Zawadzki Sławomir cz. 1
Sławomir Zawadzki ps. „Lech” (ur. 1928, Poznań), syn oficera rezerwy Stanisława Kazimierza Zawadzkiego, zamordowanego w Katyniu. W 1939 roku, po zmobilizowaniu ojca, trafił pod opiekę mieszkających w Łodzi krewnych. Pod koniec roku razem z nimi wyjechał do Warszawy. Tu chodził do szkoły powszechnej w Alei Szucha. W roku 1941 zamieszkał w internacie RGO przy ul. Czarnieckiego. Po ukończeniu szkoły powszechnej podjął naukę w szkole elektrycznej przy ul. Konopczyńskiego. W czasie Powstania Warszawskiego był strzelcem w plutonie 227 Zgrupowania „Żyrafa”, prowadził m.in. rozpoznanie w kanałach. Po kapitulacji powstania trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie, skąd wywieziono go do Stalagu XI A w Altengrabow. Po jakimś czasie został wcielony do Arbeitskomando 274/1 w Gatersleben koło Quedlinburga. Pracował w cukrowni, a później, do kwietnia 1945 roku, przy robotach budowlanych. Pod koniec wojny został ewakuowany do Staßfurtu, gdzie 12 kwietnia 1945 roku pojawiły się pierwsze oddziały amerykańskie. Z obozu w Schönebeck koło Magdeburga został przewieziony przez Amerykanów do Brunszwiku, gdzie służył w kompanii wartowniczej. Ukończył polskie liceum w Quakenbrück, działające przy 1 Dywizji Pancernej gen. Maczka. W 1947 roku wrócił do kraju ostatnim transportem repatriacyjnym dywizji. Zamieszkał u stryja w Łodzi i ukończył studia na Wydziale Elektrycznym Politechniki Łódzkiej. Był kierownikiem działu Grupy Regulacyjno-Rozruchowej i zastępcą dyrektora ds. technicznych Biura Konstrukcyjno-Techologicznego Zjednoczenia „Elektromontaż”. Obecnie na emeryturze. Odznaczany m.in. Warszawskim Krzyżem Powstańczym, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Partyzanckim, Medalem Wojska, Medalem „ Za Warszawę”, Krzyżem Zasługi dla ZHP z rozetą-mieczami, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1928 r. w Poznaniu.
[00:00:15] Prezentacja rodziców: Janiny i Stanisława. Do wybuchu wojny rodzina mieszkała w Poznaniu. Ojciec był dziennikarzem i wydawcą „Kuriera Poznańskiego” [„Nowy Kurier”]. Przyjaźnił się z Witkacym, w domu było kilka obrazów jego autorstwa, w tym portret boh. i matki – tylko ten ostatni przetrwał wojnę. Zainteresowanie ojca sztuką. Do 1939 r. boh. ukończył cztery klasy szkoły powszechnej.
[00:05:50] W 1939 r. matka odeszła od ojca, z którym został boh. Atmosfera przed wybuchem wojny – wyjazd do znajomych, a nie na obóz harcerski. Boh. wrócił do domu pod koniec sierpnia. Ojciec został zmobilizowany i boh. wyjechał do stryja w Łodzi – ostatnie spotkanie z ojcem, który trafił do sowieckiej niewoli [zginął w Katyniu]. Stryj zgłosił się do wojska na ochotnika i trafił do niewoli niemieckiej. Dwaj młodsi stryjowie chcieli brać udział w obronie Warszawy, ale nie mogąc się dostać do miasta wrócili do domu. [+]
[00:14:05] Boh. zamieszkał u ciotki Jadwigi Kappesowej. Bombardowania miasta we wrześniu 1939, jeden z niewypałów znaleziono dopiero kilka lat temu. Podczas nalotów rodzina ukrywała się w rowach przeciwlotniczych w pobliskim parku, strach przed gazami bojowymi. Komunikaty nadawane przez radio, które stryj wystawił w oknie. Działania obrony przeciwlotniczej. [+]
[00:23:30] Przejście przez miasto wycofujących się polskich oddziałów. Zajęcie Łodzi przez Niemców. Sytuacja na froncie – rys historyczny. W mieście słychać było odgłosy bitwy nad Bzurą.
[00:30:32] Podczas pobytu w Zakopanem boh. pozował do portretu Witkacemu – oczekiwanie na spotkanie z artystą [+]. Ojciec w 1920 r. zgłosił się na ochotnika do wojska i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, potem ukończył szkołę oficerską w Śremie. Pradziadek brał udział w powstaniu styczniowym. Profil gazety „Nowy Kurier” prowadzonej przez ojca, warunki materialne rodziny.
