Sławomir Zawadzki ps. „Lech” (ur. 1928, Poznań), syn oficera rezerwy Stanisława Kazimierza Zawadzkiego, zamordowanego w Katyniu. W 1939 roku, po zmobilizowaniu ojca, trafił pod opiekę mieszkających w Łodzi krewnych. Pod koniec roku razem z nimi wyjechał do Warszawy. Tu chodził do szkoły powszechnej w Alei Szucha. W roku 1941 zamieszkał w internacie RGO przy ul. Czarnieckiego. Po ukończeniu szkoły powszechnej podjął naukę w szkole elektrycznej przy ul. Konopczyńskiego. W czasie Powstania Warszawskiego był strzelcem w plutonie 227 Zgrupowania „Żyrafa”, prowadził m.in. rozpoznanie w kanałach. Po kapitulacji powstania trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie, skąd wywieziono go do Stalagu XI A w Altengrabow. Po jakimś czasie został wcielony do Arbeitskomando 274/1 w Gatersleben koło Quedlinburga. Pracował w cukrowni, a później, do kwietnia 1945 roku, przy robotach budowlanych. Pod koniec wojny został ewakuowany do Staßfurtu, gdzie 12 kwietnia 1945 roku pojawiły się pierwsze oddziały amerykańskie. Z obozu w Schönebeck koło Magdeburga został przewieziony przez Amerykanów do Brunszwiku, gdzie służył w kompanii wartowniczej. Ukończył polskie liceum w Quakenbrück, działające przy 1 Dywizji Pancernej gen. Maczka. W 1947 roku wrócił do kraju ostatnim transportem repatriacyjnym dywizji. Zamieszkał u stryja w Łodzi i ukończył studia na Wydziale Elektrycznym Politechniki Łódzkiej. Był kierownikiem działu Grupy Regulacyjno-Rozruchowej i zastępcą dyrektora ds. technicznych Biura Konstrukcyjno-Techologicznego Zjednoczenia „Elektromontaż”. Obecnie na emeryturze. Odznaczany m.in. Warszawskim Krzyżem Powstańczym, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Partyzanckim, Medalem Wojska, Medalem „ Za Warszawę”, Krzyżem Zasługi dla ZHP z rozetą-mieczami, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1928 r. w Poznaniu.
[00:00:15] Prezentacja rodziców: Janiny i Stanisława. Do wybuchu wojny rodzina mieszkała w Poznaniu. Ojciec był dziennikarzem i wydawcą „Kuriera Poznańskiego” [„Nowy Kurier”]. Przyjaźnił się z Witkacym, w domu było kilka obrazów jego autorstwa, w tym portret boh. i matki – tylko ten ostatni przetrwał wojnę. Zainteresowanie ojca sztuką. Do 1939 r. boh. ukończył cztery klasy szkoły powszechnej.
[00:05:50] W 1939 r. matka odeszła od ojca, z którym został boh. Atmosfera przed wybuchem wojny – wyjazd do znajomych, a nie na obóz harcerski. Boh. wrócił do domu pod koniec sierpnia. Ojciec został zmobilizowany i boh. wyjechał do stryja w Łodzi – ostatnie spotkanie z ojcem, który trafił do sowieckiej niewoli [zginął w Katyniu]. Stryj zgłosił się do wojska na ochotnika i trafił do niewoli niemieckiej. Dwaj młodsi stryjowie chcieli brać udział w obronie Warszawy, ale nie mogąc się dostać do miasta wrócili do domu. [+]
[00:14:05] Boh. zamieszkał u ciotki Jadwigi Kappesowej. Bombardowania miasta we wrześniu 1939, jeden z niewypałów znaleziono dopiero kilka lat temu. Podczas nalotów rodzina ukrywała się w rowach przeciwlotniczych w pobliskim parku, strach przed gazami bojowymi. Komunikaty nadawane przez radio, które stryj wystawił w oknie. Działania obrony przeciwlotniczej. [+]
[00:23:30] Przejście przez miasto wycofujących się polskich oddziałów. Zajęcie Łodzi przez Niemców. Sytuacja na froncie – rys historyczny. W mieście słychać było odgłosy bitwy nad Bzurą.
[00:30:32] Podczas pobytu w Zakopanem boh. pozował do portretu Witkacemu – oczekiwanie na spotkanie z artystą [+]. Ojciec w 1920 r. zgłosił się na ochotnika do wojska i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, potem ukończył szkołę oficerską w Śremie. Pradziadek brał udział w powstaniu styczniowym. Profil gazety „Nowy Kurier” prowadzonej przez ojca, warunki materialne rodziny.
