Maria Polakowska z d. Wielanier (ur. 1940, Warszawa), córka Seweryna Wielaniera, inżyniera i powstańca warszawskiego, jednego z konstruktorów pistoletu maszynowego „Błyskawica”, produkowanego przez Polskie Państwo Podziemne podczas niemieckiej okupacji. Ukończyła polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, pracowała w Ministerstwie Kultury i Sztuki oraz Muzeum Literatury. Następnie przez wiele lat była nauczycielką języka polskiego w warszawskich szkołach podstawowych, a także redaktorką książek.
[00:00:07] Przedstawienie ojca Seweryna Wielaniera i stryja Rocha. Losy braci podczas I wojny światowej – próba ucieczki z domu do Legionów. Stryj zmienił datę urodzenia w szkolnej legitymacji i przyjęto go do wojska. Dziadek wstąpił do Straży Granicznej, w Herbach schodziły się granice Prus, Austrii i Rosji. Modlitwy za syna będącego w wojsku – podczas walk na Kresach stryj trafił do ukraińskiej wsi – uratowanie się z opresji. Stryj był na urlopie w domu i przygotowywał się do matury, którą zdał w Wilnie.
[00:10:12] Podczas okupacji niemieckiej ojciec należał do Armii Krajowej. Książka napisana po wojnie na temat uzbrojenia AK. Wspomnienia matki z czasów okupacji – zupy z RGO. Po latach boh. dowiedziała się, że matka była łączniczką ps. „Bronka”. W wózku boh. przewożono rysunki techniczne pistoletu „Błyskawica”.
[00:17:05] Ojcu pomagały także siostry – system przenoszenia broni przez ciotki i ich ładną koleżankę. Głód podczas okupacji, ojciec miał Ausweis z firmy Floriana Juchnikowskiego, ale w niej nie pracował. Wspomnienie suchego chleba, który boh. dostała od sąsiadki, pomoc rodziny. Dziadek Wielanier przywiózł z Rembertowa pół litra mleka, które starszy brat natychmiast wypił. Nauki przy stole, zachęta do zjedzenia barszczu.
[00:26:25] Do kamienicy przy ul. Lwowskiej przyszli Niemcy ze zdjęciem ojca i pytali o niego – reakcja dozorcy. W 1944 r. w Józefowie ciotkę Wyszczelską pytano o ojca – podejrzenie, że był to akowski kontrwywiad. Świadectwo weterynarza pana Borowca.
[00:30:50] Na polecenie dowództwa AK ojciec wyjeżdżał do Józefowa – wyjazd opancerzonym samochodem. Powody ukrywania się w schronie. Zmiany miejsca pobytu – wspomnienie noclegu na słomie. Zabawy dzieciaków.
[00:36:50] Latem 1944 r. w Józefowie byli Rosjanie. Jedzenie od czerwonoarmistów – obawy sąsiadek, że porwą boh. Ojciec robił opatrunki kucharzowi, który był ranny w rękę. Opowieść żołnierza o pomarańczach produkowanych w fabryce i rowerach rosnących na drzewach. Potem okazało się, że do wsi Trąbki przyjeżdżali na urlopy radzieccy lotnicy. Modlitwa podczas bombardowania. Rozważania na temat strachu.
[00:47:55] We wrześniu 1939 r. rodzina była w Aninie – matka i brat zostali lekko ranni podczas bombardowania. Brat widział śmierć swojej niani Stasi Rzeźnikówny. Rodzina miała jechać do Pińska – informacja od kolejarza o zajęciu miasta przez sowietów. W Pińsku stacjonował pułk, w którym służył wuj Józef Rewerski. Wuj był koło Modlina, pewnego dnia odwiedził rodzinę mieszkającą przy Lwowskiej, ponieważ chciał zostawić swojego psa. Wuj wrócił do Modlina i zginął. Pies wymknął się z domu i uciekł. [+]
[00:54:30] Podczas okupacji rodzina zmieniała mieszkania. Odwiedziny braci ciotecznych w mieszkaniu przy ul. Lwowskiej. Jurek Rewerski był w oddziale, który ochraniał ślub w kościele św. Krzyża. Na początku wojny Rewerscy mieszkali w Zgierzu, wuj Kazimierz Rewerski pracował w Urzędzie Miasta i wydawał Żydom fałszywe dokumenty – został aresztowany razem z synem Jerzym, któremu udało się uciec i przyjechać do Warszawy. Powody, dla których ciotka Rewerska nie chciała puścić syna Janusza do lasu. Po wojnie ciotka wróciła do Zgierza.
[01:03:20] Latem 1944 r. wrócono do Józefowa, ale Rosjanie ewakuowali ludność cywilną przed frontem. Pytania boh. o panów w białych garniturach. Ojca, inżyniera, poproszono o uruchomienie fabryki guzików w Lublinie – przepustki na podróż. Przewożenie maszyn z warszawskiej Pragi do Lublina. Potem ojciec pracował w Łodzi.
[01:09:50] Po 17 stycznia 1945 r. dorośli wyszli z domów i cieszyli się – powrót z Trąbek do Józefowa. Stan mieszkania po odejściu Rosjan, którzy trzymali tam konie.
