Maria Tyszel (ur. 1938, Warszawa) wspomina wojenne losy swojej rodziny. Jej ojciec, Zygmunt Jan Tyszel, był żołnierzem w Legionach Polskich, brał udział w walkach w obronie Lwowa i Wilna oraz w III powstaniu śląskim i kampanii wrześniowej. Od października 1939 poszukiwany przez Niemców, ukrywał się po powrocie do Warszawy pod fałszywym nazwiskiem. Od 1939 roku w konspiracji, aresztowany w grudniu 1940, został rozstrzelany w Palmirach w grupie 21 Polaków w odwecie za zamach na Igo Syma. W powojennych ekshumacjach w Palmirach przy jednym z ciał znaleziono dewocjonalia ojca, pierścionek z trupią główką – pamiątkę z legionów i kartkę wysłaną na Pawiak, podpisaną fałszywym nazwiskiem matki. W ostatniej części nagrania pani Maria wspomina, jak działalność ojca uniemożliwiła jej studiowanie w warszawskiej Szkole Służby Zagranicznej, opowiada też o swoim późniejszym zaangażowaniu w kolportaż nielegalnych wydawnictw solidarnościowych.
[00:00:10] Ur. 23 października 1938 r. w Warszawie, ojciec Zygmunt Jan Tyszel, matka Anna Gliśnik. Poszukiwanie ojca przez Niemców jesienią 1939 r., konieczność opuszczenia Warszawy, zamieszkanie u znajomych, pp. Gilewskich, w Sulejówku. Zmienione nazwisko ojca.
[00:02:07] Ostrzeżenie rodziny przez komendanta lokalnej policji o kontroli, nielegalny odbiornik radiowy. Dozorca donosiciel. Przeniesienie wiosną 1940 r. do mieszkania w sąsiednim budynku, przygarniecie ukrywającej się przyjaciółki z Katowic z dzieckiem.
[00:04:31] Żyd na schodach poczęstowany pożywną zupą „eintopf” przez „ciocię”. Siostry „cioci” z dziećmi zamieszkały w sąsiedztwie. Żydówka zastrzelona przez Niemców, dzieci nosiły kwiaty na jej grób.
[00:07:13] Matka boh. urodzona w Zabełkowie (pow. raciborski), babcia była Słowaczką, osiedlenie dziadków w Borach Tucholskich, gospodarstwo w miejscowości Orzełek zakupione przez dziadka.
[00:08:40] Bankructwo dziadka w 1925/1926, przeprowadzka do Katowic. Poznanie się rodziców, ślub w grudniu 1928 r. z Zakopanem. Historia ojca boh.: jako 16-latek wstąpił do II Brygady Legionów, walczył pod Rarańczą, uwięziony przez Austriaków, zwolniony latem 1918 r., uciekł do Lwowa z przyjacielem, sądzony za „dezercję na front”.
[00:14:02] Walki na Litwie z 4 Pułkiem Piechoty, ucieczka z niewoli radzieckiej do Polski. Ochotnik w III powstaniu śląskim, dowódca [Tadeusz] Puszczyński ps. „Konrad Wawelberg”, pseudonim ojca „Kruk”, tajny oddział dywersyjny.
[00:17:45] Udział nie-Ślązaków w powstaniach śląskich, przyjaźń ojca z [Edwardem] Kabiczem, dowódcą pociągu pancernego „Kabicz”. Zapomniani żołnierze powstań śląskich: lotnik Janusz Meissner i Tadeusz Meissner z oddziału „Wawelberga”. Zamieszkanie ojca w Katowicach, publikował jako [Józef Zygma], utworzenie Ligi Morskiej i Rzecznej. Po ślubie przeprowadzka rodziców do Warszawy.
[00:20:50] Mieszkanie przy ul. Filtrowej 70, sąsiedzi powstańcy z Grupy Wawelberga, nieopodal mieszkał Leopold Okulicki. Ojciec urzędnik w izbie skarbowej w latach 1932-1939.
[00:22:42] Wybuch wojny, ojciec zgłosił się 7 września na ochotnika, wysłany na front wschodni, nadchodzący Rosjanie. Powrót do domu 4 października [1939] w cywilnym ubraniu.
