Zdzisław Pająk (ur. 1948, Zamość) w 1980 roku założył komisję zakładową NSZZ „Solidarność” przy Rozgłośni Polskiego Radia w Bydgoszczy
był jej przewodniczącym, a następnie został wybrany na członka Zarządu Krajowej Komisji Koordynacyjnej pracowników Radia i Telewizji. Opowiada o wydarzeniach z grudnia 1970 r., strajkach na Wybrzeżu w 1980 r., kryzysie bydgoskim i wpływie, jaki miały one na jego postawę obywatelską. Przypomina wszechobecną cenzurę treści nadawanych na antenie oraz autocenzurę prewencyjną w rozgłośni. Za działalność w „S” został zwolniony z pracy w Polskim Radiu w 1982 r. Zajmował się kolportażem niezależnych publikacji, uczestniczył w akcjach protestacyjnych, współorganizował przedstawienia teatralne w kościołach. W roku 1987 wyemigrował do Republiki Federalnej Niemiec. Wrócił do Polski w 1990 r. do macierzystej rozgłośni w Bydgoszczy. Ważnym wątkiem wspomnień boh. są losy wojenne jego matki, więźniarki obozu koncentracyjnego w okolicach Drezna, oraz ojca, który wyzwalał ten obóz i tam się poznali z matką.
more...
less
[00:00:00] Autoprezentacja, historia poznania się rodziców. Dziadek i babcia mieli dom i piekarnię w Toruniu. Pięć córek, po wybuchu wojny uciekali na wozie do Warszawy do ciotki. Wiosną 1944 r. matka boh. została zatrzymana podczas łapanki.
[00:02:00] Matki nie udało się wykupić, została skierowana do więzienia, a potem do obozu w okolicach Drezna. Stały posiłek w obozie – zupa z brukwi. Opowieści matki o bombardowaniu Drezna, obserwowanym z obozu. Ojciec pochodził z woj. świętokrzyskiego, w czasie wojny działał w komunistycznej partyzantce. Gdy przyszedł front, wstąpił do wojska, ze swoim oddziałem wyzwalał obóz matki boh. Tam się poznali.
[00:04:00] Ojciec boh. był wojskowym, rodzina mieszkała w Lublinie, Zamościu, Bydgoszczy. Przeprowadzka do Torunia, do którego wrócili dziadkowie i jedna z sióstr matki. Zamieszkali w domkach niedaleko koszar wojskowych zajętych przez żołnierzy radzieckich. Wizyty boh. z matką pod aresztem w Toruniu, w którym przebywał ojciec.
[00:06:00] [1953] Zwolnienie ojca z więzienia, dostał pracę, przeprowadzka do Bydgoszczy. Rozstanie rodziców, matka wychowała sama dzieci (boh. i siostra). Nauka boh. w technikum, wydział radiowy, spory na linii nauczyciel-uczeń, nieakceptowanie hierarchii. Matura.
[00:10:00] Świadomość sytuacji na świecie, słuchanie radiowych stacji muzycznych, Radia Luxemburg, Radia Wolna Europa, audycja muzyczna RWE „Randez-vous”.
[00:12:00] Wakacje po maturze, festiwal w Opolu, staż w rozgłośni Polskiego Radia. Spotkanie z kolegą wojskowym, który skończył Oficerską Szkołę Artylerii w Toruniu, pełnił wysokie stanowiska wojskowe w Leningradzie, a w latach 80. uciekł do Niemiec Zach. Praca w radio: stażysta, technik, realizator programów muzycznych, dziennikarz. Ingerencje cenzury. Spotkanie w toruńskim klubie studenckim „Odnowa” z twórcami kultury niezależnej. Andrzej Mitan nagrywał utwory rockowe, całą audycję nagraną w „Odnowie” cofnęła wewnętrzna cenzura w radio. Cenzura w latach 70. Zakaz nadawania Wojciecha Młynarskiego, Agnieszki Osieckiej. List intelektualistów do Gierka.
[00:18:00] Szukanie utworów zastępczych, próby oszukiwania cenzury wewnętrznej i zewnętrznej, obchodzenia systemu. Początek lat 70. – propaganda i cenzura pilnowały, żeby nie było wiadomo, co się w kraju dzieje.
[00:20:00] Podczas wczasów w Gdańsku w 1972 r. boh. dowiedział się o wydarzeniach grudniowych 1970 r. Radom 1976, strajki w 1980 r. Narodziny „Solidarności”, spotkanie z Wałęsą w hali „Astorii” w Bydgoszczy. Założenie „Solidarności” w radio. Do związku zapisali się prawie wszyscy pracownicy techniczni i administracyjni, niewielu dziennikarzy. Pięciosobowa Komisja Zakładowa, boh. wybrany na przewodniczącego.
