Polakowska Maria cz. 2
Maria Polakowska z d. Wielanier (ur. 1940, Warszawa), córka Seweryna Wielaniera, inżyniera i powstańca warszawskiego, jednego z konstruktorów pistoletu maszynowego „Błyskawica”, produkowanego przez Polskie Państwo Podziemne podczas niemieckiej okupacji. Ukończyła polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, pracowała w Ministerstwie Kultury i Sztuki oraz Muzeum Literatury. Następnie przez wiele lat była nauczycielką języka polskiego w warszawskich szkołach podstawowych, a także redaktorką książek.
more...
less
[00:00:07] Przedstawienie ojca Seweryna Wielaniera i stryja Rocha. Losy braci podczas I wojny światowej – próba ucieczki z domu do Legionów. Stryj zmienił datę urodzenia w szkolnej legitymacji i przyjęto go do wojska. Dziadek wstąpił do Straży Granicznej, w Herbach schodziły się granice Prus, Austrii i Rosji. Modlitwy za syna będącego w wojsku – podczas walk na Kresach stryj trafił do ukraińskiej wsi – uratowanie się z opresji. Stryj był na urlopie w domu i przygotowywał się do matury, którą zdał w Wilnie.
[00:10:12] Podczas okupacji niemieckiej ojciec należał do Armii Krajowej. Książka napisana po wojnie na temat uzbrojenia AK. Wspomnienia matki z czasów okupacji – zupy z RGO. Po latach boh. dowiedziała się, że matka była łączniczką ps. „Bronka”. W wózku boh. przewożono rysunki techniczne pistoletu „Błyskawica”.
[00:17:05] Ojcu pomagały także siostry – system przenoszenia broni przez ciotki i ich ładną koleżankę. Głód podczas okupacji, ojciec miał Ausweis z firmy Floriana Juchnikowskiego, ale w niej nie pracował. Wspomnienie suchego chleba, który boh. dostała od sąsiadki, pomoc rodziny. Dziadek Wielanier przywiózł z Rembertowa pół litra mleka, które starszy brat natychmiast wypił. Nauki przy stole, zachęta do zjedzenia barszczu.
[00:26:25] Do kamienicy przy ul. Lwowskiej przyszli Niemcy ze zdjęciem ojca i pytali o niego – reakcja dozorcy. W 1944 r. w Józefowie ciotkę Wyszczelską pytano o ojca – podejrzenie, że był to akowski kontrwywiad. Świadectwo weterynarza pana Borowca.
[00:30:50] Na polecenie dowództwa AK ojciec wyjeżdżał do Józefowa – wyjazd opancerzonym samochodem. Powody ukrywania się w schronie. Zmiany miejsca pobytu – wspomnienie noclegu na słomie. Zabawy dzieciaków.
[00:36:50] Latem 1944 r. w Józefowie byli Rosjanie. Jedzenie od czerwonoarmistów – obawy sąsiadek, że porwą boh. Ojciec robił opatrunki kucharzowi, który był ranny w rękę. Opowieść żołnierza o pomarańczach produkowanych w fabryce i rowerach rosnących na drzewach. Potem okazało się, że do wsi Trąbki przyjeżdżali na urlopy radzieccy lotnicy. Modlitwa podczas bombardowania. Rozważania na temat strachu.
[00:47:55] We wrześniu 1939 r. rodzina była w Aninie – matka i brat zostali lekko ranni podczas bombardowania. Brat widział śmierć swojej niani Stasi Rzeźnikówny. Rodzina miała jechać do Pińska – informacja od kolejarza o zajęciu miasta przez sowietów. W Pińsku stacjonował pułk, w którym służył wuj Józef Rewerski. Wuj był koło Modlina, pewnego dnia odwiedził rodzinę mieszkającą przy Lwowskiej, ponieważ chciał zostawić swojego psa. Wuj wrócił do Modlina i zginął. Pies wymknął się z domu i uciekł. [+]
[00:54:30] Podczas okupacji rodzina zmieniała mieszkania. Odwiedziny braci ciotecznych w mieszkaniu przy ul. Lwowskiej. Jurek Rewerski był w oddziale, który ochraniał ślub w kościele św. Krzyża. Na początku wojny Rewerscy mieszkali w Zgierzu, wuj Kazimierz Rewerski pracował w Urzędzie Miasta i wydawał Żydom fałszywe dokumenty – został aresztowany razem z synem Jerzym, któremu udało się uciec i przyjechać do Warszawy. Powody, dla których ciotka Rewerska nie chciała puścić syna Janusza do lasu. Po wojnie ciotka wróciła do Zgierza.
[01:03:20] Latem 1944 r. wrócono do Józefowa, ale Rosjanie ewakuowali ludność cywilną przed frontem. Pytania boh. o panów w białych garniturach. Ojca, inżyniera, poproszono o uruchomienie fabryki guzików w Lublinie – przepustki na podróż. Przewożenie maszyn z warszawskiej Pragi do Lublina. Potem ojciec pracował w Łodzi.
[01:09:50] Po 17 stycznia 1945 r. dorośli wyszli z domów i cieszyli się – powrót z Trąbek do Józefowa. Stan mieszkania po odejściu Rosjan, którzy trzymali tam konie.
