Jerzy Stokowski (ur. 1933, Warszawa) – adwokat, więzień Jaworzna w latach 1953-1954. Okupację spędził w rodzinnym majątku Szczęsne w okolicach Grodziska Mazowieckiego. Po wojnie ukończył liceum im. Kołłątaja w Warszawie. W grudniu 1951 zaangażował się w działalność grupy konspiracyjnej „Drzazga”. Aresztowany w lipcu 1952, przez ponad rok śledztwa przetrzymywany w Pałacu Mostowskich, a następnie w więzieniu „Toledo” na Ratuszowej. 28 marca 1953 skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na 4 lata więzienia, po rewizji wyrok podwyższono do 6 lat. Więziony w Jaworznie. Zwolniony w sierpniu 1954. Od 1955 roku studiował na Politechnice Warszawskiej na wydziale elektrycznym, następnie skończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Pracował w Instytucie Elektrotechniki w Międzylesiu, w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku, w Centrum Technik Badań Kablowych w Ożarowie. W latach 1981-1985 i 1989-1991 pracował w Libii jako inżynier. W latach 90. założył własną kancelarię i pracował jako radca prawny.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1933 r. w Warszawie.
[00:00:50] Ojciec posiadał majątek ziemski koło Grodziska Mazowieckiego, był dyrektorem stajni wyścigowej przy ul. Polnej, odnosił też sukcesy w zawodach jeździeckich – zegarek od króla Rumunii Ferdynanda. Zimą w majątku przebywały konie wyścigowe.
[00:04:02] W 1939 r. ojciec na ochotnika poszedł na wojnę, po powrocie prowadził gospodarstwo rolne. Boh. bywał w mieszkaniu babki Stokowskiej przy ul. Polnej w Warszawie – tu podczas okupacji miał bazę oddział Tadeusza Zawadzkiego „Zośki”. W majątku bywał gen. Bór-Komorowski oraz Tadeusz Zawadzki „Zośka”, który tu spisywał sprawozdania z akcji. Boh., krewny „Zośki”, odebrał odznaczenie przyznane mu przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Skład Armii Krajowej, działalność AK w okolicach Grodziska Mazowieckiego.
[00:11:04] Na dwa dni przed wybuchem powstania w Warszawie niedaleko majątku Radonie dokonano zrzutu pięciu cichociemnych, którzy nocowali w majątku. 1 sierpnia 1944 r. matka odwiozła dwóch z nich do Warszawy. Podczas powstania pomagano uciekinierom z Warszawy.
[00:14:37] Po wyzwoleniu w marcu 1945 r. rodzina musiała wyprowadzić się z domu. Ojciec miał zakaz przebywania na terenie powiatu grodziskiego, matka i boh. zamieszkali w dzierżawie gen. Irzykowskiego.
[00:15:34] Boh. podczas okupacji przebywał w majątku i tu spotkał Tadeusza Zawadzkiego – wspomnienie „Zośki” i wuja Józefa Zawadzkiego. Do majątku, w którym rządcą był olimpijczyk, mjr Kazimierz Szosland, przyjeżdżał Tadeusz Bór-Komorowski. Podczas okupacji Kazimierz Szosland spotkał znajomego szefa niemieckiej ekipy hippicznej, który chciał go zastrzelić. Śmierć Kazimierza Szoslanda.
[00:20:35] Z majątku dostarczano kontyngent dla Niemców – konieczność pracy w niedzielę. W okolicy działa radziecka i ludowa partyzantka, która napadała na dwory. Wiosną 1944 r. napadnięto na dom i zabrano ciotce obrączkę. Rodzina boh. była zaangażowana w działalność Armii Krajowej, matka na strychu ukryła swoją odznakę ZWZ. Po akcji pod Arsenałem lekarzem udzielającym pomocy odbity więźniom był wuj Jan Bogdanowicz.
[00:26:20] Po przybyciu cichociemnych w domu pojawiła się czekolada, ale ciotka nie chciała powiedzieć boh., kto ją przyniósł. Po wojnie rodzina zamieszkała w mieszkaniu babki przy ul. Polnej. Boh. uczył się w gimnazjum im. Kołłątaja.
[00:28:30] W majątku ukrywano osoby działające w konspiracji. W Grodzisku było getto, w którym znalazł się znajomy Żyd Icek, któremu czasem udawało się przyjść do majątku – zdarzenie z jajecznicą. Ojciec był przed wojną dzierżawcą majątku, ale kupił go w 1938 r., biorąc kredyt bankowy – znajomość z Leopoldem Kronenbergiem. Śniadanie z przedstawicielami banku.