[00:24:00] Powody, dla których dziennikarze nie chcieli wstępować do „S”: oportunizm, niewiara w powodzenie, strach, nieufność do robotników, klasowość, niechęć elit, wygodnictwo. Dobra sytuacja materialna boh.: mieszkanie, status społeczny, zabezpieczenie finansowe. Wstrząs po spotkaniu w „Astorii” (trudna sytuacja w kraju, kolejki), Wałęsa nazywał rzeczy po imieniu, wyzwolił impuls do decyzji i działań prodemokratycznych – inspiracja literaturą romantyzmu.
[00:32:00] Ówczesny dyrektor rozgłośni Zdzisław Urbanek. Przestrach w PZPR. Wypadki marcowe w Bydgoszczy [sesja WRN 19 marca 1981], poparcie strajku generalnego w rozgłośni poprzez opuszczenie flag i ogłoszenie komunikatu na antenie. Dyr. Urbanek zgodził się na ogłoszenie komunikatu w eterze, Barbara Rzepa powtarzała emisję komunikatu co 3-4 minuty. Konflikt z dyrektorem, hasło: „teraz rządzi Pająk”.
[00:38:00] Wybór boh do komisji „Solidarności” Radia i Telewizji. Długie negocjacje „S” ze związkiem zawodowym dziennikarzy o dostęp do radia i tv. Boh. został delegatem na pierwszy zjazd „S” we wrześniu i październiku 1981 r. Stan wojenny – w TV tylko Wojciech Jaruzelski. Początek dyktatury, zastraszanie, spikerzy telewizyjni ubrani w mundury. Przed rozgłośnią radiową samochód opancerzony, na portierni żołnierze z karabinami.
[00:42:00] Ostrzeżenie przed zatrzymaniem, boh. nie przyszedł do rozgłośni, nie nocował w domu. Wezwanie do radia, by podpisać listę wynagrodzeń dla pracowników, przymusowe urlopy do odwołania. Materiały przywiezione przez boh. ze zjazdów „S”.
[00:46:00] Wizyta MO w domu boh., przesłuchanie na komendzie w styczniu 1982 r., bezskuteczna przymuszanie do podpisania lojalki, groźby pod adresem rodziny. Po kilku dniach komisja weryfikacyjna w pracy, pretensje redaktora naczelnego o działalność polityczną boh. Faks zakazujący strajkowania w rozgłośni.
[00:56:00] Podziemna „S”: kolportaż bibuły. Pobyt w szpitalu na obserwacji, cukrzyca, w sanatorium w Krynicy Górskiej boh. spotkał kolegów z „S”. Wpadka w mieszkaniu łącznika odbierającego ulotki. Zasadzka milicji. Ulotki zaniesione do Zbigniewa Michalskiego. Zwolnienie z radia w marcu 1982, trzymiesięczna odprawa.
[01:04:00] Propozycja pracy jako barman w barze klubu „Medyk”. Aresztowanie Michała Jagodzińskiego za posiadanie ulotek. Rozprawa w dniu śmierci Breżniewa, wyrok w zawieszeniu. Do klubu „Medyk” przychodzili tajniacy. Egzamin weryfikacyjny na prezentera dyskotek, Franciszek Walicki był szefem komisji. Marek Wardziński pożyczał płyty. W „Medyku” boh. pod stałą obserwacją, wzywany na przesłuchania.
[01:10:00] Reżyser Hieronim Herek Konieczka wystawiał sztuki w kościołach. Wezwanie boh. po spektaklu. Odezwa do władz o zwolnienie z aresztu dziennikarza Stefana Pastuszewskiego, działacza „S”. Kolejne przesłuchanie. Żona boh. pracowała w biurze projektów, za karę z działalność boh. jedno z dzieci nie dostało miejsca w przedszkolu w 1982 r. Teczki esbeckie. W latach 90. oglądanie teczek w IPN przez dziennikarzy, teczka boh.
[01:16:00] Propozycja wyjazdu za granicę, w 1985 r. koleżanka z Niemiec zaprasza go w odwiedziny, wyjazd i szybki powrót. Próba drugiego wyjazdu zagranicznego - odmowa wydania paszportów całej rodzinie, odwołanie do Czesława Kiszczaka, odmowa, próba załatwienia paszportów za pieniądze.
[01:22:00] Rozpowszechnianie na kasetach materiałów z rozpraw sądowych w Toruniu z procesu zabójców księdza Jerzego Popiełuszki. Kłopoty z otrzymaniem paszportu. Wezwanie boh. na milicję, przesłuchanie, propozycja współpracy.
[01:28:00] Wyjazd na stałe rodziny z dwójką dzieci, przejście graniczne w Świecku [1987 r.]. Celnik zabiera paszporty na godzinę, przeszukiwane samochody. Most na Odrze, emigracja.
[01:32:00] 1990, powrót do Polski. Różnice w poziomie życia w Niemczech Zachodnich i w Polsce. Wszechobecne poczucie wolności w Polsce.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.