Jerzy Stokowski (ur. 1933, Warszawa) – adwokat, więzień Jaworzna w latach 1953-1954. Okupację spędził w rodzinnym majątku Szczęsne w okolicach Grodziska Mazowieckiego. Po wojnie ukończył liceum im. Kołłątaja w Warszawie. W grudniu 1951 zaangażował się w działalność grupy konspiracyjnej „Drzazga”. Aresztowany w lipcu 1952, przez ponad rok śledztwa przetrzymywany w Pałacu Mostowskich, a następnie w więzieniu „Toledo” na Ratuszowej. 28 marca 1953 skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na 4 lata więzienia, po rewizji wyrok podwyższono do 6 lat. Więziony w Jaworznie. Zwolniony w sierpniu 1954. Od 1955 roku studiował na Politechnice Warszawskiej na wydziale elektrycznym, następnie skończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Pracował w Instytucie Elektrotechniki w Międzylesiu, w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku, w Centrum Technik Badań Kablowych w Ożarowie. W latach 1981-1985 i 1989-1991 pracował w Libii jako inżynier. W latach 90. założył własną kancelarię i pracował jako radca prawny.
mehr...
weniger
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1933 r. w Warszawie.
[00:00:50] Ojciec posiadał majątek ziemski koło Grodziska Mazowieckiego, był dyrektorem stajni wyścigowej przy ul. Polnej, odnosił też sukcesy w zawodach jeździeckich – zegarek od króla Rumunii Ferdynanda. Zimą w majątku przebywały konie wyścigowe.
[00:04:02] W 1939 r. ojciec na ochotnika poszedł na wojnę, po powrocie prowadził gospodarstwo rolne. Boh. bywał w mieszkaniu babki Stokowskiej przy ul. Polnej w Warszawie – tu podczas okupacji miał bazę oddział Tadeusza Zawadzkiego „Zośki”. W majątku bywał gen. Bór-Komorowski oraz Tadeusz Zawadzki „Zośka”, który tu spisywał sprawozdania z akcji. Boh., krewny „Zośki”, odebrał odznaczenie przyznane mu przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Skład Armii Krajowej, działalność AK w okolicach Grodziska Mazowieckiego.
[00:11:04] Na dwa dni przed wybuchem powstania w Warszawie niedaleko majątku Radonie dokonano zrzutu pięciu cichociemnych, którzy nocowali w majątku. 1 sierpnia 1944 r. matka odwiozła dwóch z nich do Warszawy. Podczas powstania pomagano uciekinierom z Warszawy.
[00:14:37] Po wyzwoleniu w marcu 1945 r. rodzina musiała wyprowadzić się z domu. Ojciec miał zakaz przebywania na terenie powiatu grodziskiego, matka i boh. zamieszkali w dzierżawie gen. Irzykowskiego.
[00:15:34] Boh. podczas okupacji przebywał w majątku i tu spotkał Tadeusza Zawadzkiego – wspomnienie „Zośki” i wuja Józefa Zawadzkiego. Do majątku, w którym rządcą był olimpijczyk, mjr Kazimierz Szosland, przyjeżdżał Tadeusz Bór-Komorowski. Podczas okupacji Kazimierz Szosland spotkał znajomego szefa niemieckiej ekipy hippicznej, który chciał go zastrzelić. Śmierć Kazimierza Szoslanda.
[00:20:35] Z majątku dostarczano kontyngent dla Niemców – konieczność pracy w niedzielę. W okolicy działa radziecka i ludowa partyzantka, która napadała na dwory. Wiosną 1944 r. napadnięto na dom i zabrano ciotce obrączkę. Rodzina boh. była zaangażowana w działalność Armii Krajowej, matka na strychu ukryła swoją odznakę ZWZ. Po akcji pod Arsenałem lekarzem udzielającym pomocy odbity więźniom był wuj Jan Bogdanowicz.
[00:26:20] Po przybyciu cichociemnych w domu pojawiła się czekolada, ale ciotka nie chciała powiedzieć boh., kto ją przyniósł. Po wojnie rodzina zamieszkała w mieszkaniu babki przy ul. Polnej. Boh. uczył się w gimnazjum im. Kołłątaja.
[00:28:30] W majątku ukrywano osoby działające w konspiracji. W Grodzisku było getto, w którym znalazł się znajomy Żyd Icek, któremu czasem udawało się przyjść do majątku – zdarzenie z jajecznicą. Ojciec był przed wojną dzierżawcą majątku, ale kupił go w 1938 r., biorąc kredyt bankowy – znajomość z Leopoldem Kronenbergiem. Śniadanie z przedstawicielami banku.