[00:36:38] W 1939 r. boh. trafił do rodziny mieszkającej w Warszawie, babcia otrzymała kilka listów od ojca, w tym list z Kozielska, w którym pisał o spotkaniu stryja Mariana Zawadzkiego. Urwanie kontaktu, domniemania i nadzieje rodziny. Po odkryciu grobów przez Niemców nazwisko Mariana Zawadzkiego znalazło się na opublikowanej liście, rodzina nie miała złudzeń co do losu Stanisława Zawadzkiego. [+]
[00:40:45] Niemcy i Żydzi w przedwojennym Poznaniu. Informacje o zajściach antysemickich – poglądy kapelana spotkanego na obozie harcerskim. Wspomnienie Żydów łódzkich i krakowskich.
[00:45:00] Boh. mieszkał w Łodzi u ciotki Kappesowej, jej mąż Aleksander Kappes był Niemcem. Pewnego dnia boh. wracał ze szkoły i sąsiadka powiedziała mu, że w domu jest policja. Ciotka i służąca została wysiedlone w okolice Jasła, a boh. zamieszkał u drugiej ciotki – przyjście psa Kappesów. Pod koniec 1939 r. rodzina wyjechała do Warszawy i zamieszkała u krewnych przy ul. Hożej, tu po jakimś czasie dojechała ciotka wywieziona do Jasła. Stan mieszkania po bombardowaniach. Przeprowadzka na ul. Służewską. Dwaj stryjowie, którzy wrócili do Łodzi, zostali aresztowani i zginęli w Mauthausen. [+]
[00:55:52] Wuj Aleksander Kappes nie podpisał volkslisty pomimo namowy niemieckiej rodziny, w tym siostry Grety, która przyjechała z Monachium – obawy przed gestapo. Wspomnienie wyjścia z Gretą do sklepu tylko dla Niemców, jazda tramwajem. Wyjeżdżając do Niemiec Greta zabrała swoją matkę. Odmienne postawy ciotki i wuja podczas okupacji – pomoc Żydom. [+]
[01:01:15] Boh. chodził do szkoły, która mieściła się w Alei Szucha – spotkania z Niemcami. Atmosfera po napaści Niemiec na Związek Radziecki – propagandowe filmy niemieckie. Skutki bombardowania miasta przez sowietów.
[01:04:55] Powody wysłania boh. do internatu RGO w 1941 r. W placówce przy ul. Czarnieckiego pracowali harcerze, kierowniczka była przed wojną komendantką żeńskiej chorągwi w Toruniu. Po ukończeniu szkoły powszechnej boh. podjął naukę w szkole elektrycznej przy ul. Konopczyńskiego. Rytm dnia w internacie, warunki bytowe.
[01:12:00] Dodatkowa nauka na tajnych kompletach, podziemna działalność harcerska. Udział w wieczorku muzycznym, podczas którego śpiewano piosenki wojskowe – w tym samym budynku mieścił się niemiecki lazaret. Początki konspiracji – drużyna w internacie. Życie w okupowanym mieście, nasilenie terroru w 1943 r.
[01:16:54] Rola warszawskich gazeciarzy, którzy uprzedzali o łapankach. Boh. był na Placu Napoleona podczas łapanki – okoliczności wyjścia z placu. Za drugim razem był w tramwaju, który przejechał przez obszar łapanki. Jazda zatłoczonymi tramwajami. Zachowanie granatowych policjantów. [+]
[01:25:43] Chłopięce psikusy – oblewanie ludzi wodą ze strzykawek. Telefony z wyzwiskami do folksdojczki.
[01:29:50] W internacie pracowali instruktorzy harcerscy, kierowniczką była Jadwiga Luśniak. Drużynę założył jeden ze starszych kolegów, początkowo nie była związana z Szarymi Szeregami. Potem drużyną zajął się wychowawca Antoni Strojny, który miał obywatelstwo USA. Struktura Szarych Szeregów. Szkolenia wojskowe – o broni uczono się z rysunków. Letnie ćwiczenia w terenie. Inne organizacje konspiracyjne w internacie.
[01:37:50] W internacie ukrywano żydowskich chłopców, jeden z wychowawców Janusz Dąbrowski był Żydem. W placówce działała kuchnia wydająca darmowe obiady – wykorzystanie do przekazywania meldunków. Jesienią 1943 odbył się przegląd drużyn – przejście przez Plac Inwalidów, gdzie chłopaków obserwował ktoś z dowództwa. Obserwacja tras przelotowych i przejeżdżających aut niemieckich.
