Stokowski Jerzy
Jerzy Stokowski (ur. 1933, Warszawa) – adwokat, więzień Jaworzna w latach 1953-1954. Okupację spędził w rodzinnym majątku Szczęsne w okolicach Grodziska Mazowieckiego. Po wojnie ukończył liceum im. Kołłątaja w Warszawie. W grudniu 1951 zaangażował się w działalność grupy konspiracyjnej „Drzazga”. Aresztowany w lipcu 1952, przez ponad rok śledztwa przetrzymywany w Pałacu Mostowskich, a następnie w więzieniu „Toledo” na Ratuszowej. 28 marca 1953 skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na 4 lata więzienia, po rewizji wyrok podwyższono do 6 lat. Więziony w Jaworznie. Zwolniony w sierpniu 1954. Od 1955 roku studiował na Politechnice Warszawskiej na wydziale elektrycznym, następnie skończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Pracował w Instytucie Elektrotechniki w Międzylesiu, w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku, w Centrum Technik Badań Kablowych w Ożarowie. W latach 1981-1985 i 1989-1991 pracował w Libii jako inżynier. W latach 90. założył własną kancelarię i pracował jako radca prawny.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1933 r. w Warszawie.
[00:00:50] Ojciec posiadał majątek ziemski koło Grodziska Mazowieckiego, był dyrektorem stajni wyścigowej przy ul. Polnej, odnosił też sukcesy w zawodach jeździeckich – zegarek od króla Rumunii Ferdynanda. Zimą w majątku przebywały konie wyścigowe.
[00:04:02] W 1939 r. ojciec na ochotnika poszedł na wojnę, po powrocie prowadził gospodarstwo rolne. Boh. bywał w mieszkaniu babki Stokowskiej przy ul. Polnej w Warszawie – tu podczas okupacji miał bazę oddział Tadeusza Zawadzkiego „Zośki”. W majątku bywał gen. Bór-Komorowski oraz Tadeusz Zawadzki „Zośka”, który tu spisywał sprawozdania z akcji. Boh., krewny „Zośki”, odebrał odznaczenie przyznane mu przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Skład Armii Krajowej, działalność AK w okolicach Grodziska Mazowieckiego.
[00:11:04] Na dwa dni przed wybuchem powstania w Warszawie niedaleko majątku Radonie dokonano zrzutu pięciu cichociemnych, którzy nocowali w majątku. 1 sierpnia 1944 r. matka odwiozła dwóch z nich do Warszawy. Podczas powstania pomagano uciekinierom z Warszawy.
[00:14:37] Po wyzwoleniu w marcu 1945 r. rodzina musiała wyprowadzić się z domu. Ojciec miał zakaz przebywania na terenie powiatu grodziskiego, matka i boh. zamieszkali w dzierżawie gen. Irzykowskiego.
[00:15:34] Boh. podczas okupacji przebywał w majątku i tu spotkał Tadeusza Zawadzkiego – wspomnienie „Zośki” i wuja Józefa Zawadzkiego. Do majątku, w którym rządcą był olimpijczyk, mjr Kazimierz Szosland, przyjeżdżał Tadeusz Bór-Komorowski. Podczas okupacji Kazimierz Szosland spotkał znajomego szefa niemieckiej ekipy hippicznej, który chciał go zastrzelić. Śmierć Kazimierza Szoslanda.
[00:20:35] Z majątku dostarczano kontyngent dla Niemców – konieczność pracy w niedzielę. W okolicy działa radziecka i ludowa partyzantka, która napadała na dwory. Wiosną 1944 r. napadnięto na dom i zabrano ciotce obrączkę. Rodzina boh. była zaangażowana w działalność Armii Krajowej, matka na strychu ukryła swoją odznakę ZWZ. Po akcji pod Arsenałem lekarzem udzielającym pomocy odbity więźniom był wuj Jan Bogdanowicz.
[00:26:20] Po przybyciu cichociemnych w domu pojawiła się czekolada, ale ciotka nie chciała powiedzieć boh., kto ją przyniósł. Po wojnie rodzina zamieszkała w mieszkaniu babki przy ul. Polnej. Boh. uczył się w gimnazjum im. Kołłątaja.
[00:28:30] W majątku ukrywano osoby działające w konspiracji. W Grodzisku było getto, w którym znalazł się znajomy Żyd Icek, któremu czasem udawało się przyjść do majątku – zdarzenie z jajecznicą. Ojciec był przed wojną dzierżawcą majątku, ale kupił go w 1938 r., biorąc kredyt bankowy – znajomość z Leopoldem Kronenbergiem. Śniadanie z przedstawicielami banku.
