Jan Kułaga (ur. 1935, Anielin) pochodzi z rodziny rolniczej, gospodarującej na obrzeżu Lasów Świeciechowskich. Był jednym z czworga rodzeństwa. Najstarsza siostra Genowefa (ur. 1918) wyjechała po wojnie wraz z mężem na Ziemie Odzyskane, młodsze siostry Agnieszka (1925) i Helena (1928) założyły rodziny i pozostały w rodzinnych stronach. Okres okupacji niemieckiej upłynął rodzinie dość spokojnie, w położonej na uboczu i w pobliżu lasów wsi Niemcy przebywali rzadko. Latem 1944, po wkroczeniu Armii Radzieckiej, rodzina została wysiedlona do Terpentyny w gm. Dzierzkowice, gdzie Jan z kolegami spędzał czas w pobliżu dwóch dużych lotnisk radzieckich. W lutym 1945, po powrocie do rodzinnego domu, Jan rozpoczął naukę w Szkole Podstawowej w Anielinie. W wieku 15 lat, po ukończeniu szkoły, wstąpił do Związku Młodzieży Polskiej. Zajmował się uprawą roli, pracą w gospodarstwie domowym. W roku 1953 wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W tym samym roku odbył w zastępstwie zasadniczej służby wojskowej (był głównym żywicielem rodziny) obowiązkową, półroczną służbę w Powszechnej Organizacji „Służba Polsce”. Po odbyciu służby podjął pracę w nowo otwartej, jedynej w tej części Europy, Kopalni Fosforytów „Annopol”, jednak ze względu na ciężkie warunki wkrótce powrócił do pracy w gospodarstwie rolnym. W 1958 roku ożenił się z pochodzącą z Annopola Janiną Ciastek. Ich córka Grażyna (1960) mieszka w Annopolu, syn Waldemar zmarł w wieku 55 lat. Państwo Kułagowie mają 9 wnuków i 10 prawnuków. Od ślubu mieszkają w tym samym domu pod lasem. Oprócz pracy w gospodarstwie rolnym Jan świadczył usługi transportowo-leśnicze dla Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, pracował również w fabryce broni w Stalowej Woli. W 1995 roku, w wieku 60 lat, przeszedł na wcześniejszą emeryturę. W roku 2008 państwo Kułagowie świętowali jubileusz 50-lecia małżeństwa i zostali odznaczeni przyznanymi przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Medalem za Długoletnie Pożycie Małżeńskie.
more...
less
[00:00:08] Ur. w domu Anielinie, dom drewniany, kryty strzechą. Niewielkie gospodarstwo. Mama Marianna dd. Sudół (ur. 1899 r.) pochodziła z Anielina, ojciec Antoni (ur. 1984 r.) ze Świeciechowa. Trzy siostry, ojciec walczył na wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku, spędził 3 lata w radzieckiej niewoli „nad Morzem Czarnym”, nauczył się rosyjskiego. Klęska głodu w ZSRR, jedzenie brukwi na surowo. Rodzice pochowani w Świeciechowie.
[00:05:05] Odwiedziny babci ze strony mamy, była małomówna, dwukrotnie zamężna. Dom rodzinny ojca: stryjowie Stanisław, Jan, Józef. Najmłodszy Józef wyjechał po wojnie na Dolny Śląsk.
[00:09:18] Pochówek w lesie oficerów radzieckich, dwóch braci zabitych nad Wisłą, mogiła z krzyżem i gwiazdą, tabliczka po rosyjsku. Powojenna ekshumacja ok. 20 poległych żołnierzy radzieckich.
[00:14:04] Pierwszy dom rodziny boh. rozebrano przed 40 laty. Rodzice prowadzili gospodarstwo, obrabianie koniem: żyto, pszenica, owies, jęczmień, ziemniaki – 4,5 morgi i 4 morgi w innym miejscu, kawałek lasu pod Świeciechowem.
[00:16:48] Przed wojną wylesianie terenów wokół, zakładanie pól. Postawny dziedzic Zakrzewski w Suchej Wólce, chłopi dorabiali we dworze. Pozostałości zabudowań dworskich i gospodarczych. Cztery konie Zakrzewskiego, krowy.
[00:21:50] Kupowanie cukierków w wiejskim sklepiku. Dziedzic jeździł bryczką po polach, doglądał prac. Jedzenie przed wojną: ziemniaki, zupa, mięso od święta (ubój 2 razy w roku), przechowywanie mięsa solonego w zalewie.
[00:24:32] We wsi [podczas okupacji] nie pojawiali się Niemcy. Dwie córki Zakrzewskiego. Wysiedlenie Zakrzewskiego, zabranie majątku, rozdanie okolicznym chłopom (każdy po ok. 1,5 ha). Ojciec odmówił przyjęcia 2 ha ziemi, oddał sąsiadowi (Bolesław Kobylarz). Po reformie rolnej Zakrzewski pojawiał się czasem w majątku.