[01:43:00] W internacie odbywały się spotkania, na jednym z nich był cichociemny, który opowiadał o polskich komandosach. Dostęp do konspiracyjnych wydawnictw, boh. czytał „Kamienie na szaniec” i „Dywizjon 303”. Stosunek Komendy AK do książki Kamińskiego „Wielka gra”.
[01:46:35] Informacje o sytuacji na froncie w 1944 r. – wiadomości o losach wileńskiej AK. Boh. należał do plutonu, który miał osłaniać dowództwo obwodu. Charakter służby w początkach powstania.
[01:52:00] Terror w mieście do czasu śmierci Kutschery. Odgłosy zbliżającego się frontu w lipcu 1944, naloty na Warszawę. Ucieczka Niemców i oddziałów sprzymierzonych, sytuacja w mieście – zmiana pod koniec lipca, przejście niemieckiej Dywizji Pancernej za Wisłę.
[01:59:40] Latem 1944 r. młodzież z internatu przebywała w Zalesiu Górnym – powrót do Warszawy. Skutki znalezienia pozostawionego przez Niemców karabinu. Sytuacja 31 sierpnia – legitymacje dla przyszłych powstańców. Uzbrojenie plutonu – dwa czeskie pistolety, do których nie pasowała niemiecka amunicja i po dwa granaty rodzimej produkcji.
[02:04:20] Początek walk na Żoliborzu, gdzie utracono element zaskoczenia. Koncentracja w Szklanym Domu przy ul. Mickiewicza – rozkaz wyjścia do Puszczy Kampinoskiej. Sytuacja w dzielnicy. Droga do puszczy, pożary w Wólce Węglowej, odpoczynek w Sierakowie – pierwsze zadania i karabin podarowany plutonowi przez miejscową ludność. [+]
[02:15:24] Boh. znalazł się z grupie rozpoznawczej, która ruszyła na poszukiwanie oddziałów partyzanckich w puszczy – rozkaz powrotu do Warszawy. Uzbrojenie dwóch plutonów dywersyjnych. Rano oddziały dotarły do osiedla Zdobycz Robotnicza na Bielanach – walki z Niemcami. Dozbrojenie plutonu. Rozkaz płk „Żywiciela” – powrót na Żoliborz. Spotkanie z Węgrami, którzy przepuścili powstańców. [+]
[02:23:27] Zadania po powrocie na Żoliborz – pomoc żandarmerii. Podczas niemieckiego natarcia 5 sierpnia boh. był w bronionej prochowni – walki na ul. Słowackiego i Krasińskiego. Ostrzał niemieckiej artylerii. 17 sierpnia brał udział w walce z Niemcami, którzy omyłkowo podjechali pod barykadę powstańczą. Jeden samochód podpalono, zdobyto trochę broni, ale zginął dowódca plutonu.
[02:32:10] 21 i 22 sierpnia podjęto próbę przebicia się na Starówkę, miały tego dokonać oddziały z Puszczy Kampinoskiej – krwawe i odparte przez Niemców ataki na Dworzec Gdański. Zadania plutonu boh. Niektóre oddziały ze Starego Miasta dotarły na Żoliborz kanałami.
[02:37:52] Okoliczności włączenia plutonu do Zgrupowania Żyrafa – walki na ul. Krasińskiego. Czujki w dzień i patrole w nocy, żywność z ogródków działkowych. Uzbrojenie powstańców – boh. nie miał karabinu, ale dostawał broń idąc na patrol.
[02:43:49] Nocny patrol – odgłos bijących zegarów. [+]
[02:46:50] Kanały jako droga ewakuacji ze Starówki. Boh. był członkiem jednej z drużyn oddelegowanej do kanałów – wejście było na Żoliborzu przy ul. Stołecznej, dyżury w kanałach. Przejście patroli z meldunkami do Śródmieścia. [+]
[02:55:00] Boh. poszedł z por. Włodkiem, by zbadać kanały w kierunku Powązek. Rzeczy po Żydach, którzy ukrywali się w kanałach. Po kilku dniach boh. znów ruszył na Powązki, razem z nim szedł saper i kolega z drużyny. Skutki chemicznych oparów w kanale. Nasilenie niemieckich ataków artyleryjskich pod koniec powstania. [+]
[03:05:04] Sposoby poruszania się w kanałach. Przechodzenie pod otwartymi włazami, przy których często siedzieli Niemcy. Organizacja zejść do kanałów, skutki zdrowotne. [+]
[03:11:17] Kierowniczka internatu, pani Luśniak, wymagała pisemnej zgody opiekunów na udział młodzieży w powstaniu – zgoda ciotki Jadwigi Kappesowej.
more...
less