Zofia Wiśniewska z d. Wójtowicz (ur. 1933, Stara Wieś k/Limanowej) pochodzi ze znanej limanowskiej rodziny Gawronów. Jej wuj – Wincenty Gawron, podczas okupacji działacz ruchu oporu, po aresztowaniu trafił do obozu w Oświęcimiu. W maju 1942 roku uciekł z podobozu w Harmężach wraz z drugim więźniem, Stefanem Bieleckim, i ukrywał się w okolicach Limanowej. Zofia Wiśniewska jest z wykształcenia filologiem, przez wiele lat pracowała jako pedagog. Artykuły z zakresu metodyki języka polskiego publikowała m. in. w „Polonistyce” i „Biuletynie Język Polski”. Po przejściu na emeryturę zajęła się zbieraniem oraz opracowywaniem baśni i legend z Ziemi Bocheńskiej, jest autorką kilkunastu książek, m. in. „Legend znad Sanki”, „W kręgu żegocińskich baśni, zwyczajów i obyczajów” oraz „Z baśnią pod rękę”, a także książki poświęconej papieżowi Janowi Pawłowi II pt. „Na papieskim szlaku”. Mieszka w Bochni.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1933 r. w Starej Wsi koło Limanowej.
[00:00:45] Przedstawienie rodziców: Kunegundy i Stanisława. Dziadek (zmarły w 1934 r.) był założycielem Kółek Rolniczych w okolicznych wsiach, pisywał artykuły do czasopism rolniczych. Po bitwie o wzgórze Jabłoniec [grudzień 1914] dziadek został poproszony o wyznaczenie miejsca na cmentarz i brał udział w kopaniu grobów. W okresie międzywojennym wzgórze było miejscem wycieczek. Wspomnienie nauczycieli, państwa Olesiów.
[00:06:40] Życie wielodzietnej rodziny Gawronów, ciotka Anna była uzdolniona plastycznie i wyjechała do siostry, która po zamążpójściu mieszkała we Lwowie. Po wojnie ciotka odwiedziła Sokolniki oraz Lwów, gdzie w miejscu domu była ulica – losy po wyjeździe do USA, praca i małżeństwo z prof. Wilczyńskim.
[00:14:05] Do 1934 r. ojciec, znający pięć języków, pracował w rafinerii jako majster destylatorski. Wyjazdy członków rodziny do Kanady i USA.
[00:17:00] Limanowa przed wojną, wspomnienie sklepu Biedroniów, jedna z Biedronianek robiła podczas okupacji drewniaki. Po poniedziałkowych jarmarkach chłopi spotykali się w karczmie. W mieście było wiele żydowskich sklepów.
[00:22:30] Wspomnienie ciotki Rozalii Gawron i snutych przez nią opowieści, przygotowywanie lnu do przędzenia na kołowrotku. Przyjaźń boh. z psem.
[00:27:05] Boh. rozpoczęła edukację w 1940 r. W 1939 r. szkołę w Limanowej zajęli Niemcy, którzy urządzili tam ośrodek wypoczynkowy dla żołnierzy. Na dworskich polach organizowano ćwiczenia żołnierzy. Wuj, który uciekł z Oświęcimia, odwiedzał czasem rodzinę, która mu pomagała. Wspomnienie psa, z którym boh. chodziła na maliny.
[00:30:15] Na wieść o zbliżaniu się Niemców mieszkańcy Limanowej pobiegli na Jabłoniec, by ich zobaczyć. Organizacja władz okupacyjnych. Prezes cechu kominiarzy, Jan Semik, chciał się wstawić za Żydami i został zamordowany razem z grupą Żydów podczas egzekucji w Mordarce.
[00:33:25] Wuj Wincenty Gawron, artysta malarz, ożenił się w 1938 r. z warszawianką. Wspomnienie pogrzebu babci w lipcu 1940 r., celebrowanego przez ks. Łazarskiego i kilku księży.
