Marian Irzyk (ur. 1940, Markuszowa, Podkarpacie) opowiada historię pomocy, udzielonej podczas okupacji niemieckiej kilkudziesięciu Żydom we wsi Kozłówek koło Rzeszowa. W wyniku donosu, w lipcu 1943 we wsi Kozłówek i Markuszowa odbyła się obława, podczas której Niemcy rozstrzelali ukrywanych Żydów oraz sześciu pomagających im mieszkańców wsi. Marian Irzyk jest strażnikiem pamięci tej historii i inicjatorem budowy pomnika upamiętniającego to wydarzenie. Opowiada także o swojej działalności w NSZZ „Solidarność” w latach 80., kiedy kolportował prasę podziemną, przywoził zza granicy nielegalne publikacje oraz organizował działalność „Solidarności” w swoim miejscu pracy. Przypomina wprowadzenie stanu wojennego. Wspomina także o zbrodni w lasach turzańskich, gdzie NKWD pomordowało żołnierzy Armii Krajowej, którzy chcieli iść na pomoc powstaniu warszawskiemu.
Streszczenie relacji (UWAGA: czasy wg plików oryginalnych, a nie zmontowanej relacji!) KAM_P1030207 [00:01:40] Wydarzenia we wsi Kozłówek: wiosną 1943 Niemcy zamordowali 36 Żydów ukrywających się w okolicach Kozłówka, w lipcu 1943 represje wobec mieszkańców wsi - 6 zamordowanych. W 1983 r. we wsi stanął pomnik upamiętniający mieszkańców pomagających Żydom.
[00:08:25] W 1944 r. w okolicach wsi Turza k. Rzeszowa NKWD zamordowało ok. 600 żołnierzy AK idących na pomoc walczącej Warszawie.
[00:09:48] Pierwsza pielgrzymka do papieża w 1984 r., boh. przewoził do Włoch materiały Solidarności i transportował tajną przesyłkę do Polski.
[00:17:52] Wstąpienie boh. do Solidarności (wrzesień 1980).
[00:21:50] Wprowadzenie stanu wojennego.
[00:24:29] Akcja Niemców we wsi Kozłówek, działania bohatera na rzecz upamiętnienia tamtych wydarzeń (żyje wciąż dawna sąsiadka bohatera, która była na miejscu wymordowania Żydów w lesie k. Kozłówka
mieszka w Warszawie, ale nie chce rozmawiać – prawdopodobnie jej rodzina utrzymywała kontakt z Niemcami).
[00:32:12] Stan wojenny – wspomnienie.
[00:39:50] Podczas stanu wojennego bohater zajmował się dystrybucją podziemnych wydawnictw.
[00:41:30] Wpadka, rewizja w lokalu, nie znaleziono skrytki z materiałami
organizacja pracy i zasady konspiracji.
[00:46:19] Tajna radiostacja w Ropczycach.
[00:47:20] Rewizja w mieszkaniu bohatera podczas stanu wojennego, milicjanci siedzieli na krześle z podwójnym dnem, gdzie była skrytka.
[00:50:38] Rewizje w szkole i przesłuchania bohatera w związku z działalnością w Solidarności.
[00:54:15] Punkty kolportażowe w czasie stanu wojennego, przewożenie tajnych druków, gryps z poleceniem, żeby przenieść punkt kolportażowy z jednego końca Rzeszowa na drugi (3 worki druków, materiały do drukowania: papier, farba drukarska, matryce białkowe itp. bohater przewiózł autem). Boh. pod obserwacją tajniaków, śledzenie samochodem.
[00:57:37] Przewożenie sztandaru ze Strzyżowa, boh. towarzyszyły siostry zakonne, jedna z nich przewiozła sztandar pod habitem.
[00:58:49] Odbieranie tajnych materiałów z Warszawy - kontakt przez sklepik z dewocjonaliami koło katedry Św. Jana.
[01:00:28] Zjazd „Solidarności” przed stanem wojennym.
[01:01:08] pielgrzymki papieża do Polski [1987 r.], w Tarnowie pod obserwacją tajniaków, transparenty upamiętniające księdza Jerzego Popiełuszkę.
[01:02:29] Pielgrzymka do Rzymu w 1984 r., spotkanie z papieżem w Watykanie, przesłanie od papieża na temat „Solidarności”, wiara bohatera w sens działań i wygraną, podbudowana słowami papieża. Wątpliwości dotyczące Lecha Wałęsy.
[01:07:09] W „Solidarności” nie wiedzieli o tajnych współpracownikach, kapusiach. Rozczarowanie, gdy dotarli do materiałów z IPN: np. bliska sąsiadka była tajnym współpracownikiem. „To są trudne [sprawy], (…) ja też nie wiem, jak bym się zachował, gdyby mi były jakieś tortury ciężkie zadane”.
[01:11:01] Boh. pod obserwacją ubeków, podobnie kolega Ciężkoś [?].
[01:11:52] Przed rokiem 1980 - nieliczne kontakty z KOR-em, kolportaż ulotek, druków, ale bez osobistego zaangażowania.
[01:12:48] Uroczystości rocznicowe, obchody wśród członków „Solidarności”: pierwsza masowa uroczystość 31 sierpnia 1982 w farze (kościele parafialnym) w Rzeszowie, tysiące uczestników, przejście pod pomnik Kościuszki na rynku, wkroczyły oddziały ZOMO – bicie, pałowanie, gaz. W tłumie byli rozmieszczeni tajniacy, malowali kredą znaki na plecach demonstrantów. Ucieczka na pobliskie osiedla, pogoń funkcjonariuszy.
[01:17:02] Tajni współpracownicy, wspomnienie odważnego działacza „S”, który przyznał się, że został współpracownikiem UB i nie można się z nim kontaktować.
[01:19:29] Solidarność: „żyję tym do dziś, z dumą noszę znaczek, mam tę satysfakcję, że przyczyniłem się do obalenia tego systemu. Można odczuwać rozczarowanie tym, co dookoła, ale człowiek jest, jaki jest – to wciąż od nas zależy i jakie wyznajemy wartości: wiara, patriotyzm, sumienie”.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.