[01:13:05] Ojciec pojechał do Mogielnicy po ciotkę, która była właścicielką mieszkania przy ul. Lwowskiej. Zachowały się listy pisane do niej przez kpt. Romana Ugniewskiego, który był w obozie jenieckim. Ciotka zabrała je, gdy w 1944 r. musiała opuścić Warszawę. Spotkanie z ciotką po wojnie. Do rodziny przyjeżdżał Jurek Rewerski – jego pokoik w domu.
[01:18:30] Wujowie Kazimierz i Stanisław Rewerscy byli w obozie koncentracyjnym w Dachau. Boh. chodziła na stację kolejki w Józefowie i wypatrywała wujów – władze obozu przysłały prochy wuja Kazika. Wuj Stanisław przeżył obóz, jego stan zdrowia. Wuj opowiadał o dokuczliwych insektach w baraku, współwięzień Góral nauczył go kolędy „Oj Maluśki, Maluśki”.
[01:24:30] Zbigniew Rewerski, syn wuja Józefa, działał w konspiracji i walczył w powstaniu. Chrzestna boh., Władysława Borkowska, była szyfrantką w AK, podczas powstania była na Żoliborzu. Rozważania na temat tortur i wsypy.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[01:31:45] Stryj Roch Wielanier służył w Legionach. W latach 20. ojciec i stryj zamieszkali w Rembertowie i sprowadzili tam rodziców. Obydwaj uczyli się w Szkole Inżynierskiej Wawelberga, ale jej nie ukończyli. Podczas okupacji ojciec miał ausweis z firmy Floriana Juchnikowskiego. Po wojnie boh. poznała Juchnikowskiego i dowiedziała się o metodach śledczych stosowanych przez UB. Ojciec był mechanikiem, a jego brat elektrykiem – studia inżynierskie w latach 50.
[01:38:17] Przed wojną stryj pracując jako elektryk kładł instalację w nowym domu – wypadek przy pracy. Bracia, ucząc się w szkole Wawelberga, dorabiali jako korepetytorzy synów pana Ostaszewskiego, zarządcy Parku Skaryszewskiego. Fotografia ojca ze studencką czapką.
[01:43:00] Syn stryja, Zbigniew Wielanier, zginął podczas powstania. Losy żony stryja i jej matki po powstaniu. Roch Wielanier pracował w piekarni przy ul. Siennej i tam zastał go wybuch powstania – próby dojścia do domu na ul. Rakowiecką. Na ul. Koszykowej zatrzymali go powstańcy i stryj dołączył do oddziału batalionu „Golski” – nocne wyprawy po żywność na Pole Mokotowskie. Stryj został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari, dostał baretkę krzyża i awans. [+]
[01:58:30] Rodzice nie mówili o okupacyjnej przeszłości. Stryj po wojnie nie chciał dopełnić formalności związanych z Virtuti Militari i nie odebrał odznaczenia.
[02:01:50] Na Pole Mokotowskie chodzono po żywność i broń, którą zabierano zabitym Niemcom. Zbierano też rzeczy z alianckich zrzutów. Po kapitulacji powstania stryj wyszedł z ludnością cywilną i trafił do obozu pracy.
[02:07:08] Odkrywanie przeszłości ojca. Funkcjonowanie siatki konspiracyjnej. Zachowanie ojca podczas łapanki, gdy miał przy sobie trefne rzeczy. Przy placu Grzybowskim był punkt, w którym przestrzeliwano broń i stąd przekazywano ją dalej – ucieczka rikszą. Podczas rewizji w tramwaju ojciec miał przy sobie rysunki techniczne, które zdołał przekazać motorniczemu – solidarność warszawiaków.
[02:13:38] W latach 70. Ojciec robił miniatury „Błyskawicy”, które po niewielkich poprawkach nadawałyby się do użycia. Miniatury dostali wszyscy żyjący koledzy z konspiracji. W latach 80. władze zwróciły się do ojca z prośbą o miniatury pistoletu – postawiony przez niego warunek. Powody nazwania psa boh. „Generałem”. Wycieczki z grupą PTTK i psem.
[02:19:04] W 1992 r. ojciec chciał oddać jedną z miniatur „Błyskawicy” na aukcję na rzecz osób niepełnosprawnych. Boh. znalazła aukcję prowadzoną przez placówkę ONZ – cena osiągnięta podczas licytacji. Okoliczności sprzedaży drugiej miniatury.
[02:25:45] Sesja zdjęciowa „Błyskawicy” w Muzeum Archeologicznym. Świadectwa osób, które strzelały z niej podczas powstania. Rozważania na temat używania broni. Powody przekazania przez ojca miniatur na aukcję na rzecz niepełnosprawnych. Opowieść Wandy Traczyk-Stawskiej o używaniu „Błyskawicy” – opinie powstańców na temat pistoletu.
[02:33:05] Po wzięciu do niewoli grupy Niemców jeden okazał się Ślązakiem i przeszedł na stronę powstańców – nauka obchodzenia się z bronią i jej konserwacji.
[02:36:10] Rodzina podczas okupacji przebywała w Józefowie i okolicznych wsiach, w tym Trąbkach i majątku Rychlingów Skarbonka.
[02:38:00] Pochodzenie nazwiska Wielanier. Przedstawienie członków rodziny ze strony ojca. Zbigniew Wielanier, syn stryja Rocha, zginął podczas powstania.
[02:43:56] Przedstawienie członków rodziny ze strony matki. Powstrzymanie przez kolejarza próby ucieczki dziadka z dziećmi na wschód. Losy członków rodziny.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..