[00:31:09] Ubogi sklepik wiejski (cukierki, igły, nafta). Droga do kościoła w Świeciechowie – pieszo (40 minut) lub konno. Ksiądz Król (wspólne palenie papierosów) po wojnie gnębiony przez władzę, popełnił samobójstwo. Nagrobek ufundowany przez mieszkańców wsi. Picie wódki na pomniku.
[00:36:25] Całowanie wcześniejszego księdza po rękach przez kobiety, bił ludzi nahajem. Podrywanie dziewczyn, poznanie żony Janiny Ciastek (ur. 1938 , Nowy Rachów). Bieda na wsi, drewniane domy.
[00:40:20] Ślub w 1958 r. Służba w junakach w 1953 roku: układanie torów w Annopolu, po pracy dwugodzinne szkolenie. Junacy w Ligocie pod Katowicami – przymusowe 6 miesięcy. Ucieczki, przywożeni przez milicję. Praca bez wynagrodzenia. Zwolnienie z wojska jako jedynego żywiciela rodziny (5 odroczeń).
[00:44:15] W junakach nauka strzelania, zakwaterowanie w namiotach, potem w barakach. Prycze, słomiane materace, koce. Stołówka, jedzenie – początkowo „wszystko śmierdziało”.
[00:47:27] Kurs na prawo jazdy motorowo-samochodowy w junakach, przysposobienie wojskowe (musztra, strzelanie z broni ręcznej), stopnie wojskowe. Boh.: starszy szeregowy. Koledzy z całej Polski, niektórzy analfabeci.
[00:51:33] Analfabetyzm w okolicznych wsiach, kursy wieczorowe pisania. Mama podpisywała się krzyżykiem. Ojciec chodził do szkoły w Świeciechowie, umiał pisać i czytać po rosyjsku. Po przejściu frontu boh. poszedł do szkoły w Anielinie, przyspieszona nauka, koniec edukacji w wieku 16 lat.
[00:54:16] Pomoc matce w gospodarstwie. Przynależność do PZPR od początku lat 50., chodzenie na zebrania, sekretarz PZPR Aranin. Edward Król – sekretarz gminny i powiatowy PZPR.
[01:00:18] Medal za Długoletnie Pożycie Małżeńskie od prezydenta [Kaczyńskiego]. Trzy siostry: Genowefa (ur. 1918), mąż Czesław Głąb, wyjechała do Nowej Soli, pracowała jako szwaczka. Mąż zaginął bez wieści, dwoje dzieci Tadeusz, Danuta.
[01:04:25] Siostra Agnieszka , ur. w latach 20., mąż Bogdan Strózik, zamieszkała w Nowym Rochowie, dwie córki Krystyna i Zofia, popełniła samobójstwo.
[01:07:06] Siostra Helena, mąż Marian Kucharczyk, zamieszkała w Jakubowicach k. Annopola. Mieli niewielkie gospodarstwo w Jakubowicach, mąż dorabiał m.in. w kopalni fosforytów w Annopolu. Boh. też fedrował w kopalni przez pół roku (ok. 1954 r.), wykonywanie chodników, podkopów na kolanach. Opis pracy, odpadanie margla ze stropu. Silniki elektryczne do wyciągania urobku. Maszyna rozbijała duże bryły fosforytu, wysadzanie ścian. [+]
[00:12:55] Wygląd fosforytu. Boh. był niewykształconym górnikiem. W kopalni było ok. 20 długich korytarzy górniczych. Wypadek śmiertelny sztygara.
[01:17:10] Przynależność do ZMP po ukończeniu szkoły, potem do PZPR. Pomoc w nauce, organizowanie klubu sportowego (piłka nożna). Zabawy sportowe, rzut młotem, siatkówka (boisko przy lesie). Dziki w lesie.
[01:20:03] Ucieczka do lasu przed Niemcami, marne szałasy z gałęzi, odgłosy dzików. Ormowcy po wojnie wystrzeliwali dziki, ludzie czasem zastawiali wnyki. Uwolnienie złapanej we wnyki sarny.
[01:27:00] Przejście na wcześniejszą emeryturę (rolniczą) w wieku 60 lat. Czasem praca dorywcza: sadzenie drzew, wyrąb, usługi transportowe. Mieszkanie przy lesie.
[01:29:55] Początek II wojny światowej. „Wszystko uciekał do lasu”, jajko od sąsiadki. Przejście Niemców, potem Rosjan, okupacja niemiecka. Kryjówka w lesie. Niemcy spali na podłodze w domu boh., ranni w stodole. Ciężarówka na podwórku. Niemiec dał cukierki, powrót do lasu. Ponowne przyjście boh. do domu. Kompania Niemców stacjonowała w Świeciechowie Poduchownym – dowożenie zupy „tankietką”. Odrąbywanie głów kurom siekierą na drzewie.
