Jadwiga Matys z d. Heretyk (ur. 1934, Kolno) opowiada o ojcu, Władysławie Heretyku, żołnierzu Legionów Polskich, współpracowniku przedwojennego polskiego wywiadu, który po wybuchu wojny uczestniczył w ewakuacji polskiego rządu do Rumunii, a w czasie okupacji niemieckiej był doradcą partyzantów z okolic Kolna. Pani Jadwiga wspomina bombardowania z pierwszych dni wojny, kiedy z matką i bratem przebywali w Brańsku. Opowiada o braciach – Leonie, zamordowanym w obozie w Groß-Rosen i Leopoldzie, który przeżył Auschwitz. Mówi o represjach, jakie dotknęły rodzinę ze strony powojennej władzy: upaństwowienie majątku, nękanie przez aparat bezpieczeństwa, aresztowania, wyrzucanie pani Jadwigi z pracy - w zemście za współpracę ojca pani Jadwigi z dowódcą oddziału AK w okolicy Łomży Hieronimem „Rogiem” Rogińskim.
[00:00:00] – boh. urodzona w Kolnie, trzej starsi bracia, ojciec pochodził z Wadowic, matka z Lidy (dziś Białoruś). Rodzina przyjechała do Kolna z Wilna. Ojciec w 1914 trafił do Legionów jako młody chłopiec, służył 8 lat. Gdy Legiony dotarły w okolice Lidy, poznał przyszłą matkę boh. Zamieszkali w Wilnie. Podróż ojca do Warszawy, by zwolnić się ze służby wojskowej, rozmowa z Piłsudskim. Skierowanie do jednostki wywiadu w Jeżach – bywał w restauracjach niemieckich w okolicy, kontakt z Niemcami.
[00:06:00] – zamieszkanie rodziców w Kolnie, matka w pierwszej ciąży z najstarszym bratem [Leopold], który potem był w Oświęcimiu. Rok później urodził się drugi [Leon], który zginął w Gross-Rosen, potem trzeci brat, a 11 lat później przyszła na świat boh. Ojciec założył (za odprawę z wojska) pierwszą w Kolnie firmę komunikacyjną: trzy autobusy i 6-osobowy samochód używany jako karetka pogotowia. Matka zajmowała się dziećmi, miała pomoc domową. Przeczucie nadejścia wojny, wywiad wśród Niemców, przejście przez Grajewo.
[00:10:00] – powołanie ojca do wojska/wywiadu, rozkaz przyjazdu z samochodem do Warszawy. Wywożenie polskiego rządu do Rumunii. Matka z dziećmi została ulokowana w Brańsku, gdzie miało nie być wojny, a była najgorsza: naloty, dużo ludności żydowskiej.
[00:12:00] – wrzesień 1939 r., przestroga nieznajomego, aby nie przebywać w śródmieściu. Nalot, bombardowanie, wyrwane okna i drzwi. Ucieczka matki do olszynki z pierzyną, spędzilu tam dwa dni. Następny nalot zapalił wszystkie domy. Stracili kosztowności, biżuterię i futra matki. Pomoc nieznanej kobiety – zabrała ich do siebie. Po kilku dniach przyjechali Niemcy, rozdawali dzieciom czekoladę, konserwy. Obawa, że to zatrute jedzenie.
[00:18:00] – Powrót ojca z Rumunii, zarządził powrót do domu. Jechali samochodem równocześnie z niemieckim frontem. Próba konfiskaty samochodu przez Niemców. W Brańsku wiadomość o śmierci najstarszego brata boh., rozpacz matki. W Zambrowie na furmance kuzyn i rzekomo nieżyjący brat, szok. Cały dobytek z domu w Kolnie rozkradziony.
[00:22:00] – ojciec uciekł samotnie przed bolszewikami na Kurpie. Zamówił łódkę, aby przewieźć rodzinę w stronę Warszawy. Właściciel oświadczył, że łódkę porąbali Kozacy. Powrót rodziny do domu.
