Jadwiga Matys z d. Heretyk (ur. 1934, Kolno) opowiada o ojcu, Władysławie Heretyku, żołnierzu Legionów Polskich, współpracowniku przedwojennego polskiego wywiadu, który po wybuchu wojny uczestniczył w ewakuacji polskiego rządu do Rumunii, a w czasie okupacji niemieckiej był doradcą partyzantów z okolic Kolna. Pani Jadwiga wspomina bombardowania z pierwszych dni wojny, kiedy z matką i bratem przebywali w Brańsku. Opowiada o braciach – Leonie, zamordowanym w obozie w Groß-Rosen i Leopoldzie, który przeżył Auschwitz. Mówi o represjach, jakie dotknęły rodzinę ze strony powojennej władzy: upaństwowienie majątku, nękanie przez aparat bezpieczeństwa, aresztowania, wyrzucanie pani Jadwigi z pracy - w zemście za współpracę ojca pani Jadwigi z dowódcą oddziału AK w okolicy Łomży Hieronimem „Rogiem” Rogińskim.
[00:00:00] – boh. urodzona w Kolnie, trzej starsi bracia, ojciec pochodził z Wadowic, matka z Lidy (dziś Białoruś). Rodzina przyjechała do Kolna z Wilna. Ojciec w 1914 trafił do Legionów jako młody chłopiec, służył 8 lat. Gdy Legiony dotarły w okolice Lidy, poznał przyszłą matkę boh. Zamieszkali w Wilnie. Podróż ojca do Warszawy, by zwolnić się ze służby wojskowej, rozmowa z Piłsudskim. Skierowanie do jednostki wywiadu w Jeżach – bywał w restauracjach niemieckich w okolicy, kontakt z Niemcami.
[00:06:00] – zamieszkanie rodziców w Kolnie, matka w pierwszej ciąży z najstarszym bratem [Leopold], który potem był w Oświęcimiu. Rok później urodził się drugi [Leon], który zginął w Gross-Rosen, potem trzeci brat, a 11 lat później przyszła na świat boh. Ojciec założył (za odprawę z wojska) pierwszą w Kolnie firmę komunikacyjną: trzy autobusy i 6-osobowy samochód używany jako karetka pogotowia. Matka zajmowała się dziećmi, miała pomoc domową. Przeczucie nadejścia wojny, wywiad wśród Niemców, przejście przez Grajewo.
[00:10:00] – powołanie ojca do wojska/wywiadu, rozkaz przyjazdu z samochodem do Warszawy. Wywożenie polskiego rządu do Rumunii. Matka z dziećmi została ulokowana w Brańsku, gdzie miało nie być wojny, a była najgorsza: naloty, dużo ludności żydowskiej.
[00:12:00] – wrzesień 1939 r., przestroga nieznajomego, aby nie przebywać w śródmieściu. Nalot, bombardowanie, wyrwane okna i drzwi. Ucieczka matki do olszynki z pierzyną, spędzilu tam dwa dni. Następny nalot zapalił wszystkie domy. Stracili kosztowności, biżuterię i futra matki. Pomoc nieznanej kobiety – zabrała ich do siebie. Po kilku dniach przyjechali Niemcy, rozdawali dzieciom czekoladę, konserwy. Obawa, że to zatrute jedzenie.
[00:18:00] – Powrót ojca z Rumunii, zarządził powrót do domu. Jechali samochodem równocześnie z niemieckim frontem. Próba konfiskaty samochodu przez Niemców. W Brańsku wiadomość o śmierci najstarszego brata boh., rozpacz matki. W Zambrowie na furmance kuzyn i rzekomo nieżyjący brat, szok. Cały dobytek z domu w Kolnie rozkradziony.
[00:22:00] – ojciec uciekł samotnie przed bolszewikami na Kurpie. Zamówił łódkę, aby przewieźć rodzinę w stronę Warszawy. Właściciel oświadczył, że łódkę porąbali Kozacy. Powrót rodziny do domu.