[00:34:04] Podczas okupacji dwóch niemieckich pilotów znalazło się w Warszawie, ich rozrywką było strzelanie do chłopców wychodzących z podkopu za mury getta. Lokalizacja getta w Grodzisku, możliwość wychodzenia z niego w początkowym okresie działania.
[00:38:10] Organizacja zrzutu cichociemnych. Strzelanina w kolejce z Grodziska do Warszawy. Likwidacja konfidentów, w tym granatowego policjanta.
[00:41:23] 17 stycznia 1945 r. – porzucona broń niemiecka leżąca przy drogach. Wjazd konnego patrolu sowieckiego. W dworze stacjonował sztab Armii Czerwonej – kolacja z oficerami. W marcu rodzina została wyrzucona z majątku.
[00:43:58] Po wojnie boh. chodził do szkoły w Warszawie. Podczas okupacji uczył się w domu oraz u sąsiadki pani Kuncewiczowej, żony cichociemnego Macieja Kuncewicza. W klasie była młodzież z różnych roczników – zakaz przychodzenia z bronią na lekcje. Boh. wstąpił do działającej w szkole 21 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej. Po maturze w 1951 r. dostał „wilczy bilet” i nie mógł podjąć studiów.
[00:47:57] W szkole nie było antysemityzmu, ale funkcjonował podział na członków ZMP i pozostałych uczniów, którzy mieli utrudniony start na studia. Przeszłość ojca zaważyła na możliwościach podjęcia dalszej nauki przez boh. W X klasie powstała tajna organizacja młodzieżowa – oczekiwanie na wybuch III wojny światowej. Cele i zadania organizacji „Drzazga”, której założycielem był Bohdan Skaradziński, późniejszy historyk. W 1952 r. aresztowano członków organizacji, prawdopodobnie na skutek denuncjacji. Szkolenia wojskowe – członkowie organizacji mieli jeden niesprawny pistolet.
[00:55:05] Członków „Drzazgi” aresztowano ok. 17 lipca 1952 r. Boh. trafił do aresztu w pałacu Mostowskich – kanalizacja w celach. Dręczenie aresztantów – nocne przesłuchania. Członkowie organizacji byli sądzeni przez sąd wojskowy. Sędzia mjr Juliusz Surażski, prokurator Marian Ryba oraz komendant obozu w Jaworznie Samuel Morel byli z pochodzenia Żydami. Członkowie organizacji dostali wyroki od 5 do 10 lat więzienia. Po aresztowaniu dwóch kolegów zdecydowało się na współpracę z UB i odpowiadali na procesie z wolnej stopy. W latach 60. członkowie organizacji zostali zrehabilitowani i wypłacono im odszkodowania. [+]
[01:02:08] 17 lipca [1952] do mieszkania weszło trzech mężczyzn w cywilu – rewizja i aresztowanie boh., którego odwieziono do pałacu Mostowskich – nocne przesłuchania. Boh. spędził w areszcie 10 miesięcy, współwięźniami byli oficerowie, prawnicy i młodzież z nielegalnych organizacji – wizytacja pani prokurator. We wtorki cele odwiedzał naczelnik z pielęgniarką – zalecenia dla chorych. Reakcja klawisza podczas wykładu z literatury. Procesy odbywały się przed sądem wojskowym, kolega Marek Markuszewski zwrócił uwagę na metody śledcze i jego proces został utajniony. [+]
[01:13:30] W więzieniu „Toledo” boh. przebywał na oddziale dla młodocianych. W celi było trzech nastolatków: Antek Chaberski, Jurek Rejmanowski i Jurek Pokora, wszystkich skazano na 10 lat więzienia. Boh. był w grupie najmłodszych więźniów, która trafiła do Jaworzna. Warunki w „Toledo”. Podczas spacerów kolega chory na gruźlicę pluł na rosnące słoneczniki, życząc choroby strażnikom. Wpływ więziennej diety na choroby układu pokarmowego. [+]
[01:21:22] Boh. był sądzony dwukrotnie, za drugim razem skazano go na 6 lat więzienia, nie wliczono w to okresu przebywania w areszcie. Sąd Najwyższy zatwierdził wyrok, ale wliczył do odbytej kary okres śledztwa. Na rozprawie byli rodzice.
[01:25:48] Na współpracę z UB poszli dwaj koledzy z „Drzazgi”: Andrzej Nalberczyński, później lekarz, i Mieczysław Malczewski, potem pracownik mokotowskiego UB. Rozpracowywanie organizacji przez brata jednego z kolegów.