[00:37:28] Żydówki wychodziły z getta i kupowały mleko w mleczarni. Do gospodarstwa przychodziła po mleko Maniusia Steiner z niańką, dziewczynka przynosiła lalkę i bawiła się razem z boh. Przed wywiezieniem Żydów z Limanowej do Nowego Sącza Maniusia wymknęła się z getta i podarowała lalkę boh. Matka schowała ją, by się nie zniszczyła. Boh. chciała pożegnać się z Maniusią, ale matka zamknęła ją w domu. Maniusia i jej kolega uciekli z kolumny prowadzonych Żydów i znaleźli się za Starym Sączem, gdzie ukrywali się w stogu siana. Znalazł ich leśniczy, który przeprowadzał ludzi przez granicę – Maniusia trafiła na Węgry, potem do Australii – spotkanie po latach, przechowana lalka. [zza kadru komentarz syna] [+]
[00:48:02] Wuj Wincenty Gawron działał w konspiracji – wizyty w Limanowej po wojnie, witraże dla kościoła. Wuj został aresztowany na skutek donosu i przewieziono go do Nowego Sącza, gdzie był przesłuchiwany przez gestapo – uszkodzenie tchawicy podczas bicia. Podczas pobytu w obozie koncentracyjnym wuj robił dla strażników portrety ze zdjęć, za które otrzymywał jabłka i cebulę. Praca więźniów. Wuj poznał rotmistrza Pileckiego, który tworzył konspiracyjną organizację w obozie – jej struktura. Ucieczka wuja z obozu. [+]
[00:57:08] Paczki do obozu wysyłała siostra wuja, Maria Biernat – suszenie jedzenia przed wysłaniem. Wuj pisał w obozie pamiętnik, który zabrał uciekając – okoliczności ucieczki wraz z kolegą, ukrycie się w stawie. Uciekinierom pomogła kobieta, która dała im ubranie. Wuj przyszedł do wsi i zatrzymał się u kolegi, potem ukrywał się w okolicy, czasem przychodził do domu boh. po jedzenie. Losy wuja po wojnie – wyjazd do Kanady. [+]
[01:07:12] Podczas okupacji Niemcy dokonywali egzekucji w Mordarce i w Golcowie. W Starej Wsi także rozstrzelano kilkadziesiąt osób. W okolicy Starego Sącza zbierali się ludzie, których przeprowadzano na południe.
[01:10:35] Armia Czerwona weszła do Starej Wsi od strony Mordarki – spalenie Limanowej. Podczas okupacji boh. nosiła bańki z mlekiem do mleczarni. Zachowanie czerwonoarmistów – poszukiwanie wódki i kobiet – ucieczka kuzynki przed żołnierzami. Matka w obawie przed sowietami wysłała boh. do sąsiadów, którzy mieli kilku synów.
[01:17:15] Wychowawczynią boh. w trzeciej klasie była Otylia Czeczótkowa, jej mąż był przed wojną naczelnikiem poczty. Matka dawała chleb nauczycielkom, pani Czeczótkowej i Olesiowej. Porównanie zachowania czerwonoarmistów i żołnierzy niemieckich. Po wojnie w budynku szkoły stacjonowali żołnierze – tymczasowa szkoła.
[01:21:04] Religii uczył ksiądz Rachwał – jego wyjazd na kwestę do USA. Działalność polonijna mieszkającego w Chicago wuja Wincentego Gawrona. Wuj prowadził muzeum – sprzedaż zbiorów po jego śmierci.
[01:25:18] Kobiety z Limanowej chodziły pieszo do Krakowa z żywnością na sprzedaż, z miasta przynosiły towary potrzebne na wsi, np. sukienki do komunii. Boh. miała sukienkę przerobioną z sukni ślubnej matki. Po komunii było przyjęcie na plebanii – zdjęcie dzieci na tle kościoła zrobił fotograf Fijoł. Boh. należała po wojnie do harcerstwa – powód wystąpienia z organizacji.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.