[00:34:04] Podczas okupacji dwóch niemieckich pilotów znalazło się w Warszawie, ich rozrywką było strzelanie do chłopców wychodzących z podkopu za mury getta. Lokalizacja getta w Grodzisku, możliwość wychodzenia z niego w początkowym okresie działania.
[00:38:10] Organizacja zrzutu cichociemnych. Strzelanina w kolejce z Grodziska do Warszawy. Likwidacja konfidentów, w tym granatowego policjanta.
[00:41:23] 17 stycznia 1945 r. – porzucona broń niemiecka leżąca przy drogach. Wjazd konnego patrolu sowieckiego. W dworze stacjonował sztab Armii Czerwonej – kolacja z oficerami. W marcu rodzina została wyrzucona z majątku.
[00:43:58] Po wojnie boh. chodził do szkoły w Warszawie. Podczas okupacji uczył się w domu oraz u sąsiadki pani Kuncewiczowej, żony cichociemnego Macieja Kuncewicza. W klasie była młodzież z różnych roczników – zakaz przychodzenia z bronią na lekcje. Boh. wstąpił do działającej w szkole 21 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej. Po maturze w 1951 r. dostał „wilczy bilet” i nie mógł podjąć studiów.
[00:47:57] W szkole nie było antysemityzmu, ale funkcjonował podział na członków ZMP i pozostałych uczniów, którzy mieli utrudniony start na studia. Przeszłość ojca zaważyła na możliwościach podjęcia dalszej nauki przez boh. W X klasie powstała tajna organizacja młodzieżowa – oczekiwanie na wybuch III wojny światowej. Cele i zadania organizacji „Drzazga”, której założycielem był Bohdan Skaradziński, późniejszy historyk. W 1952 r. aresztowano członków organizacji, prawdopodobnie na skutek denuncjacji. Szkolenia wojskowe – członkowie organizacji mieli jeden niesprawny pistolet.
[00:55:05] Członków „Drzazgi” aresztowano ok. 17 lipca 1952 r. Boh. trafił do aresztu w pałacu Mostowskich – kanalizacja w celach. Dręczenie aresztantów – nocne przesłuchania. Członkowie organizacji byli sądzeni przez sąd wojskowy. Sędzia mjr Juliusz Surażski, prokurator Marian Ryba oraz komendant obozu w Jaworznie Samuel Morel byli z pochodzenia Żydami. Członkowie organizacji dostali wyroki od 5 do 10 lat więzienia. Po aresztowaniu dwóch kolegów zdecydowało się na współpracę z UB i odpowiadali na procesie z wolnej stopy. W latach 60. członkowie organizacji zostali zrehabilitowani i wypłacono im odszkodowania. [+]
[01:02:08] 17 lipca [1952] do mieszkania weszło trzech mężczyzn w cywilu – rewizja i aresztowanie boh., którego odwieziono do pałacu Mostowskich – nocne przesłuchania. Boh. spędził w areszcie 10 miesięcy, współwięźniami byli oficerowie, prawnicy i młodzież z nielegalnych organizacji – wizytacja pani prokurator. We wtorki cele odwiedzał naczelnik z pielęgniarką – zalecenia dla chorych. Reakcja klawisza podczas wykładu z literatury. Procesy odbywały się przed sądem wojskowym, kolega Marek Markuszewski zwrócił uwagę na metody śledcze i jego proces został utajniony. [+]
[01:13:30] W więzieniu „Toledo” boh. przebywał na oddziale dla młodocianych. W celi było trzech nastolatków: Antek Chaberski, Jurek Rejmanowski i Jurek Pokora, wszystkich skazano na 10 lat więzienia. Boh. był w grupie najmłodszych więźniów, która trafiła do Jaworzna. Warunki w „Toledo”. Podczas spacerów kolega chory na gruźlicę pluł na rosnące słoneczniki, życząc choroby strażnikom. Wpływ więziennej diety na choroby układu pokarmowego. [+]
[01:21:22] Boh. był sądzony dwukrotnie, za drugim razem skazano go na 6 lat więzienia, nie wliczono w to okresu przebywania w areszcie. Sąd Najwyższy zatwierdził wyrok, ale wliczył do odbytej kary okres śledztwa. Na rozprawie byli rodzice.
[01:25:48] Na współpracę z UB poszli dwaj koledzy z „Drzazgi”: Andrzej Nalberczyński, później lekarz, i Mieczysław Malczewski, potem pracownik mokotowskiego UB. Rozpracowywanie organizacji przez brata jednego z kolegów.