[00:28:00] – matka podnajęła mieszkanie Rosjankom: Marusia była działaczką, Luba pracowała w restauracji, dzięki nim udało się przeżyć. Matka uprawiała ogródek. Wiadomości od ojca z Warszawy: za zabrane z domu 20 tys. zł kupił złoto i rtęć. Powierzył pieniądze koledze, przepadły.
[00:32:00] – ojciec tuż przed powstaniem warszawskim uciekł z Warszawy do domu. Synowie byli w obozach: Leopold w Oświęcimiu (od 1943), Leon w Gross-Rosen (od 1944 r. – trafił za działalność w AK, był rusznikarzem, czyścił broń) – nie przeżył. Leopold szedł w „marszu śmierci” z Oświęcimia do Drezna. Po drodze dowiedzieli się o kapitulacji Niemiec, był 15 kwietnia [1945 r.].
[00:34:00] – brat z kolegą uciekli z „marszu śmierci”, jeden był ranny. Ukrywali się przez pięć dni, doczekali nadejścia wojsk alianckich. Żołnierze francuscy i angielscy zabrali ich do szpitala, brat spędził tam pół roku. Potem pracował przez rok w Niemczech, w tym czasie ojciec budował młyn w budynku pożydowskim. Powrót brata do domu, ojciec nie rozumiał, po co wrócił, skoro „nastała komuna”.
[00:38:00] – Brat [Leon] był w Gross-Rosen, gdzie został zamordowany. Warsztat mechaniczny ojca reperował też samochody Niemcom, dzięki temu dostał pozwolenie na wysyłanie leków do obozu Leopoldowi, który tam chorował na tyfus plamisty (raz na miesiąc można było posłać dwukilogramową paczkę). Leopold miał mocne serce, ale po tyfusie uszkodzoną wątrobę, dostał odszkodowanie za pobyt w obozie. Dożył 70 lat.
[00:42:00] – Leon schował się podczas łapanki u sąsiadów w chlewie, ale został złapany. Leon w 1944 r. został zamordowany w Gross-Rosen - wywiezienie na stracenie do miejscowości [Halbow?]. Leopold został złapany na ulicy i oskarżony o działalność podziemną. W Auschwitz „miał zostać spalony, ale chodził i dali mu szansę”. Maltretowanie ludzi w obozie, śmierć głodowa, piece. Józef Cyrankiewicz siedział w bloku 18, Leopold w bloku 15. Paczki dla Leopolda, wymieniał papierosy na chleb. Bratanica z Wiednia poznała okoliczności złapania Leona: aresztowany w Kolnie wraz z 50 innymi mężczyznami wydanymi przez szpicla.
[00:50:00] – sąsiad boh., kierownik mleczarni, w więzieniu został rozszarpany przez poszczute na niego psy. [++]
[00:51:00] – W czasie wojny w domu boh. nie obchodzono świąt, brakowało rodziny przy stole.
[00:52:00] – rozmowa z Marią Popiełuszko, matką ks. Jerzego Popiełuszki. Neseser z sutanną księdza Jerzego. Po śmierci Jerzego prześladowania pani Marii ze strony milicji i urzędników.
[01:01:00] – brat Leon był rusznikarzem w AK w Kolnie pod dowództwem Stanisława [Mireckiego?]. „Róg” [Hieronim Rogiński], znali się od dzieciństwa, rodzice przyjaźnili się, mieli przed wojną piekarnię. W 1949 r. ojciec działał z „Rogiem”, prowadzili rozmowy na polach, „Róg” czuł niebezpieczeństwo, był szantażowany.
[01:04] – bunkier zbudowany przez kowala. Rozpracowanie denuncjatora [„Herusia”]. Narodziny dzieci. Apteka Brajczewskich. Boh. na kursie księgowych w Supraślu.
[01:10:00] – omyłkowe zabranie w 1952 roku brata Leopolda zamiast ojca na UB w Białymstoku. Spędził w areszcie dwa tygodnie, zwolniony.
[01:12:00] – boh. zwolniona z pracy za „bandycką” działalność ojca. Prezes kazał ją zwolnić ze skutkiem natychmiastowym, kierownik Walendziak się nie zgadzał, boh. została na trzy miesiące. Nękana przez Lubeckiego z UB. Ojciec się ukrywał, „Róg” zginął, Leopold w areszcie, w domu rozpacz, nie mogli spać, bo przez okna wyzywali rodzinę od bandytów itp.
