Maria Polakowska z d. Wielanier (ur. 1940, Warszawa), córka Seweryna Wielaniera, inżyniera i powstańca warszawskiego, jednego z konstruktorów pistoletu maszynowego „Błyskawica”, produkowanego przez Polskie Państwo Podziemne podczas niemieckiej okupacji. Ukończyła polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, pracowała w Ministerstwie Kultury i Sztuki oraz Muzeum Literatury. Następnie przez wiele lat była nauczycielką języka polskiego w warszawskich szkołach podstawowych, a także redaktorką książek.
[00:00:07] Przedstawienie ojca Seweryna Wielaniera i stryja Rocha. Losy braci podczas I wojny światowej – próba ucieczki z domu do Legionów. Stryj zmienił datę urodzenia w szkolnej legitymacji i przyjęto go do wojska. Dziadek wstąpił do Straży Granicznej, w Herbach schodziły się granice Prus, Austrii i Rosji. Modlitwy za syna będącego w wojsku – podczas walk na Kresach stryj trafił do ukraińskiej wsi – uratowanie się z opresji. Stryj był na urlopie w domu i przygotowywał się do matury, którą zdał w Wilnie.
[00:10:12] Podczas okupacji niemieckiej ojciec należał do Armii Krajowej. Książka napisana po wojnie na temat uzbrojenia AK. Wspomnienia matki z czasów okupacji – zupy z RGO. Po latach boh. dowiedziała się, że matka była łączniczką ps. „Bronka”. W wózku boh. przewożono rysunki techniczne pistoletu „Błyskawica”.
[00:17:05] Ojcu pomagały także siostry – system przenoszenia broni przez ciotki i ich ładną koleżankę. Głód podczas okupacji, ojciec miał Ausweis z firmy Floriana Juchnikowskiego, ale w niej nie pracował. Wspomnienie suchego chleba, który boh. dostała od sąsiadki, pomoc rodziny. Dziadek Wielanier przywiózł z Rembertowa pół litra mleka, które starszy brat natychmiast wypił. Nauki przy stole, zachęta do zjedzenia barszczu.
[00:26:25] Do kamienicy przy ul. Lwowskiej przyszli Niemcy ze zdjęciem ojca i pytali o niego – reakcja dozorcy. W 1944 r. w Józefowie ciotkę Wyszczelską pytano o ojca – podejrzenie, że był to akowski kontrwywiad. Świadectwo weterynarza pana Borowca.
[00:30:50] Na polecenie dowództwa AK ojciec wyjeżdżał do Józefowa – wyjazd opancerzonym samochodem. Powody ukrywania się w schronie. Zmiany miejsca pobytu – wspomnienie noclegu na słomie. Zabawy dzieciaków.
[00:36:50] Latem 1944 r. w Józefowie byli Rosjanie. Jedzenie od czerwonoarmistów – obawy sąsiadek, że porwą boh. Ojciec robił opatrunki kucharzowi, który był ranny w rękę. Opowieść żołnierza o pomarańczach produkowanych w fabryce i rowerach rosnących na drzewach. Potem okazało się, że do wsi Trąbki przyjeżdżali na urlopy radzieccy lotnicy. Modlitwa podczas bombardowania. Rozważania na temat strachu.
[00:47:55] We wrześniu 1939 r. rodzina była w Aninie – matka i brat zostali lekko ranni podczas bombardowania. Brat widział śmierć swojej niani Stasi Rzeźnikówny. Rodzina miała jechać do Pińska – informacja od kolejarza o zajęciu miasta przez sowietów. W Pińsku stacjonował pułk, w którym służył wuj Józef Rewerski. Wuj był koło Modlina, pewnego dnia odwiedził rodzinę mieszkającą przy Lwowskiej, ponieważ chciał zostawić swojego psa. Wuj wrócił do Modlina i zginął. Pies wymknął się z domu i uciekł. [+]
[00:54:30] Podczas okupacji rodzina zmieniała mieszkania. Odwiedziny braci ciotecznych w mieszkaniu przy ul. Lwowskiej. Jurek Rewerski był w oddziale, który ochraniał ślub w kościele św. Krzyża. Na początku wojny Rewerscy mieszkali w Zgierzu, wuj Kazimierz Rewerski pracował w Urzędzie Miasta i wydawał Żydom fałszywe dokumenty – został aresztowany razem z synem Jerzym, któremu udało się uciec i przyjechać do Warszawy. Powody, dla których ciotka Rewerska nie chciała puścić syna Janusza do lasu. Po wojnie ciotka wróciła do Zgierza.
[01:03:20] Latem 1944 r. wrócono do Józefowa, ale Rosjanie ewakuowali ludność cywilną przed frontem. Pytania boh. o panów w białych garniturach. Ojca, inżyniera, poproszono o uruchomienie fabryki guzików w Lublinie – przepustki na podróż. Przewożenie maszyn z warszawskiej Pragi do Lublina. Potem ojciec pracował w Łodzi.
[01:09:50] Po 17 stycznia 1945 r. dorośli wyszli z domów i cieszyli się – powrót z Trąbek do Józefowa. Stan mieszkania po odejściu Rosjan, którzy trzymali tam konie.