[01:27:20] W „Toledo” boh. przebywał przez kilka miesięcy 1953 r. Wyżywienie w wiezieniu – przeterminowane zapasy wojskowe. Skutki zjedzenia zepsutych dorszy. Pochodzenie zwyczajowej nazwy więzienia karno-śledczego „Toledo”. [+]
[01:31:00] W każdej celi byli kapusie, często kryminaliści. Jednym z nich był Maks Purgał, przed wojną członek KPP. Andrzej Abakumow, ogrodnik Bieruta, opowiadał, że jego ojciec jest zastępcą Berii, ale mu nie wierzono – wypuszczenie Abakumowa. Sposoby wysyłania grypsów do domu podczas wymiany bielizny. [+]
[01:43:46] W październiku boh. został wywieziony do więzienia przejściowego Radocha, potem do Jaworzna. Podróż na Śląsk pociągiem w wagonie-więźniarce. W Płocku do wagonu wsadzono grupę kryminalistów – ich zachowanie. Droga ze stacji w Sosnowcu do Radochy – incydent podczas obierania kartofli. [+]
[01:51:05] W 1951 r. powstało Progresywne Więzienie dla Młodocianych w Jaworznie. Młodzież pracowała w kopalniach, w zakładzie prefabrykacji betonu, w stolarni. Była też szkoła zawodowa i technikum. Boh. pracował w stolarni, potem uczył się w drugiej klasie technikum. Głód i inwigilacja w więzieniu. Wysokie wyroki więźniów. [+]
[01:57:20] Początki w więzieniu w Jaworznie – podczas pobytu na kwarantannie boh. został okradziony. Powitanie nowych więźniów przez komendanta Samuela Morela. Boh. dostał pracę w stolarni, przemowa wychodzącego na wolność kolegi Stefana Boduła. W więzieniu powstała nielegalna organizacja, celem było opracowanie planu ucieczki. [+]
[02:02:10] Wpływ komendanta Samuela Morela na działanie więzienia. Wezwania na przesłuchania i pisanie życiorysu. Rozważania na temat mgły nad Jaworznem. Próby ucieczki z więzienia. [+]
[02:09:48] 15 maja 1955 r. strażnik zastrzelił więźnia śpiącego koło ogrodzenia – bunt więźniów, podpalanie sienników w celach. Oficjalny komunikat komendanta ds. politycznych Piątkowskiego. W przeciągu roku więzienie zlikwidowano. Boh. nie był uczestnikiem buntu. Atmosfera i system działania więzienia w Jaworznie – więzień musiał zdjąć czapkę na widok strażnika, przesłuchania więźniów. [+]
[02:18:50] W Jaworznie przebywali więźniowie polityczni i kryminalni, zachowanie więźniów kryminalnych. W „Toledo” jeden ze starszych więźniów dokuczał boh. – spotkanie z kolegą, który roznosił zupę. Zasady w więzieniu. [+]
[02:24:48] Kary w więzieniu: karcer i zmniejszone porcje jedzenia. Wyżywienie w Jaworznie. Ciężka praca więźniów w kopalniach. Opieka medyczna i dentystyczna w Jaworznie. Zaradność więźniów, w celi była ukrywana igła i nożyk.
[02:32:13] W więzieniu w Jaworznie przebywali więźniowie polityczni oraz kryminalni. Boh. wyszedł z więzienia w sierpniu 1954 r. Amnestia w pierwszej połowie lat 50. Proces po wydarzeniach w Poznaniu w 1956 r. – na ławie oskarżonych zasiedli m.in. student Mikołaj Pac-Pomarnacki i Jerzy Kulas, robotnik. Przekrój społeczny więźniów, wspomnienie kolegi potrafiącego zrobić cztery błędy w słowie „miód” oraz kolegi Pacewicza, studenta Politechniki Warszawskiej.
[02:38:15] Po wyjściu z więzienia boh. dostał się na studia na Politechnikę Warszawską – pomoc kolegów, w tym Zbyszka Grabowskiego. Potem studiował prawo – zatajanie części życiorysu.
[02:40:30] Boh. pokazuje rysunki wykonane na płótnie przez artystę Czarneckiego w pałacu Mostowskich – stosowana technika i tematy. Na prezentowanym rysunku jest boh., kolega Ryszard Ziarnicki, członek Polskiej Szturmówki Chłopskiej, oraz Zygmunt Jabłoński. Boh. wyniósł z więzienia chustki z rysunkami zaszyte w marynarce – okoliczności przekazania ich mecenasowi Hryckowianowi – jego reakcja. Powody znalezienia się boh. w karcerze. [+]
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..