[00:25:08] Nawiązanie kontaktu z tworzącym się podziemiem. Fałszywe dokumenty na nazwisko „Tadeusz Masłowski”. Częste wyjazdy z Sulejówka do Warszawy. Aresztowanie ojca ok. 14 grudnia [1940], informacja od łączniczki. Dowódca Stanisława Thuna. Ojciec zatrzymany na gestapo w al. Szucha, potem przeniesiony na Pawiak. Comiesięczny zasiłek dla matki z AK, kilka grypsów od ojca. Kartki do ojca podpisywane nazwiskiem jego gospodyni.
[00:29:18] Wywiezienie ojca z Pawiaka [+], nieznane dalsze losy. Zaanektowanie pokoju w mieszkaniu przez Niemców w 1941 r. Hauptman [Wagner] (wyżeł Bolko, wilczur Don) poinformował mamę o Katyniu. [+] Żołnierze Abwehry w Sulejówku, ordynansi jeńcy radzieccy [Szkoła Wywiadowcza Abwehry].
[00:33:44] Usunięcie lokatorów z części Sulejówka, przeprowadzka w pobliże Woli Grzybowskiej do państwa Batorskich, a potem do pań Krasińskich. 26 lipca 1944 r. bombardowanie radzieckie. Zerwanie połączeń kolejowych na linii Mińsk Mazowiecki−Warszawa 31 lipca 1944 r., czekanie na mamę na peronie. Zwłoki niemieckich żołnierzy z frontu wschodniego bez butów, wynoszone z wagonów. [+]
[00:39:45] Sąsiad lekarz Witold Piechalski. Apel radiowy Wandy Wasilewskiej z komunistycznej radiostacji do mieszkańców Warszawy „Warszawo powstań, Warszawo, chwyć za broń”.
[00:41:12] Ucieczka Niemców z Sulejówka w ostatnim tygodniu lipca 1944 r., bombardowanie miasta przez Rosjan. Armaty niemieckie w Wesołej, ostrzał w stronę Mińska. Rodzina schowana w jamie na podwórku. Przeniesienie pod Mińsk Mazowiecki, we wsi wojskowe okopy, powrót 4 września [1944].
[00:44:49] Obserwowanie z werandy łuny nad Warszawą w połowie września [+]. Złapanie boh. przez pijanego żołnierza radzieckiego. Zestrzelony kukuruźnik, lotnicy zakopani w nasypie kolejowym, ekshumacja po latach. [+]
[00:47:02] Okradanie domów przez Rosjan „do żywego drewna”, barbarzyńskie niszczenie dobytku. Portret matki pocięty szablą. Koniec otrzymywania zapomogi z AK. Zamieszkanie znajomej z córką po wybuchu powstania warszawskiego.
[00:51:04] Brak kontaktu z Warszawą, wycięcie słupów telefonicznych i elektrycznych przez Rosjan. Brak zaopatrzenia. Lampy karbidowe, woda ze studni. Główka maszyny do szycia ukradziona mamie przez Rosjan. Powszechne kradzieże [+]. Fala Polaków ciągnąca ze wschodu za Armią Czerwoną.
[00:54:54] Pierwsza wizyta boh. w Warszawie po powstaniu. Przejazd ciężarówką przez pontonowy most na Wiśle („świeże jasne drewno”) na wysokości mostu Poniatowskiego. Gruzy Warszawy – ruiny przy domu towarowym Braci Jabłkowskich. [+]
[00:56:43] Smród i pył w powietrzu miasta, zniszczone rodzinne mieszkanie. Wiadomość o śmierci ojca w gazecie, fałszywe nazwisko „Ksawery Szymkowski”. Pamiątki po ojcu otrzymane z PCK: książeczka do nabożeństwa, ryngraf, uszkodzony różaniec, dwie chustki do nosa, fragment ubrania, blaszana obrączka z trupią główką. Kartka pocztowa od mamy podpisana „Irena Rzepecka”.
[01:01:45] Pamiątki po ojcu odkopane w Palmirach podczas ekshumacji z udziałem [Władysława] Bartoszewskiego. Leśniczy oznaczał drzewa, pod którymi odbywały się egzekucje, i zgłaszał je do władz podziemia. Zidentyfikowanie ok. 500 osób z 2,5 tys. pochowanych na cmentarzu.