[00:28:00] – matka podnajęła mieszkanie Rosjankom: Marusia była działaczką, Luba pracowała w restauracji, dzięki nim udało się przeżyć. Matka uprawiała ogródek. Wiadomości od ojca z Warszawy: za zabrane z domu 20 tys. zł kupił złoto i rtęć. Powierzył pieniądze koledze, przepadły.
[00:32:00] – ojciec tuż przed powstaniem warszawskim uciekł z Warszawy do domu. Synowie byli w obozach: Leopold w Oświęcimiu (od 1943), Leon w Gross-Rosen (od 1944 r. – trafił za działalność w AK, był rusznikarzem, czyścił broń) – nie przeżył. Leopold szedł w „marszu śmierci” z Oświęcimia do Drezna. Po drodze dowiedzieli się o kapitulacji Niemiec, był 15 kwietnia [1945 r.].
[00:34:00] – brat z kolegą uciekli z „marszu śmierci”, jeden był ranny. Ukrywali się przez pięć dni, doczekali nadejścia wojsk alianckich. Żołnierze francuscy i angielscy zabrali ich do szpitala, brat spędził tam pół roku. Potem pracował przez rok w Niemczech, w tym czasie ojciec budował młyn w budynku pożydowskim. Powrót brata do domu, ojciec nie rozumiał, po co wrócił, skoro „nastała komuna”.
[00:38:00] – Brat [Leon] był w Gross-Rosen, gdzie został zamordowany. Warsztat mechaniczny ojca reperował też samochody Niemcom, dzięki temu dostał pozwolenie na wysyłanie leków do obozu Leopoldowi, który tam chorował na tyfus plamisty (raz na miesiąc można było posłać dwukilogramową paczkę). Leopold miał mocne serce, ale po tyfusie uszkodzoną wątrobę, dostał odszkodowanie za pobyt w obozie. Dożył 70 lat.
[00:42:00] – Leon schował się podczas łapanki u sąsiadów w chlewie, ale został złapany. Leon w 1944 r. został zamordowany w Gross-Rosen - wywiezienie na stracenie do miejscowości [Halbow?]. Leopold został złapany na ulicy i oskarżony o działalność podziemną. W Auschwitz „miał zostać spalony, ale chodził i dali mu szansę”. Maltretowanie ludzi w obozie, śmierć głodowa, piece. Józef Cyrankiewicz siedział w bloku 18, Leopold w bloku 15. Paczki dla Leopolda, wymieniał papierosy na chleb. Bratanica z Wiednia poznała okoliczności złapania Leona: aresztowany w Kolnie wraz z 50 innymi mężczyznami wydanymi przez szpicla.
[00:50:00] – sąsiad boh., kierownik mleczarni, w więzieniu został rozszarpany przez poszczute na niego psy. [++]
[00:51:00] – W czasie wojny w domu boh. nie obchodzono świąt, brakowało rodziny przy stole.
[00:52:00] – rozmowa z Marią Popiełuszko, matką ks. Jerzego Popiełuszki. Neseser z sutanną księdza Jerzego. Po śmierci Jerzego prześladowania pani Marii ze strony milicji i urzędników.
[01:01:00] – brat Leon był rusznikarzem w AK w Kolnie pod dowództwem Stanisława [Mireckiego?]. „Róg” [Hieronim Rogiński], znali się od dzieciństwa, rodzice przyjaźnili się, mieli przed wojną piekarnię. W 1949 r. ojciec działał z „Rogiem”, prowadzili rozmowy na polach, „Róg” czuł niebezpieczeństwo, był szantażowany.
[01:04] – bunkier zbudowany przez kowala. Rozpracowanie denuncjatora [„Herusia”]. Narodziny dzieci. Apteka Brajczewskich. Boh. na kursie księgowych w Supraślu.
[01:10:00] – omyłkowe zabranie w 1952 roku brata Leopolda zamiast ojca na UB w Białymstoku. Spędził w areszcie dwa tygodnie, zwolniony.
[01:12:00] – boh. zwolniona z pracy za „bandycką” działalność ojca. Prezes kazał ją zwolnić ze skutkiem natychmiastowym, kierownik Walendziak się nie zgadzał, boh. została na trzy miesiące. Nękana przez Lubeckiego z UB. Ojciec się ukrywał, „Róg” zginął, Leopold w areszcie, w domu rozpacz, nie mogli spać, bo przez okna wyzywali rodzinę od bandytów itp.