[00:36:38] W 1939 r. boh. trafił do rodziny mieszkającej w Warszawie, babcia otrzymała kilka listów od ojca, w tym list z Kozielska, w którym pisał o spotkaniu stryja Mariana Zawadzkiego. Urwanie kontaktu, domniemania i nadzieje rodziny. Po odkryciu grobów przez Niemców nazwisko Mariana Zawadzkiego znalazło się na opublikowanej liście, rodzina nie miała złudzeń co do losu Stanisława Zawadzkiego. [+]
[00:40:45] Niemcy i Żydzi w przedwojennym Poznaniu. Informacje o zajściach antysemickich – poglądy kapelana spotkanego na obozie harcerskim. Wspomnienie Żydów łódzkich i krakowskich.
[00:45:00] Boh. mieszkał w Łodzi u ciotki Kappesowej, jej mąż Aleksander Kappes był Niemcem. Pewnego dnia boh. wracał ze szkoły i sąsiadka powiedziała mu, że w domu jest policja. Ciotka i służąca została wysiedlone w okolice Jasła, a boh. zamieszkał u drugiej ciotki – przyjście psa Kappesów. Pod koniec 1939 r. rodzina wyjechała do Warszawy i zamieszkała u krewnych przy ul. Hożej, tu po jakimś czasie dojechała ciotka wywieziona do Jasła. Stan mieszkania po bombardowaniach. Przeprowadzka na ul. Służewską. Dwaj stryjowie, którzy wrócili do Łodzi, zostali aresztowani i zginęli w Mauthausen. [+]
[00:55:52] Wuj Aleksander Kappes nie podpisał volkslisty pomimo namowy niemieckiej rodziny, w tym siostry Grety, która przyjechała z Monachium – obawy przed gestapo. Wspomnienie wyjścia z Gretą do sklepu tylko dla Niemców, jazda tramwajem. Wyjeżdżając do Niemiec Greta zabrała swoją matkę. Odmienne postawy ciotki i wuja podczas okupacji – pomoc Żydom. [+]
[01:01:15] Boh. chodził do szkoły, która mieściła się w Alei Szucha – spotkania z Niemcami. Atmosfera po napaści Niemiec na Związek Radziecki – propagandowe filmy niemieckie. Skutki bombardowania miasta przez sowietów.
[01:04:55] Powody wysłania boh. do internatu RGO w 1941 r. W placówce przy ul. Czarnieckiego pracowali harcerze, kierowniczka była przed wojną komendantką żeńskiej chorągwi w Toruniu. Po ukończeniu szkoły powszechnej boh. podjął naukę w szkole elektrycznej przy ul. Konopczyńskiego. Rytm dnia w internacie, warunki bytowe.
[01:12:00] Dodatkowa nauka na tajnych kompletach, podziemna działalność harcerska. Udział w wieczorku muzycznym, podczas którego śpiewano piosenki wojskowe – w tym samym budynku mieścił się niemiecki lazaret. Początki konspiracji – drużyna w internacie. Życie w okupowanym mieście, nasilenie terroru w 1943 r.
[01:16:54] Rola warszawskich gazeciarzy, którzy uprzedzali o łapankach. Boh. był na Placu Napoleona podczas łapanki – okoliczności wyjścia z placu. Za drugim razem był w tramwaju, który przejechał przez obszar łapanki. Jazda zatłoczonymi tramwajami. Zachowanie granatowych policjantów. [+]
[01:25:43] Chłopięce psikusy – oblewanie ludzi wodą ze strzykawek. Telefony z wyzwiskami do folksdojczki.
[01:29:50] W internacie pracowali instruktorzy harcerscy, kierowniczką była Jadwiga Luśniak. Drużynę założył jeden ze starszych kolegów, początkowo nie była związana z Szarymi Szeregami. Potem drużyną zajął się wychowawca Antoni Strojny, który miał obywatelstwo USA. Struktura Szarych Szeregów. Szkolenia wojskowe – o broni uczono się z rysunków. Letnie ćwiczenia w terenie. Inne organizacje konspiracyjne w internacie.
[01:37:50] W internacie ukrywano żydowskich chłopców, jeden z wychowawców Janusz Dąbrowski był Żydem. W placówce działała kuchnia wydająca darmowe obiady – wykorzystanie do przekazywania meldunków. Jesienią 1943 odbył się przegląd drużyn – przejście przez Plac Inwalidów, gdzie chłopaków obserwował ktoś z dowództwa. Obserwacja tras przelotowych i przejeżdżających aut niemieckich.
