Marian Irzyk (ur. 1940, Markuszowa, Podkarpacie) opowiada historię pomocy, udzielonej podczas okupacji niemieckiej kilkudziesięciu Żydom we wsi Kozłówek koło Rzeszowa. W wyniku donosu, w lipcu 1943 we wsi Kozłówek i Markuszowa odbyła się obława, podczas której Niemcy rozstrzelali ukrywanych Żydów oraz sześciu pomagających im mieszkańców wsi. Marian Irzyk jest strażnikiem pamięci tej historii i inicjatorem budowy pomnika upamiętniającego to wydarzenie. Opowiada także o swojej działalności w NSZZ „Solidarność” w latach 80., kiedy kolportował prasę podziemną, przywoził zza granicy nielegalne publikacje oraz organizował działalność „Solidarności” w swoim miejscu pracy. Przypomina wprowadzenie stanu wojennego. Wspomina także o zbrodni w lasach turzańskich, gdzie NKWD pomordowało żołnierzy Armii Krajowej, którzy chcieli iść na pomoc powstaniu warszawskiemu.
Streszczenie relacji (UWAGA: czasy wg plików oryginalnych, a nie zmontowanej relacji!) KAM_P1030207 [00:01:40] Wydarzenia we wsi Kozłówek: wiosną 1943 Niemcy zamordowali 36 Żydów ukrywających się w okolicach Kozłówka, w lipcu 1943 represje wobec mieszkańców wsi - 6 zamordowanych. W 1983 r. we wsi stanął pomnik upamiętniający mieszkańców pomagających Żydom.
[00:08:25] W 1944 r. w okolicach wsi Turza k. Rzeszowa NKWD zamordowało ok. 600 żołnierzy AK idących na pomoc walczącej Warszawie.
[00:09:48] Pierwsza pielgrzymka do papieża w 1984 r., boh. przewoził do Włoch materiały Solidarności i transportował tajną przesyłkę do Polski.
[00:17:52] Wstąpienie boh. do Solidarności (wrzesień 1980).
[00:21:50] Wprowadzenie stanu wojennego.
[00:24:29] Akcja Niemców we wsi Kozłówek, działania bohatera na rzecz upamiętnienia tamtych wydarzeń (żyje wciąż dawna sąsiadka bohatera, która była na miejscu wymordowania Żydów w lesie k. Kozłówka
mieszka w Warszawie, ale nie chce rozmawiać – prawdopodobnie jej rodzina utrzymywała kontakt z Niemcami).
[00:32:12] Stan wojenny – wspomnienie.
[00:39:50] Podczas stanu wojennego bohater zajmował się dystrybucją podziemnych wydawnictw.
[00:41:30] Wpadka, rewizja w lokalu, nie znaleziono skrytki z materiałami
organizacja pracy i zasady konspiracji.
[00:46:19] Tajna radiostacja w Ropczycach.
[00:47:20] Rewizja w mieszkaniu bohatera podczas stanu wojennego, milicjanci siedzieli na krześle z podwójnym dnem, gdzie była skrytka.
[00:50:38] Rewizje w szkole i przesłuchania bohatera w związku z działalnością w Solidarności.
[00:54:15] Punkty kolportażowe w czasie stanu wojennego, przewożenie tajnych druków, gryps z poleceniem, żeby przenieść punkt kolportażowy z jednego końca Rzeszowa na drugi (3 worki druków, materiały do drukowania: papier, farba drukarska, matryce białkowe itp. bohater przewiózł autem). Boh. pod obserwacją tajniaków, śledzenie samochodem.
[00:57:37] Przewożenie sztandaru ze Strzyżowa, boh. towarzyszyły siostry zakonne, jedna z nich przewiozła sztandar pod habitem.
[00:58:49] Odbieranie tajnych materiałów z Warszawy - kontakt przez sklepik z dewocjonaliami koło katedry Św. Jana.
[01:00:28] Zjazd „Solidarności” przed stanem wojennym.
[01:01:08] pielgrzymki papieża do Polski [1987 r.], w Tarnowie pod obserwacją tajniaków, transparenty upamiętniające księdza Jerzego Popiełuszkę.
[01:02:29] Pielgrzymka do Rzymu w 1984 r., spotkanie z papieżem w Watykanie, przesłanie od papieża na temat „Solidarności”, wiara bohatera w sens działań i wygraną, podbudowana słowami papieża. Wątpliwości dotyczące Lecha Wałęsy.
[01:07:09] W „Solidarności” nie wiedzieli o tajnych współpracownikach, kapusiach. Rozczarowanie, gdy dotarli do materiałów z IPN: np. bliska sąsiadka była tajnym współpracownikiem. „To są trudne [sprawy], (…) ja też nie wiem, jak bym się zachował, gdyby mi były jakieś tortury ciężkie zadane”.
[01:11:01] Boh. pod obserwacją ubeków, podobnie kolega Ciężkoś [?].
[01:11:52] Przed rokiem 1980 - nieliczne kontakty z KOR-em, kolportaż ulotek, druków, ale bez osobistego zaangażowania.
[01:12:48] Uroczystości rocznicowe, obchody wśród członków „Solidarności”: pierwsza masowa uroczystość 31 sierpnia 1982 w farze (kościele parafialnym) w Rzeszowie, tysiące uczestników, przejście pod pomnik Kościuszki na rynku, wkroczyły oddziały ZOMO – bicie, pałowanie, gaz. W tłumie byli rozmieszczeni tajniacy, malowali kredą znaki na plecach demonstrantów. Ucieczka na pobliskie osiedla, pogoń funkcjonariuszy.
[01:17:02] Tajni współpracownicy, wspomnienie odważnego działacza „S”, który przyznał się, że został współpracownikiem UB i nie można się z nim kontaktować.
[01:19:29] Solidarność: „żyję tym do dziś, z dumą noszę znaczek, mam tę satysfakcję, że przyczyniłem się do obalenia tego systemu. Można odczuwać rozczarowanie tym, co dookoła, ale człowiek jest, jaki jest – to wciąż od nas zależy i jakie wyznajemy wartości: wiara, patriotyzm, sumienie”.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.