[01:16:00] – ojciec ukrywał się przez kilka dni u kuzynów Żukowskich, naprzeciw mieszkał komendant MO. Nocny pociąg do Stargardu Szczecińskiego, kilka dni spędził u znajomego ordynatora Goska. Na oddziale pacjent z Goleniowa, załatwił ojcu pracę przy sprzedaży drzewa, w ten sposób ojciec ukrywał się (jako Kazimierz Brzeziński) przez 3,5 roku. Leopold po wyjściu z aresztu załatwił boh. pracę, po kilku dniach działacz partyjny zabronił jej pracować.
[01:20:00] – boh. co dwa tygodnie musiała stawiać się na UB. Leopold zwolniony pod warunkiem, że wyda ojca. Leopold nie bał się, obóz go zahartował.
[01:24:00] – Henryka Rogińska „Heniusia”. Boh. pracowała w PSS - Powszechnej Spółdzielni Spożywców, Lubecki pracował w UB, Nerko - partyjny w mleczarni. Brat Leopold prowadził skup przędzy wełnianej, boh. pomagała mu skupywać surowiec.
[01:26:00] – boh. poznała przyszłego męża, miała 18 lat, spotkania w sklepie, wspólna zabawa na weselu. Wzięli ślub. Mąż został wezwany na UB, gdzie powiedzieli mu, że związał się z bandytką.
[01:28:00] - świętowanie Dnia Handlowca w domu kultury. Rozmowa Waszczuka, sekretarza partii, z mężem, oferta pracy od SB, namowy do przystąpienia do PZPR. Mszczenie się na dzieciach boh., utrudnienia w dostaniu się córki na studia medyczne. Typowanie córki na pierwsze miejsce – ma najlepsze oceny. [Skrocki] i działacze partyjni u kuratora w Łomży. Ojciec boh. był „przeciwnikiem ustroju”. Dyskryminacja córki.
[01:32:00] – interwencja boh. w sprawie córki w ministerstwie w Warszawie, spotkanie z p. Ratajem [„magister przy ministrze”]. Pozytywne załatwianie sprawy, przeprosiny Rataja, spotkanie u ministra, podziękowanie z kwiatami „od najszczęśliwszej matki z Kolna”. Córka studiowała medycynę, 1977 rok.
[01:40:00] – pisma nakłaniające ojca do ujawnienia się [ukrywał się w Starogardzie pod fałszywym nazwiskiem], amnestia w 1956 r. Mecenas Krasowski z Łomży badał możliwość ujawnienia się ojca. Przyjazd ojca do Łomży, wizyta w prokuraturze. Pozorny koniec prześladowania. Zdrada „Roga”. Brat Leopold gnębiony przez UB, wyrok 20 miesięcy za złamaną nogę.
[01:48:00] – kolejna zmiana pracy, zatrudnienie boh. w sklepie tekstylnym przez prezesa Szczęsnego, mąż został kierownikiem pawilonu. „Kontrola” z Państwowej Inspekcji Handlowej (podstawieni ubecy), decyzja o plombowaniu sklepu. Ojciec boh., Władysław Heretyk, był oskarżany o współpracę partyzancką z Hieronimem Rogińskim „Rogiem”. Donos „Heniusi” o znajomości ojca boh. z „Rogiem”.
[01:56:00] – „Heniusia” Henryka Wyrwas [Rogińska], córka właścicieli piekarni, żona Hieronima Rogińskiego. Prywatki w Zabielu, gdzie się poznali. Upaństwowienie majątku ojca (młyna, samochodów).
[01:58:00] – Waśkiewicz zdradził Hieronima Rogińskiego przed UB, Rogiński się potem zastrzelił, „Heniusia” została. Umarło jedno z dzieci, którymi się zajmowali (nie mieli swoich), drugie (Staś) przeżyło. Obawa ojca boh., że mogą go zabić - radził go oddać teściom lub dalszej rodzinie.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..