[00:34:04] Podczas okupacji dwóch niemieckich pilotów znalazło się w Warszawie, ich rozrywką było strzelanie do chłopców wychodzących z podkopu za mury getta. Lokalizacja getta w Grodzisku, możliwość wychodzenia z niego w początkowym okresie działania.
[00:38:10] Organizacja zrzutu cichociemnych. Strzelanina w kolejce z Grodziska do Warszawy. Likwidacja konfidentów, w tym granatowego policjanta.
[00:41:23] 17 stycznia 1945 r. – porzucona broń niemiecka leżąca przy drogach. Wjazd konnego patrolu sowieckiego. W dworze stacjonował sztab Armii Czerwonej – kolacja z oficerami. W marcu rodzina została wyrzucona z majątku.
[00:43:58] Po wojnie boh. chodził do szkoły w Warszawie. Podczas okupacji uczył się w domu oraz u sąsiadki pani Kuncewiczowej, żony cichociemnego Macieja Kuncewicza. W klasie była młodzież z różnych roczników – zakaz przychodzenia z bronią na lekcje. Boh. wstąpił do działającej w szkole 21 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej. Po maturze w 1951 r. dostał „wilczy bilet” i nie mógł podjąć studiów.
[00:47:57] W szkole nie było antysemityzmu, ale funkcjonował podział na członków ZMP i pozostałych uczniów, którzy mieli utrudniony start na studia. Przeszłość ojca zaważyła na możliwościach podjęcia dalszej nauki przez boh. W X klasie powstała tajna organizacja młodzieżowa – oczekiwanie na wybuch III wojny światowej. Cele i zadania organizacji „Drzazga”, której założycielem był Bohdan Skaradziński, późniejszy historyk. W 1952 r. aresztowano członków organizacji, prawdopodobnie na skutek denuncjacji. Szkolenia wojskowe – członkowie organizacji mieli jeden niesprawny pistolet.
[00:55:05] Członków „Drzazgi” aresztowano ok. 17 lipca 1952 r. Boh. trafił do aresztu w pałacu Mostowskich – kanalizacja w celach. Dręczenie aresztantów – nocne przesłuchania. Członkowie organizacji byli sądzeni przez sąd wojskowy. Sędzia mjr Juliusz Surażski, prokurator Marian Ryba oraz komendant obozu w Jaworznie Samuel Morel byli z pochodzenia Żydami. Członkowie organizacji dostali wyroki od 5 do 10 lat więzienia. Po aresztowaniu dwóch kolegów zdecydowało się na współpracę z UB i odpowiadali na procesie z wolnej stopy. W latach 60. członkowie organizacji zostali zrehabilitowani i wypłacono im odszkodowania. [+]
[01:02:08] 17 lipca [1952] do mieszkania weszło trzech mężczyzn w cywilu – rewizja i aresztowanie boh., którego odwieziono do pałacu Mostowskich – nocne przesłuchania. Boh. spędził w areszcie 10 miesięcy, współwięźniami byli oficerowie, prawnicy i młodzież z nielegalnych organizacji – wizytacja pani prokurator. We wtorki cele odwiedzał naczelnik z pielęgniarką – zalecenia dla chorych. Reakcja klawisza podczas wykładu z literatury. Procesy odbywały się przed sądem wojskowym, kolega Marek Markuszewski zwrócił uwagę na metody śledcze i jego proces został utajniony. [+]
[01:13:30] W więzieniu „Toledo” boh. przebywał na oddziale dla młodocianych. W celi było trzech nastolatków: Antek Chaberski, Jurek Rejmanowski i Jurek Pokora, wszystkich skazano na 10 lat więzienia. Boh. był w grupie najmłodszych więźniów, która trafiła do Jaworzna. Warunki w „Toledo”. Podczas spacerów kolega chory na gruźlicę pluł na rosnące słoneczniki, życząc choroby strażnikom. Wpływ więziennej diety na choroby układu pokarmowego. [+]
[01:21:22] Boh. był sądzony dwukrotnie, za drugim razem skazano go na 6 lat więzienia, nie wliczono w to okresu przebywania w areszcie. Sąd Najwyższy zatwierdził wyrok, ale wliczył do odbytej kary okres śledztwa. Na rozprawie byli rodzice.
[01:25:48] Na współpracę z UB poszli dwaj koledzy z „Drzazgi”: Andrzej Nalberczyński, później lekarz, i Mieczysław Malczewski, potem pracownik mokotowskiego UB. Rozpracowywanie organizacji przez brata jednego z kolegów.
