Anna Borkowska-Balus z d. Habik (ur. 1947, Chmielnik), wnuczka Marii Stradowskiej i siostrzenica Wacława Stradowskiego. Rodzina jej mamy ukrywała pięcioro Żydów w swoim gospodarstwie w Chmielniku koło Kielc. Maria Stradowska oraz Wacław Stradowski zostali za to zamordowani przez Niemców 23 grudnia 1943 r. Maria (Marianna) Stradowska z domu Piotrowska (babcia Anny Borkowskiej-Balus) urodziła się 25 stycznia 1900 r. w Chmielniku. W lutym 1919 r. poślubiła Adama Stradowskiego. Małżeństwo doczekało się trójki dzieci: Wacława (ur. 14 sierpnia 1921 r.), Matyldy (ur. 24 stycznia 1924) r. i Kazimiery (ur. 18 lutego 1926 r.). Rodzina mieszkała przy ul. Szydłowskiej 19 w Chmielniku, żyła skromnie, utrzymując się głównie z gospodarstwa. W 1928 r. zmarł Adam Stradowski. Jesienią 1942, po likwidacji getta w Chmielniku, do Stradowskich przyszli bracia Pasternakowie wraz z małżeństwem z 10-letnim dzieckiem (wszyscy uciekli z getta), prosząc o pomoc. Maria wraz z dziećmi zgodziła się im pomóc, Żydzi zamieszkali w niewykończonym pokoju, który służył za skład sprzętu rolniczego. Wychodzili jedynie w nocy, za dnia przebywali w kryjówce. Na początku lutego 1943 r. do domu Stradowskich przyszło kilku niemieckich żandarmów wraz z Polakiem, Stefanem Pawłowskim. Szukali oni ukrywających się Żydów. Pawłowski wskazał pomieszczenie, w którym faktycznie przebywali Pasternakowie i małżeństwo z dzieckiem. Wszyscy ukrywający się zostali przez żandarmów zamordowani na miejscu. Maria Stradowska i jej syn Wacław zostali aresztowani, a 25 marca 1943 skazani przez kielecki Sondergericht na śmierć. Pozostające na wolności Matylda i Kazimiera czyniły bezskuteczne starania o złagodzenie wyroku. 23 grudnia 1943 o godz. 6.00 wykonano wyrok śmierci na Marii Stradowskiej i jej synu Wacławie. Do dziś nie ma informacji na temat miejsca pochówku zamordowanych. 15 września 2022 r. Maria i Wacław Stradowscy zostali upamiętnieni przez Instytut Pileckiego w programie Zawołani po Imieniu.
mehr...
weniger
[00:00:08] Autoprezentacja. Rodzice boh.: Matylda z d. Stradowska i Bogdan Habik. Babka boh. Marianna i jej syn Wacław zginęli z rąk hitlerowców za pomoc żydowskiemu małżeństwu z córką i dwóm żydowskim braciom.
[00:02:00] Boh. przypuszcza, że dziadkowie znali przechowywanych Żydów. Chowali ich prawdopodobnie w budynku przy swoim drewnianym domu lub w podpiwniczeniu tego domu. Przed wojną stosunki polsko-żydowskie w Chmielniku wydawały się być dobre. Żydzi prowadzili sklepy, z których korzystała reszta mieszkańców.
[00:03:49] Żydzi przechowywani przez rodzinę boh. byli uciekinierami z chmielnickiego getta. Urodzona po wojnie boh. w 1949 r. przeprowadziła się z rodzicami do Sosnowca i o historii przechowywania Żydów dowiedziała się dużo później, ok. 10-15 roku życia.
[00:04:30] Matka boh. była skryta, ale szczególnie w święta Bożego Narodzenia bardzo przeżywała śmierć matki i brata. Kiedy zostali rozstrzelani, matka boh., Matylda, miała 19 lat. Razem z Marianną [Kazimierą] schowały się w drewnianej ubikacji i widziały rozstrzelanie Żydów.
[00:05:40] Położenie domu i stodoły babki Marianny. Za miedzą od stodoły mieścił się cmentarz żydowski. W gospodarstwie był też służący Franek, który chodził po zboże i młócił je cepami. Drewniany dom babki spłonął w latach 80. Do odbudowanego domu wprowadziła się Kazimiera, reszta dzieci dostała po mieszkaniu.
[00:07:50] Nie wiadomo, co się stało z ciałami babci i wujka. Kazimiera i Matylda długo po egzekucji były „uwięzione” w ubikacji. Służący Franek w czasie rozstrzelania był w stodole przy cmentarzu i uratował się. Franek znał dobrze język rosyjski.
[00:09:30] Po rozstrzelaniu babci, matka i ciotka boh. nie były już represjonowane. Po zabiciu Żydów, Niemcy zabrali konia i świnie. Drugiego konia zostawili i Matylda z siostrą sprzedały go. Matylda pisała listy do Niemców w obronie matki i brata, ale nic nie dały – po 100 dniach więzienia obydwoje zostali straceni. Egzekucja miała miejsc 23 grudnia 1943 r.
[00:13:50] Matka boh. z siostrą Kazią zostały w Chmielniku same. Matka boh. poznała tam męża. Boh. urodziła się w 1947 r., a w 1948 r. umarła babcia. Brat ojca zaproponował rodzicom boh. wyprowadzkę do Sosnowca, opuścił mieszkanie i po 9 miesiącach zmarł.
[00:14:50] Rodzina boh. wprowadziła się w Sosnowcu na ul. Towarową do pożydowskiego domu. W 1943 r., zanim matka boh. wzięła ślub, razem z przyszłym mężem przejęli z rodziny rejenta adoptowane przez nich dziecko – Leokadię. Rodzice boh. zabrali ją na wychowanie do Sosnowca i Leokadia była w rodzinie boh. do czasu ukończenia szkoły zawodowej. [+]
[00:17:10] Rodzina mieszkała w bardzo małym mieszkaniu. Brat Leokadii przyjeżdżał z Chmielnika i odwiedzając siostrę mieszkał z rodziną boh. Zaczął pracę w Sosnowcu w zakładach włókienniczych Dietla, potem pracę w nich zaczęła Leokadia.
[00:17:50] Matka boh. ukończyła kurs szycia i pracowała w zakładach odzieżowych w Sosnowcu - szyła garnitury. Jej zakład wszedł później w skład zakładów odzieżowych „Bytom”.
[00:18:30] W sprawie swojej matki i wuja matka boh. dzwoniła i korespondowała z mężczyzną z Gliwic, ale nic nie wskórała. W późniejszym czasie nie było żadnych upamiętnień dotyczących zamordowanej rodziny boh.
[00:19:50] W latach 2000 matka boh. pisała do Yad Vashem, ale bez rezultatów. Dziwne jest, że jedna z sióstr dostała medal, druga nie. O medalu cioci nikt nie powiadomił boh. i jej matki, dowiedziały się o tym w sposób nieformalny.
[00:21:00] Upamiętnienie w Chmielniku organizowane w ramach akcji „Zawołani po imieniu”. Z cmentarza żydowskiego w Chmielniku pozostał obecnie „kikut”. Miejscowi robili sobie z żydowskich macew np. chodniki.
[00:23:45] Boh. cieszy się z upamiętnienia działań swojej babci i wuja, którzy poświęcili się, aby ratować Żydów. Boh. uważa, że postąpili słusznie, byli ludźmi odważnymi.
[00:25:25] Ocena przez boh. inicjatywy „Zawołani po imieniu”.
[00:26:20] Trauma mamy i płacz na wspomnienie śmierci jej matki, wuja i egzekucji Żydów.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..