim. Skierowanie do jednostki wywiadu w Jeżach – bywał w restauracjach niemieckich w okolicy, kontakt z Niemcami.
[00:06:00] – zamieszkanie rodziców w Kolnie, matka w pierwszej ciąży z najstarszym bratem [Leopold], który potem był w Oświęcimiu. Rok później urodził się drugi [Leon], który zginął w Gross-Rosen, potem trzeci brat, a 11 lat później przyszła na świat boh. Ojciec założył (za odprawę z wojska) pierwszą w Kolnie firmę komunikacyjną: trzy autobusy i 6-osobowy samochód używany jako karetka pogotowia. Matka zajmowała się dziećmi, miała pomoc domową. Przeczucie nadejścia wojny, wywiad wśród Niemców, przejście przez Grajewo.
[00:10:00] – powołanie ojca do wojska/wywiadu, rozkaz przyjazdu z samochodem do Warszawy. Wywożenie polskiego rządu do Rumunii. Matka z dziećmi została ulokowana w Brańsku, gdzie miało nie być wojny, a była najgorsza: naloty, dużo ludności żydowskiej.
[00:12:00] – wrzesień 1939 r., przestroga nieznajomego, aby nie przebywać w śródmieściu. Nalot, bombardowanie, wyrwane okna i drzwi. Ucieczka matki do olszynki z pierzyną, spędzilu tam dwa dni. Następny nalot zapalił wszystkie domy. Stracili kosztowności, biżuterię i futra matki. Pomoc nieznanej kobiety – zabrała ich do siebie. Po kilku dniach przyjechali Niemcy, rozdawali dzieciom czekoladę, konserwy. Obawa, że to zatrute jedzenie.
[00:18:00] – Powrót ojca z Rumunii, zarządził powrót do domu. Jechali samochodem równocześnie z niemieckim frontem. Próba konfiskaty samochodu przez Niemców. W Brańsku wiadomość o śmierci najstarszego brata boh., rozpacz matki. W Zambrowie na furmance kuzyn i rzekomo nieżyjący brat, szok. Cały dobytek z domu w Kolnie rozkradziony.
[00:22:00] – ojciec uciekł samotnie przed bolszewikami na Kurpie. Zamówił łódkę, aby przewieźć rodzinę w stronę Warszawy. Właściciel oświadczył, że łódkę porąbali Kozacy. Powrót rodziny do domu.
[00:28:00] – matka podnajęła mieszkanie Rosjankom: Marusia była działaczką, Luba pracowała w restauracji, dzięki nim udało się przeżyć. Matka uprawiała ogródek. Wiadomości od ojca z Warszawy: za zabrane z domu 20 tys. zł kupił złoto i rtęć. Powierzył pieniądze koledze, przepadły.
[00:32:00] – ojciec tuż przed powstaniem warszawskim uciekł z Warszawy do domu. Synowie byli w obozach: Leopold w Oświęcimiu (od 1943), Leon w Gross-Rosen (od 1944 r. – trafił za działalność w AK, był rusznikarzem, czyścił broń) – nie przeżył. Leopold szedł w „marszu śmierci” z Oświęcimia do Drezna. Po drodze dowiedzieli się o kapitulacji Niemiec, był 15 kwietnia [1945 r.].
[00:34:00] – brat z kolegą uciekli z „marszu śmierci”, jeden był ranny. Ukrywali się przez pięć dni, doczekali nadejścia wojsk alianckich. Żołnierze francuscy i angielscy zabrali ich do szpitala, brat spędził tam pół roku. Potem pracował przez rok w Niemczech, w tym czasie ojciec budował młyn w budynku pożydowskim. Powrót brata do domu, ojciec nie rozumiał, po co wrócił, skoro „nastała komuna”.
[00:38:00] – Brat [Leon] był w Gross-Rosen, gdzie został zamordowany. Warsztat mechaniczny ojca reperował też samochody Niemcom, dzięki temu dostał pozwolenie na wysyłanie leków do obozu Leopoldowi, który tam chorował na tyfus plamisty (raz na miesiąc można było posłać dwukilogramową paczkę). Leopold miał mocne serce, ale po tyfusie uszkodzoną wątrobę, dostał odszkodowanie za pobyt w obozie. Dożył 70 lat.
[00:42:00] – Leon schował się podczas łapanki u sąsiadów w chlewie, ale został złapany. Leon w 1944 r. został zamordowany w Gross-Rosen - wywiezienie na stracenie do miejscowości [Halbow?]. Leopold został złapany na ulicy i oskarżony o działalność podziemną. W Auschwitz „miał zostać spalony, ale chodził i dali mu szansę”. Maltretowanie ludzi w obozie, śmierć głodowa, piece. Józef Cyrankiewicz siedział w bloku 18, Leopold w bloku 15. Paczki dla Leopolda, wymieniał papierosy na chleb. Bratanica z Wiednia poznała okoliczności złapania Leona: aresztowany w Kolnie wraz z 50 innymi mężczyznami wydanymi przez szpicla.
[00:50:00] – sąsiad boh., kierownik mleczarni, w więzieniu został rozszarpany przez poszczute na niego psy. [++]
[00:51:00] – W czasie wojny w domu boh. nie obchodzono świąt, brakowało rodziny przy stole.