[01:27:20] W „Toledo” boh. przebywał przez kilka miesięcy 1953 r. Wyżywienie w wiezieniu – przeterminowane zapasy wojskowe. Skutki zjedzenia zepsutych dorszy. Pochodzenie zwyczajowej nazwy więzienia karno-śledczego „Toledo”. [+]
[01:31:00] W każdej celi byli kapusie, często kryminaliści. Jednym z nich był Maks Purgał, przed wojną członek KPP. Andrzej Abakumow, ogrodnik Bieruta, opowiadał, że jego ojciec jest zastępcą Berii, ale mu nie wierzono – wypuszczenie Abakumowa. Sposoby wysyłania grypsów do domu podczas wymiany bielizny. [+]
[01:43:46] W październiku boh. został wywieziony do więzienia przejściowego Radocha, potem do Jaworzna. Podróż na Śląsk pociągiem w wagonie-więźniarce. W Płocku do wagonu wsadzono grupę kryminalistów – ich zachowanie. Droga ze stacji w Sosnowcu do Radochy – incydent podczas obierania kartofli. [+]
[01:51:05] W 1951 r. powstało Progresywne Więzienie dla Młodocianych w Jaworznie. Młodzież pracowała w kopalniach, w zakładzie prefabrykacji betonu, w stolarni. Była też szkoła zawodowa i technikum. Boh. pracował w stolarni, potem uczył się w drugiej klasie technikum. Głód i inwigilacja w więzieniu. Wysokie wyroki więźniów. [+]
[01:57:20] Początki w więzieniu w Jaworznie – podczas pobytu na kwarantannie boh. został okradziony. Powitanie nowych więźniów przez komendanta Samuela Morela. Boh. dostał pracę w stolarni, przemowa wychodzącego na wolność kolegi Stefana Boduła. W więzieniu powstała nielegalna organizacja, celem było opracowanie planu ucieczki. [+]
[02:02:10] Wpływ komendanta Samuela Morela na działanie więzienia. Wezwania na przesłuchania i pisanie życiorysu. Rozważania na temat mgły nad Jaworznem. Próby ucieczki z więzienia. [+]
[02:09:48] 15 maja 1955 r. strażnik zastrzelił więźnia śpiącego koło ogrodzenia – bunt więźniów, podpalanie sienników w celach. Oficjalny komunikat komendanta ds. politycznych Piątkowskiego. W przeciągu roku więzienie zlikwidowano. Boh. nie był uczestnikiem buntu. Atmosfera i system działania więzienia w Jaworznie – więzień musiał zdjąć czapkę na widok strażnika, przesłuchania więźniów. [+]
[02:18:50] W Jaworznie przebywali więźniowie polityczni i kryminalni, zachowanie więźniów kryminalnych. W „Toledo” jeden ze starszych więźniów dokuczał boh. – spotkanie z kolegą, który roznosił zupę. Zasady w więzieniu. [+]
[02:24:48] Kary w więzieniu: karcer i zmniejszone porcje jedzenia. Wyżywienie w Jaworznie. Ciężka praca więźniów w kopalniach. Opieka medyczna i dentystyczna w Jaworznie. Zaradność więźniów, w celi była ukrywana igła i nożyk.
[02:32:13] W więzieniu w Jaworznie przebywali więźniowie polityczni oraz kryminalni. Boh. wyszedł z więzienia w sierpniu 1954 r. Amnestia w pierwszej połowie lat 50. Proces po wydarzeniach w Poznaniu w 1956 r. – na ławie oskarżonych zasiedli m.in. student Mikołaj Pac-Pomarnacki i Jerzy Kulas, robotnik. Przekrój społeczny więźniów, wspomnienie kolegi potrafiącego zrobić cztery błędy w słowie „miód” oraz kolegi Pacewicza, studenta Politechniki Warszawskiej.
[02:38:15] Po wyjściu z więzienia boh. dostał się na studia na Politechnikę Warszawską – pomoc kolegów, w tym Zbyszka Grabowskiego. Potem studiował prawo – zatajanie części życiorysu.
[02:40:30] Boh. pokazuje rysunki wykonane na płótnie przez artystę Czarneckiego w pałacu Mostowskich – stosowana technika i tematy. Na prezentowanym rysunku jest boh., kolega Ryszard Ziarnicki, członek Polskiej Szturmówki Chłopskiej, oraz Zygmunt Jabłoński. Boh. wyniósł z więzienia chustki z rysunkami zaszyte w marynarce – okoliczności przekazania ich mecenasowi Hryckowianowi – jego reakcja. Powody znalezienia się boh. w karcerze. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.