[01:16:00] – ojciec ukrywał się przez kilka dni u kuzynów Żukowskich, naprzeciw mieszkał komendant MO. Nocny pociąg do Stargardu Szczecińskiego, kilka dni spędził u znajomego ordynatora Goska. Na oddziale pacjent z Goleniowa, załatwił ojcu pracę przy sprzedaży drzewa, w ten sposób ojciec ukrywał się (jako Kazimierz Brzeziński) przez 3,5 roku. Leopold po wyjściu z aresztu załatwił boh. pracę, po kilku dniach działacz partyjny zabronił jej pracować.
[01:20:00] – boh. co dwa tygodnie musiała stawiać się na UB. Leopold zwolniony pod warunkiem, że wyda ojca. Leopold nie bał się, obóz go zahartował.
[01:24:00] – Henryka Rogińska „Heniusia”. Boh. pracowała w PSS - Powszechnej Spółdzielni Spożywców, Lubecki pracował w UB, Nerko - partyjny w mleczarni. Brat Leopold prowadził skup przędzy wełnianej, boh. pomagała mu skupywać surowiec.
[01:26:00] – boh. poznała przyszłego męża, miała 18 lat, spotkania w sklepie, wspólna zabawa na weselu. Wzięli ślub. Mąż został wezwany na UB, gdzie powiedzieli mu, że związał się z bandytką.
[01:28:00] - świętowanie Dnia Handlowca w domu kultury. Rozmowa Waszczuka, sekretarza partii, z mężem, oferta pracy od SB, namowy do przystąpienia do PZPR. Mszczenie się na dzieciach boh., utrudnienia w dostaniu się córki na studia medyczne. Typowanie córki na pierwsze miejsce – ma najlepsze oceny. [Skrocki] i działacze partyjni u kuratora w Łomży. Ojciec boh. był „przeciwnikiem ustroju”. Dyskryminacja córki.
[01:32:00] – interwencja boh. w sprawie córki w ministerstwie w Warszawie, spotkanie z p. Ratajem [„magister przy ministrze”]. Pozytywne załatwianie sprawy, przeprosiny Rataja, spotkanie u ministra, podziękowanie z kwiatami „od najszczęśliwszej matki z Kolna”. Córka studiowała medycynę, 1977 rok.
[01:40:00] – pisma nakłaniające ojca do ujawnienia się [ukrywał się w Starogardzie pod fałszywym nazwiskiem], amnestia w 1956 r. Mecenas Krasowski z Łomży badał możliwość ujawnienia się ojca. Przyjazd ojca do Łomży, wizyta w prokuraturze. Pozorny koniec prześladowania. Zdrada „Roga”. Brat Leopold gnębiony przez UB, wyrok 20 miesięcy za złamaną nogę.
[01:48:00] – kolejna zmiana pracy, zatrudnienie boh. w sklepie tekstylnym przez prezesa Szczęsnego, mąż został kierownikiem pawilonu. „Kontrola” z Państwowej Inspekcji Handlowej (podstawieni ubecy), decyzja o plombowaniu sklepu. Ojciec boh., Władysław Heretyk, był oskarżany o współpracę partyzancką z Hieronimem Rogińskim „Rogiem”. Donos „Heniusi” o znajomości ojca boh. z „Rogiem”.
[01:56:00] – „Heniusia” Henryka Wyrwas [Rogińska], córka właścicieli piekarni, żona Hieronima Rogińskiego. Prywatki w Zabielu, gdzie się poznali. Upaństwowienie majątku ojca (młyna, samochodów).
[01:58:00] – Waśkiewicz zdradził Hieronima Rogińskiego przed UB, Rogiński się potem zastrzelił, „Heniusia” została. Umarło jedno z dzieci, którymi się zajmowali (nie mieli swoich), drugie (Staś) przeżyło. Obawa ojca boh., że mogą go zabić - radził go oddać teściom lub dalszej rodzinie.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.