[01:34:22] Wyjście Niemców po ok. tygodniu, nadejście Rosjan, ostrzał – rodzina w lesie. Zapalenie się tankietki od kuli, spalenie się kierowcy. Rosjanie zarzucili ciało Niemca na gałąź. [+]
[01:36:50] Ucieczka Niemców, przyjście Rosjan „latem, po żniwach”. Przewiezienie mieszkańców ok. 30 km do Dzierzkowic. Powrót w styczniu [1945]. Kopanie okopów. Rosjanie nie mieli pojazdów mechanicznych, tylko konie. Kopanie okopów, ścinanie trawy dla koni. Budowanie „ziemlanek” dla Rosjan, patrole radzieckie nad Wisłą. Ostrzał nad Wisłą, bombardowanie Niemców.
[01:39:51] Dwa lotniska w Dzierzkowicach – oglądanie załadunku bomb do samolotów, uszkodzona maszyna. Wygląd radzieckich samolotów, latały dniem i pod wieczór. Usytuowanie lotnisk w Dzierzkowicach. Samoloty bombowe – bomby umieszczone na skrzydłach. Bombardowania niemieckie.
[01:44:13] Spalony Niemiec, kierowca tankietki nie został pochowany, jego głowa nabita przez pastucha na pień drzewa. Zabranie głowy Niemca przez drwali – „miał złote zęby”, reszta ciała „rozwleczona”. [++]
[01:47:36] Żołnierze radzieccy: „dziadostwo”, zabierali łóżka do bunkrów, niektórzy spali w domach. Ślady po okopach przy drodze do dziś. Ponad 20 bunkrów, brama, portret Stalina. Szkolenie Rosjan na polu, ćwiczenia orkiestry.
[01:50:31] Śmierć Stalina – boh. pracował w Stalowej Woli, przyjeżdżał na niedziele do domu. Po śmierci Stalina zamknięcie bramy zakładu zbrojeniowego produkującego działka przeciwlotnicze. Uroczystości po śmierci Stalina. Wspomnienie rozkazu Stalina „Wpieriod”! – zwłoki poległych Rosjan spłynęły Wisłą „do morza”, „jedna krew na Wiśle”.
[01:55:19] Rozbieranie przez Rosjan stodół na deski do przeprawiania się przez Wisłę w Świeciechowie, przepływanie nocą. Artyleria radziecka ustawiona w lesie koło Zychówek. Rosjanie zajęli pole na lotnisko za lasem – samolot zbombardowany przez Niemców. Odtwarzanie pól.
[01:57:49] Katiusze przy Zychówkach. Wycinanie drzew pod działa, działa w okopach, huk wybuchów.
[02:01:05] Koniec wojny „w lutym 1945 r.”, powrót z wysiedlenia. Gospodarz Ciosmak z Terpentyny, miał dwóch synów. Wygląd domu w Terpentynie. Ziemniaki i mąka zabrane z domu. Ojciec nie został przesiedlony – mieszkał w Grabówce, przychodził do domu, gdzie stacjonowali Rosjanie. Zdobywanie drewna na opał na cmentarzu.
[02:04:34] Rodzina Marców, u której kucharz radziecki gotował posiłki dla żołnierzy, zaprzyjaźnił się z boh., nagły wyjazd Rosjan za Wisłę. Wieś nie została zbombardowania. Szrapnel wbity w modrzew koło domu.
[02:07:53] Żydzi z Annopola w czasie okupacji niemieckiej ukrywali się w wąwozach w lesie – spali „w jamurach” [jamach]. Ciągnęli dobytek na dwukołowych wózkach. Doczekali przyjścia Rosjan. Żyd Mosiek handlował cielęciną i kurami, zastrzelony i zostawiony przez Niemców na drodze do Nowego Rachowa. Ludzie nie pomagali ukrywającym się w lesie Żydom. Lokalizacja wąwozu wiodącego do Spławia. Woda podczas powodzi płynęła przez Świeciechów do Wisły.
[02:14:30] Góra Ciniowa, las Spławia, Góra Słoniowa – miejsca w okolicy. Zakopana w jamach po Żydach dubeltówka.
[02:16:09] Boh. ma dwoje dzieci: starsza córka Grażyna Bernat, syn Waldemar, był kierowcą tira, zginął w wypadku, osierocił czworo dzieci, żona Małgorzata. Zięć Stanisław Bernat (Lech). Boh. ma 9 wnucząt i 10 prawnucząt.
[02:21:00] Przyjazd Niemców poszukujących partyzantów. Pogoń Niemca za partyzantem, przypadkowo postrzelony gospodarz i jego żona [Wojciech Sokal]. Przyłączenie się Niemca do partyzantów, dostał granat, zabrano mu karabin – ostateczne zastrzelenie Niemca. Partyzant Jakubczak, partyzanta „Cienia”. Równoległa partyzantka „endecka”.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.