[01:43:00] W internacie odbywały się spotkania, na jednym z nich był cichociemny, który opowiadał o polskich komandosach. Dostęp do konspiracyjnych wydawnictw, boh. czytał „Kamienie na szaniec” i „Dywizjon 303”. Stosunek Komendy AK do książki Kamińskiego „Wielka gra”.
[01:46:35] Informacje o sytuacji na froncie w 1944 r. – wiadomości o losach wileńskiej AK. Boh. należał do plutonu, który miał osłaniać dowództwo obwodu. Charakter służby w początkach powstania.
[01:52:00] Terror w mieście do czasu śmierci Kutschery. Odgłosy zbliżającego się frontu w lipcu 1944, naloty na Warszawę. Ucieczka Niemców i oddziałów sprzymierzonych, sytuacja w mieście – zmiana pod koniec lipca, przejście niemieckiej Dywizji Pancernej za Wisłę.
[01:59:40] Latem 1944 r. młodzież z internatu przebywała w Zalesiu Górnym – powrót do Warszawy. Skutki znalezienia pozostawionego przez Niemców karabinu. Sytuacja 31 sierpnia – legitymacje dla przyszłych powstańców. Uzbrojenie plutonu – dwa czeskie pistolety, do których nie pasowała niemiecka amunicja i po dwa granaty rodzimej produkcji.
[02:04:20] Początek walk na Żoliborzu, gdzie utracono element zaskoczenia. Koncentracja w Szklanym Domu przy ul. Mickiewicza – rozkaz wyjścia do Puszczy Kampinoskiej. Sytuacja w dzielnicy. Droga do puszczy, pożary w Wólce Węglowej, odpoczynek w Sierakowie – pierwsze zadania i karabin podarowany plutonowi przez miejscową ludność. [+]
[02:15:24] Boh. znalazł się z grupie rozpoznawczej, która ruszyła na poszukiwanie oddziałów partyzanckich w puszczy – rozkaz powrotu do Warszawy. Uzbrojenie dwóch plutonów dywersyjnych. Rano oddziały dotarły do osiedla Zdobycz Robotnicza na Bielanach – walki z Niemcami. Dozbrojenie plutonu. Rozkaz płk „Żywiciela” – powrót na Żoliborz. Spotkanie z Węgrami, którzy przepuścili powstańców. [+]
[02:23:27] Zadania po powrocie na Żoliborz – pomoc żandarmerii. Podczas niemieckiego natarcia 5 sierpnia boh. był w bronionej prochowni – walki na ul. Słowackiego i Krasińskiego. Ostrzał niemieckiej artylerii. 17 sierpnia brał udział w walce z Niemcami, którzy omyłkowo podjechali pod barykadę powstańczą. Jeden samochód podpalono, zdobyto trochę broni, ale zginął dowódca plutonu.
[02:32:10] 21 i 22 sierpnia podjęto próbę przebicia się na Starówkę, miały tego dokonać oddziały z Puszczy Kampinoskiej – krwawe i odparte przez Niemców ataki na Dworzec Gdański. Zadania plutonu boh. Niektóre oddziały ze Starego Miasta dotarły na Żoliborz kanałami.
[02:37:52] Okoliczności włączenia plutonu do Zgrupowania Żyrafa – walki na ul. Krasińskiego. Czujki w dzień i patrole w nocy, żywność z ogródków działkowych. Uzbrojenie powstańców – boh. nie miał karabinu, ale dostawał broń idąc na patrol.
[02:43:49] Nocny patrol – odgłos bijących zegarów. [+]
[02:46:50] Kanały jako droga ewakuacji ze Starówki. Boh. był członkiem jednej z drużyn oddelegowanej do kanałów – wejście było na Żoliborzu przy ul. Stołecznej, dyżury w kanałach. Przejście patroli z meldunkami do Śródmieścia. [+]
[02:55:00] Boh. poszedł z por. Włodkiem, by zbadać kanały w kierunku Powązek. Rzeczy po Żydach, którzy ukrywali się w kanałach. Po kilku dniach boh. znów ruszył na Powązki, razem z nim szedł saper i kolega z drużyny. Skutki chemicznych oparów w kanale. Nasilenie niemieckich ataków artyleryjskich pod koniec powstania. [+]
[03:05:04] Sposoby poruszania się w kanałach. Przechodzenie pod otwartymi włazami, przy których często siedzieli Niemcy. Organizacja zejść do kanałów, skutki zdrowotne. [+]
[03:11:17] Kierowniczka internatu, pani Luśniak, wymagała pisemnej zgody opiekunów na udział młodzieży w powstaniu – zgoda ciotki Jadwigi Kappesowej.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.