[01:03:46] Zgłoszenie się mamy do PCK, informacja od S.Thuna o pobycie ojca na gestapo w al. Szucha „przynajmniej przez 3 dni”, na Pawiaku do 14 marca 1941 r., rozstrzelanie w Palmirach 14 marca 1941 r. – w ramach zemsty Niemców za zastrzelenie aktora Igo Syma. [+]
[01:08:40] Zdobywanie żywności: zbieranie przez boh. grzybów, mirabelek, szczawiu. Siostrzeniec „cioci Heli” z Katowic Jędrek zapamiętał grę ojca boh. na skrzypcach sprzed wojny.
[01:10:33] Ustalenie przez mamę zasad zachowania dla hauptmana Wagnera. Pomoc Wagnera przy zdobywaniu leków na dyfteryt (dla boh.), leczeniu zapalenia ucha syna cioci Heli. Wspomnienia biurka ojca boh. z kolorowymi ołówkami. Mistyfikacja w Sulejówku: ojciec pod fałszywym nazwiskiem uchodził za kochanka mamy (lipna fotografia brata generała Czumy). Wyczekiwanie ojca przy jego oficerkach w spiżarni. [+]
[01:16:45] Wizyta w dworku u Piłsudskiego w Milusinie, zachwyt wspaniałym ogrodem. W czasie okupacji stacjonowali tam Niemcy. Niejasne wspomnienie: mały biedny domek, gdzie mieszkały dwie kobiety.
[01:19:10] Odgrodzenie części Sulejówka na przełomie 1942/43 drutem kolczastym. Przechodzenie mamy przez siatkę. Upokorzenie mamy i szwagierki gen. [Waleriana] Czumy na nasypie kolejowym, którym przejeżdżał pociąg wiozący Hitlera. Piosenka podwórkowa „Sacharyna”.
[01:21:56] Radziecki jeniec Sasza mieszkający w sąsiednim baraku. Pod koniec lipca 1944 r. pożegnanie Wagnera. Otrzymywanie mleka w leśniczówce pod Wesołą. Pies Wagnera Don wałęsający się po ulicy – wiadomość o śmierci Wagnera.
[01:26:24] Wszy, ogolenie głowy przez mamę. Brak wody po powstaniu, sławojki. Strach, co dalej. Zabranie lekarza i dentysty z Sulejówka, areszt dla dentysty za czapkę w orzełkiem w koronie. [+]
[01:31:15] Zakazane piosenki: kara dla boh. na koloniach letnich po wojnie za zaśpiewanie piosenek „Czerwone maki na Monte Cassino” i „Warszawo ma”. Brak wspomnień o ojcu [+]
[01:33:20] Ryzyko ukrywania Żydów w Sulejówku. Działalność podziemna ojca: teczka wypełniona czcionkami drukarskimi zostawiona przez ojca w sklepie. Niemożność uzyskania dostępu do akt wojskowych ojca. Pamiątki po ojcu na Pawiaku.
[01:37:37] Spalone dawne mieszkanie, brak pracy. Wyjazd z matką na Ziemie Odzyskane, przejazd do Wałbrzycha. Uzyskanie sądowego aktu zgonu ojca. Wsparcie ZBOWiD-u, uzyskanie koncesji monopolowej na papierosy: do 1949 r. prowadzenie kiosku z papierosami i prasą. Niszczenie prywatnego handlu, domiar. Po śmierci dziadka wyprowadzka do Katowic.
[01:40:56] Ukończenie kursu księgowości przez mamę, rozpoczęcie pracy księgowej. Groszowe renty − wdowia i sieroca. Kłopoty boh. po maturze – przesłuchanie przez ubeków. Pomimo zdanych egzaminów do Szkoły Głównej Służby Zagranicznej w Warszawie nie przyjęto jej na studia ze względu na „życiorys”.
[01:45:24] Zgoda na zdawanie egzaminów na Uniwersytet Jagielloński, studia prawnicze. Słabo płatna praca sędzi w PRL, w latach 90. wejście do składu Sądu Najwyższego. Wspomnienia z działalności procesowej.
[01:53:13] Immunitet dla sędziów w stanie wojennym, możliwość wyjazdów bez zgody milicji. Wyjazd z Katowic do Warszawy po Bożym Narodzeniu 1981 r., namówiona przez milicjanta do przewożenia książek drugiego obiegu. Rozprowadzanie książek w Katowicach, wożenie pieniędzy do kościoła przy ul. Piwnej w Warszawie.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..