[01:13:05] Ojciec pojechał do Mogielnicy po ciotkę, która była właścicielką mieszkania przy ul. Lwowskiej. Zachowały się listy pisane do niej przez kpt. Romana Ugniewskiego, który był w obozie jenieckim. Ciotka zabrała je, gdy w 1944 r. musiała opuścić Warszawę. Spotkanie z ciotką po wojnie. Do rodziny przyjeżdżał Jurek Rewerski – jego pokoik w domu.
[01:18:30] Wujowie Kazimierz i Stanisław Rewerscy byli w obozie koncentracyjnym w Dachau. Boh. chodziła na stację kolejki w Józefowie i wypatrywała wujów – władze obozu przysłały prochy wuja Kazika. Wuj Stanisław przeżył obóz, jego stan zdrowia. Wuj opowiadał o dokuczliwych insektach w baraku, współwięzień Góral nauczył go kolędy „Oj Maluśki, Maluśki”.
[01:24:30] Zbigniew Rewerski, syn wuja Józefa, działał w konspiracji i walczył w powstaniu. Chrzestna boh., Władysława Borkowska, była szyfrantką w AK, podczas powstania była na Żoliborzu. Rozważania na temat tortur i wsypy.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[01:31:45] Stryj Roch Wielanier służył w Legionach. W latach 20. ojciec i stryj zamieszkali w Rembertowie i sprowadzili tam rodziców. Obydwaj uczyli się w Szkole Inżynierskiej Wawelberga, ale jej nie ukończyli. Podczas okupacji ojciec miał ausweis z firmy Floriana Juchnikowskiego. Po wojnie boh. poznała Juchnikowskiego i dowiedziała się o metodach śledczych stosowanych przez UB. Ojciec był mechanikiem, a jego brat elektrykiem – studia inżynierskie w latach 50.
[01:38:17] Przed wojną stryj pracując jako elektryk kładł instalację w nowym domu – wypadek przy pracy. Bracia, ucząc się w szkole Wawelberga, dorabiali jako korepetytorzy synów pana Ostaszewskiego, zarządcy Parku Skaryszewskiego. Fotografia ojca ze studencką czapką.
[01:43:00] Syn stryja, Zbigniew Wielanier, zginął podczas powstania. Losy żony stryja i jej matki po powstaniu. Roch Wielanier pracował w piekarni przy ul. Siennej i tam zastał go wybuch powstania – próby dojścia do domu na ul. Rakowiecką. Na ul. Koszykowej zatrzymali go powstańcy i stryj dołączył do oddziału batalionu „Golski” – nocne wyprawy po żywność na Pole Mokotowskie. Stryj został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari, dostał baretkę krzyża i awans. [+]
[01:58:30] Rodzice nie mówili o okupacyjnej przeszłości. Stryj po wojnie nie chciał dopełnić formalności związanych z Virtuti Militari i nie odebrał odznaczenia.
[02:01:50] Na Pole Mokotowskie chodzono po żywność i broń, którą zabierano zabitym Niemcom. Zbierano też rzeczy z alianckich zrzutów. Po kapitulacji powstania stryj wyszedł z ludnością cywilną i trafił do obozu pracy.
[02:07:08] Odkrywanie przeszłości ojca. Funkcjonowanie siatki konspiracyjnej. Zachowanie ojca podczas łapanki, gdy miał przy sobie trefne rzeczy. Przy placu Grzybowskim był punkt, w którym przestrzeliwano broń i stąd przekazywano ją dalej – ucieczka rikszą. Podczas rewizji w tramwaju ojciec miał przy sobie rysunki techniczne, które zdołał przekazać motorniczemu – solidarność warszawiaków.
[02:13:38] W latach 70. Ojciec robił miniatury „Błyskawicy”, które po niewielkich poprawkach nadawałyby się do użycia. Miniatury dostali wszyscy żyjący koledzy z konspiracji. W latach 80. władze zwróciły się do ojca z prośbą o miniatury pistoletu – postawiony przez niego warunek. Powody nazwania psa boh. „Generałem”. Wycieczki z grupą PTTK i psem.
[02:19:04] W 1992 r. ojciec chciał oddać jedną z miniatur „Błyskawicy” na aukcję na rzecz osób niepełnosprawnych. Boh. znalazła aukcję prowadzoną przez placówkę ONZ – cena osiągnięta podczas licytacji. Okoliczności sprzedaży drugiej miniatury.
[02:25:45] Sesja zdjęciowa „Błyskawicy” w Muzeum Archeologicznym. Świadectwa osób, które strzelały z niej podczas powstania. Rozważania na temat używania broni. Powody przekazania przez ojca miniatur na aukcję na rzecz niepełnosprawnych. Opowieść Wandy Traczyk-Stawskiej o używaniu „Błyskawicy” – opinie powstańców na temat pistoletu.
[02:33:05] Po wzięciu do niewoli grupy Niemców jeden okazał się Ślązakiem i przeszedł na stronę powstańców – nauka obchodzenia się z bronią i jej konserwacji.
[02:36:10] Rodzina podczas okupacji przebywała w Józefowie i okolicznych wsiach, w tym Trąbkach i majątku Rychlingów Skarbonka.
[02:38:00] Pochodzenie nazwiska Wielanier. Przedstawienie członków rodziny ze strony ojca. Zbigniew Wielanier, syn stryja Rocha, zginął podczas powstania.
[02:43:56] Przedstawienie członków rodziny ze strony matki. Powstrzymanie przez kolejarza próby ucieczki dziadka z dziećmi na wschód. Losy członków rodziny.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.