[01:13:05] Ojciec pojechał do Mogielnicy po ciotkę, która była właścicielką mieszkania przy ul. Lwowskiej. Zachowały się listy pisane do niej przez kpt. Romana Ugniewskiego, który był w obozie jenieckim. Ciotka zabrała je, gdy w 1944 r. musiała opuścić Warszawę. Spotkanie z ciotką po wojnie. Do rodziny przyjeżdżał Jurek Rewerski – jego pokoik w domu.
[01:18:30] Wujowie Kazimierz i Stanisław Rewerscy byli w obozie koncentracyjnym w Dachau. Boh. chodziła na stację kolejki w Józefowie i wypatrywała wujów – władze obozu przysłały prochy wuja Kazika. Wuj Stanisław przeżył obóz, jego stan zdrowia. Wuj opowiadał o dokuczliwych insektach w baraku, współwięzień Góral nauczył go kolędy „Oj Maluśki, Maluśki”.
[01:24:30] Zbigniew Rewerski, syn wuja Józefa, działał w konspiracji i walczył w powstaniu. Chrzestna boh., Władysława Borkowska, była szyfrantką w AK, podczas powstania była na Żoliborzu. Rozważania na temat tortur i wsypy.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[01:31:45] Stryj Roch Wielanier służył w Legionach. W latach 20. ojciec i stryj zamieszkali w Rembertowie i sprowadzili tam rodziców. Obydwaj uczyli się w Szkole Inżynierskiej Wawelberga, ale jej nie ukończyli. Podczas okupacji ojciec miał ausweis z firmy Floriana Juchnikowskiego. Po wojnie boh. poznała Juchnikowskiego i dowiedziała się o metodach śledczych stosowanych przez UB. Ojciec był mechanikiem, a jego brat elektrykiem – studia inżynierskie w latach 50.
[01:38:17] Przed wojną stryj pracując jako elektryk kładł instalację w nowym domu – wypadek przy pracy. Bracia, ucząc się w szkole Wawelberga, dorabiali jako korepetytorzy synów pana Ostaszewskiego, zarządcy Parku Skaryszewskiego. Fotografia ojca ze studencką czapką.
[01:43:00] Syn stryja, Zbigniew Wielanier, zginął podczas powstania. Losy żony stryja i jej matki po powstaniu. Roch Wielanier pracował w piekarni przy ul. Siennej i tam zastał go wybuch powstania – próby dojścia do domu na ul. Rakowiecką. Na ul. Koszykowej zatrzymali go powstańcy i stryj dołączył do oddziału batalionu „Golski” – nocne wyprawy po żywność na Pole Mokotowskie. Stryj został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari, dostał baretkę krzyża i awans. [+]
[01:58:30] Rodzice nie mówili o okupacyjnej przeszłości. Stryj po wojnie nie chciał dopełnić formalności związanych z Virtuti Militari i nie odebrał odznaczenia.
[02:01:50] Na Pole Mokotowskie chodzono po żywność i broń, którą zabierano zabitym Niemcom. Zbierano też rzeczy z alianckich zrzutów. Po kapitulacji powstania stryj wyszedł z ludnością cywilną i trafił do obozu pracy.
[02:07:08] Odkrywanie przeszłości ojca. Funkcjonowanie siatki konspiracyjnej. Zachowanie ojca podczas łapanki, gdy miał przy sobie trefne rzeczy. Przy placu Grzybowskim był punkt, w którym przestrzeliwano broń i stąd przekazywano ją dalej – ucieczka rikszą. Podczas rewizji w tramwaju ojciec miał przy sobie rysunki techniczne, które zdołał przekazać motorniczemu – solidarność warszawiaków.
[02:13:38] W latach 70. Ojciec robił miniatury „Błyskawicy”, które po niewielkich poprawkach nadawałyby się do użycia. Miniatury dostali wszyscy żyjący koledzy z konspiracji. W latach 80. władze zwróciły się do ojca z prośbą o miniatury pistoletu – postawiony przez niego warunek. Powody nazwania psa boh. „Generałem”. Wycieczki z grupą PTTK i psem.
[02:19:04] W 1992 r. ojciec chciał oddać jedną z miniatur „Błyskawicy” na aukcję na rzecz osób niepełnosprawnych. Boh. znalazła aukcję prowadzoną przez placówkę ONZ – cena osiągnięta podczas licytacji. Okoliczności sprzedaży drugiej miniatury.
[02:25:45] Sesja zdjęciowa „Błyskawicy” w Muzeum Archeologicznym. Świadectwa osób, które strzelały z niej podczas powstania. Rozważania na temat używania broni. Powody przekazania przez ojca miniatur na aukcję na rzecz niepełnosprawnych. Opowieść Wandy Traczyk-Stawskiej o używaniu „Błyskawicy” – opinie powstańców na temat pistoletu.
[02:33:05] Po wzięciu do niewoli grupy Niemców jeden okazał się Ślązakiem i przeszedł na stronę powstańców – nauka obchodzenia się z bronią i jej konserwacji.
[02:36:10] Rodzina podczas okupacji przebywała w Józefowie i okolicznych wsiach, w tym Trąbkach i majątku Rychlingów Skarbonka.
[02:38:00] Pochodzenie nazwiska Wielanier. Przedstawienie członków rodziny ze strony ojca. Zbigniew Wielanier, syn stryja Rocha, zginął podczas powstania.
[02:43:56] Przedstawienie członków rodziny ze strony matki. Powstrzymanie przez kolejarza próby ucieczki dziadka z dziećmi na wschód. Losy członków rodziny.
more...
less