[00:52:00] – rozmowa z Marią Popiełuszko, matką ks. Jerzego Popiełuszki. Neseser z sutanną księdza Jerzego. Po śmierci Jerzego prześladowania pani Marii ze strony milicji i urzędników.
[01:01:00] – brat Leon był rusznikarzem w AK w Kolnie pod dowództwem Stanisława [Mireckiego?]. „Róg” [Hieronim Rogiński], znali się od dzieciństwa, rodzice przyjaźnili się, mieli przed wojną piekarnię. W 1949 r. ojciec działał z „Rogiem”, prowadzili rozmowy na polach, „Róg” czuł niebezpieczeństwo, był szantażowany.
[01:04] – bunkier zbudowany przez kowala. Rozpracowanie denuncjatora [„Herusia”]. Narodziny dzieci. Apteka Brajczewskich. Boh. na kursie księgowych w Supraślu.
[01:10:00] – omyłkowe zabranie w 1952 roku brata Leopolda zamiast ojca na UB w Białymstoku. Spędził w areszcie dwa tygodnie, zwolniony.
[01:12:00] – boh. zwolniona z pracy za „bandycką” działalność ojca. Prezes kazał ją zwolnić ze skutkiem natychmiastowym, kierownik Walendziak się nie zgadzał, boh. została na trzy miesiące. Nękana przez Lubeckiego z UB. Ojciec się ukrywał, „Róg” zginął, Leopold w areszcie, w domu rozpacz, nie mogli spać, bo przez okna wyzywali rodzinę od bandytów itp.
[01:16:00] – ojciec ukrywał się przez kilka dni u kuzynów Żukowskich, naprzeciw mieszkał komendant MO. Nocny pociąg do Stargardu Szczecińskiego, kilka dni spędził u znajomego ordynatora Goska. Na oddziale pacjent z Goleniowa, załatwił ojcu pracę przy sprzedaży drzewa, w ten sposób ojciec ukrywał się (jako Kazimierz Brzeziński) przez 3,5 roku. Leopold po wyjściu z aresztu załatwił boh. pracę, po kilku dniach działacz partyjny zabronił jej pracować.
[01:20:00] – boh. co dwa tygodnie musiała stawiać się na UB. Leopold zwolniony pod warunkiem, że wyda ojca. Leopold nie bał się, obóz go zahartował.
[01:24:00] – Henryka Rogińska „Heniusia”. Boh. pracowała w PSS - Powszechnej Spółdzielni Spożywców, Lubecki pracował w UB, Nerko - partyjny w mleczarni. Brat Leopold prowadził skup przędzy wełnianej, boh. pomagała mu skupywać surowiec.
[01:26:00] – boh. poznała przyszłego męża, miała 18 lat, spotkania w sklepie, wspólna zabawa na weselu. Wzięli ślub. Mąż został wezwany na UB, gdzie powiedzieli mu, że związał się z bandytką.
[01:28:00] - świętowanie Dnia Handlowca w domu kultury. Rozmowa Waszczuka, sekretarza partii, z mężem, oferta pracy od SB, namowy do przystąpienia do PZPR. Mszczenie się na dzieciach boh., utrudnienia w dostaniu się córki na studia medyczne. Typowanie córki na pierwsze miejsce – ma najlepsze oceny. [Skrocki] i działacze partyjni u kuratora w Łomży. Ojciec boh. był „przeciwnikiem ustroju”. Dyskryminacja córki.
[01:32:00] – interwencja boh. w sprawie córki w ministerstwie w Warszawie, spotkanie z p. Ratajem [„magister przy ministrze”]. Pozytywne załatwianie sprawy, przeprosiny Rataja, spotkanie u ministra, podziękowanie z kwiatami „od najszczęśliwszej matki z Kolna”. Córka studiowała medycynę, 1977 rok.
[01:40:00] – pisma nakłaniające ojca do ujawnienia się [ukrywał się w Starogardzie pod fałszywym nazwiskiem], amnestia w 1956 r. Mecenas Krasowski z Łomży badał możliwość ujawnienia się ojca. Przyjazd ojca do Łomży, wizyta w prokuraturze. Pozorny koniec prześladowania. Zdrada „Roga”. Brat Leopold gnębiony przez UB, wyrok 20 miesięcy za złamaną nogę.
[01:48:00] – kolejna zmiana pracy, zatrudnienie boh. w sklepie tekstylnym przez prezesa Szczęsnego, mąż został kierownikiem pawilonu. „Kontrola” z Państwowej Inspekcji Handlowej (podstawieni ubecy), decyzja o plombowaniu sklepu. Ojciec boh., Władysław Heretyk, był oskarżany o współpracę partyzancką z Hieronimem Rogińskim „Rogiem”. Donos „Heniusi” o znajomości ojca boh. z „Rogiem”.
[01:56:00] – „Heniusia” Henryka Wyrwas [Rogińska], córka właścicieli piekarni, żona Hieronima Rogińskiego. Prywatki w Zabielu, gdzie się poznali. Upaństwowienie majątku ojca (młyna, samochodów).
[01:58:00] – Waśkiewicz zdradził Hieronima Rogińskiego przed UB, Rogiński się potem zastrzelił, „Heniusia” została. Umarło jedno z dzieci, którymi się zajmowali (nie mieli swoich), drugie (Staś) przeżyło. Obawa ojca boh., że mogą go zabić - radził go oddać teściom lub dalszej rodzinie.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.