[01:27:20] W „Toledo” boh. przebywał przez kilka miesięcy 1953 r. Wyżywienie w wiezieniu – przeterminowane zapasy wojskowe. Skutki zjedzenia zepsutych dorszy. Pochodzenie zwyczajowej nazwy więzienia karno-śledczego „Toledo”. [+]
[01:31:00] W każdej celi byli kapusie, często kryminaliści. Jednym z nich był Maks Purgał, przed wojną członek KPP. Andrzej Abakumow, ogrodnik Bieruta, opowiadał, że jego ojciec jest zastępcą Berii, ale mu nie wierzono – wypuszczenie Abakumowa. Sposoby wysyłania grypsów do domu podczas wymiany bielizny. [+]
[01:43:46] W październiku boh. został wywieziony do więzienia przejściowego Radocha, potem do Jaworzna. Podróż na Śląsk pociągiem w wagonie-więźniarce. W Płocku do wagonu wsadzono grupę kryminalistów – ich zachowanie. Droga ze stacji w Sosnowcu do Radochy – incydent podczas obierania kartofli. [+]
[01:51:05] W 1951 r. powstało Progresywne Więzienie dla Młodocianych w Jaworznie. Młodzież pracowała w kopalniach, w zakładzie prefabrykacji betonu, w stolarni. Była też szkoła zawodowa i technikum. Boh. pracował w stolarni, potem uczył się w drugiej klasie technikum. Głód i inwigilacja w więzieniu. Wysokie wyroki więźniów. [+]
[01:57:20] Początki w więzieniu w Jaworznie – podczas pobytu na kwarantannie boh. został okradziony. Powitanie nowych więźniów przez komendanta Samuela Morela. Boh. dostał pracę w stolarni, przemowa wychodzącego na wolność kolegi Stefana Boduła. W więzieniu powstała nielegalna organizacja, celem było opracowanie planu ucieczki. [+]
[02:02:10] Wpływ komendanta Samuela Morela na działanie więzienia. Wezwania na przesłuchania i pisanie życiorysu. Rozważania na temat mgły nad Jaworznem. Próby ucieczki z więzienia. [+]
[02:09:48] 15 maja 1955 r. strażnik zastrzelił więźnia śpiącego koło ogrodzenia – bunt więźniów, podpalanie sienników w celach. Oficjalny komunikat komendanta ds. politycznych Piątkowskiego. W przeciągu roku więzienie zlikwidowano. Boh. nie był uczestnikiem buntu. Atmosfera i system działania więzienia w Jaworznie – więzień musiał zdjąć czapkę na widok strażnika, przesłuchania więźniów. [+]
[02:18:50] W Jaworznie przebywali więźniowie polityczni i kryminalni, zachowanie więźniów kryminalnych. W „Toledo” jeden ze starszych więźniów dokuczał boh. – spotkanie z kolegą, który roznosił zupę. Zasady w więzieniu. [+]
[02:24:48] Kary w więzieniu: karcer i zmniejszone porcje jedzenia. Wyżywienie w Jaworznie. Ciężka praca więźniów w kopalniach. Opieka medyczna i dentystyczna w Jaworznie. Zaradność więźniów, w celi była ukrywana igła i nożyk.
[02:32:13] W więzieniu w Jaworznie przebywali więźniowie polityczni oraz kryminalni. Boh. wyszedł z więzienia w sierpniu 1954 r. Amnestia w pierwszej połowie lat 50. Proces po wydarzeniach w Poznaniu w 1956 r. – na ławie oskarżonych zasiedli m.in. student Mikołaj Pac-Pomarnacki i Jerzy Kulas, robotnik. Przekrój społeczny więźniów, wspomnienie kolegi potrafiącego zrobić cztery błędy w słowie „miód” oraz kolegi Pacewicza, studenta Politechniki Warszawskiej.
[02:38:15] Po wyjściu z więzienia boh. dostał się na studia na Politechnikę Warszawską – pomoc kolegów, w tym Zbyszka Grabowskiego. Potem studiował prawo – zatajanie części życiorysu.
[02:40:30] Boh. pokazuje rysunki wykonane na płótnie przez artystę Czarneckiego w pałacu Mostowskich – stosowana technika i tematy. Na prezentowanym rysunku jest boh., kolega Ryszard Ziarnicki, członek Polskiej Szturmówki Chłopskiej, oraz Zygmunt Jabłoński. Boh. wyniósł z więzienia chustki z rysunkami zaszyte w marynarce – okoliczności przekazania ich mecenasowi Hryckowianowi – jego reakcja. Powody znalezienia się boh. w karcerze. [+]
more...
less