Janusz Słomczyński (ur. 1935, Mińsk Mazowiecki) wspomina lata wojenne i powojenne, zapamiętane z perspektywy dziecka: likwidację getta w Mińsku Maz., wkroczenie Armii Czerwonej i egzekucję publiczną niemieckiego zbrodniarza.
00:00:06 Autoprezentacja boh. urodzonego w 1935 r. w Mińsku Mazowieckim.
00:00:36 Przedwojenny Mińsk – brak kanalizacji, brak elektryczności w wielu domach. Liczebność społeczności żydowskiej przed wojną – zanieczyszczona rzeka Srebrna dzieliła miasto na część żydowską i polską. Opis pałacu Dernałowiczów i jego okolicy: parku i spiętrzenia rzeki Srebrnej.
00:09:50 Dziadek, zdun, wcześnie zmarł i ojciec boh. był wychowywany przez matkę, bieda w domu – ojciec złowił w przeręblu ryby na Wigilię. Pomimo biedy ojciec skończył gimnazjum i podjął pracę na kolei. Rodzice pobrali się w 1933 r., w 1938 ojciec zapisał się na studia zaoczne, po ich ukończeniu rodzina miała przeprowadzić się do Warszawy.
00:14:17 Początek wojny – ucieczka rodziny w pole, ostrzał z samolotów. Wjazd kolumny niemieckich motocyklistów. Początek niemieckiej okupacji – trudności aprowizacyjne. Ojciec wyjeżdżał na wieś i kupował mięso u chłopów – wyjazdy na zmianę z panem Gańko, z którym dzielono się żywnością. [+]
00:18:45 Przewaga drewnianej zabudowy w Mińsku. Rodzina mieszkała w domu przy ul. Wroniej 10, na dole mieszkał inż. Pasławski z rodziną. Wyprawy po wodę do sąsiada, warunki mieszkaniowe – ogrzewanie w domu.
00:21:28 Szykany wobec żydowskiej ludności. Na ulicy Karczewskiej boh. widział Żydów z opaskami na rękach. Powstanie getta w Mińsku. W 1942 r. likwidowano getto. Niemcy wyciągali ludzi z domów i gromadzili ich na Rynku – zabijanie kalek i dzieci. Selekcja przed wyjazdem do Treblinki – młodych Żydów skierowano do pracy w fabryce Rudzkiego. Rozlokowanie grupy Żydów w szkole im. Kopernika przy ul. Siennickiej. Próba oporu podjęta przez Żydów – egzekucja kilkuset osób na cmentarzu żydowskim.
00:28:04 Grupa Żydów prowadzonych na cmentarz zaczęła się bić ze strażnikami – wszyscy Żydzi zostali zabici. Walka Żydów, którzy zabarykadowali się w szkole – podpalenie budynku przez Niemców. Boh. widział dym z balkonu domu, potem zauważył biegnące dziecko żydowskie i uciekających dorosłych. Przeszukiwania domów prowadzone przez Ukraińców i Łotyszy. Boh. był w mieszkaniu z mamą, gdy weszło dwóch Ukraińców – rewizja w domu. [+]
00:37:27 Kilka dni później służąca sąsiadów znalazła w komórce na podwórku Żyda, który na jej widok uciekł, a potem powiesił się w pobliskim zagajniku. [+]
00:41:35 Sceny z okupacji – na dworcu kolejowym w Mińsku boh. widział żandarmów bijących cywila. W drodze do kościoła boh. i ojciec usłyszeli krzyki dochodzące z terenu getta – reakcja ojca.
00:44:22 Zbliżanie się frontu w 1944 r. – rodzina spakowała trochę rzeczy i wyjechała na wieś. Ojciec stał na podwórku i czytał ulotki zrzucane przez Rosjan z samolotów – przejazd kolumny uciekających czołgów niemieckich przez wieś. Po ucieczce Niemców z Mińska rodzina postanowiła wracać do domu – kradzież części rzeczy przez gospodarza, u którego mieszkano. Po powrocie do mieszkania okazało się, że nic z niego nie zginęło. [+]
00:51:16 Stan mieszkania po powrocie. W lipcu 1944 r. do miasta wkroczyli żołnierze Armii Czerwonej. Przed wkroczeniem czerwonoarmistów miasto zajęła Armia Krajowa – represje i czystki po wkroczeniu sowietów. W marcu 1945 r. NKWD zamordowało burmistrza i kilka innych osób stanowiących mińską elitę.
00:53:58 Atmosfera w mieście po wyzwoleniu, plakaty propagandowe. Reakcja boh. na widok portretu Lenina. Do mieszkania wprowadził się radziecki oficer Szura – jego relacje z rodziną. Żołnierze Armii Czerwonej smarowali buty łojem – smród zjełczałego tłuszczu. [+]
00:58:07 Na podwórku kwaterowali szeregowi żołnierze, którzy wyłapywali drób. Relacje z Szurą, który zamieszkał w domu.
00:59:49 Wiadomość o wybuchu powstania warszawskiego – atmosfera w Mińsku. Łuny nad stolicą, odgłosy detonacji. Dziecięce zabawy bronią i pociskami artyleryjskimi – boh. bawił się popsutym pistoletem. [+]
01:03:18 W 1941 r. ojciec zaczął pracować w spółdzielni rolniczo-handlowej, która ściągała kontyngenty ze wsi. Wyjazdy ojca na wieś. Pamięć boh. wspomogły dokumenty znajdujące się w zbiorach rodziny.
01:06:20 Jesienią 1945 r. boh. rozpoczął naukę w V klasie szkoły powszechnej i poznał kolegę Kazika Brewczyńskiego. Kierownikiem szkoły był pan Tauzowski, wychowawcą klasy ks. Jan Fatek. Wspomnienie lekcji z ks. Fatkiem.
01:08:55 Kazik Brewczyński pochodził z biednej rodziny, jego mama zamiatała ulice. Odwiedziny w ubogim domu kolegi, wyprawy na ryby, wspólne zabawy. Po wyjeździe boh. na Wybrzeże znajomość się urwała. Boh. dowiedział się, że kolega pracuje w Radomiu, ale gdy tam pojechał okazało się, że Kazik Brewczyński zmarł. [+]
01:13:05 W 1946 r. szkoła mieściła się w pałacu Dernałowiczów – codzienne picie tranu, kłopoty z nauczycielem matematyki, który bił uczniów.
01:16:27 Pewnego dnia wychodząc ze szkoły boh. zobaczył biegnącego człowieka, którego gonił mężczyzna z bronią – postrzelenie uciekiniera i bicie go przez trzech mężczyzn. Niedaleko znajdował się budynek, w którym mieściło się UB. [+]
01:24:46 Ojciec zapisał się na studia [przerwany wątek].
01:25:54 Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Mińska rozeszła się wieść, że odbędzie się egzekucja Niemca – boh. uciekł z domu, by ją zobaczyć. Tłum zgromadzony wokół szubienicy na Rynku, oczekiwanie na skazańca – widok niemieckiego żołnierza idącego w opasce na oczach. Przemówienia wygłaszane przez oficerów i kierownika szkoły Stanisława Cieślaka. Po dokonaniu egzekucji ciało wisiało kilka dni na szubienicy. [+]
01:30:13 Ojciec rozpoczął studia w Wyższej Szkole Handlu Morskiego w Gdyni i rozpoczął pracę w centrali węglowej w Gdańsku. Powody opuszczenia Mińska Mazowieckiego – wyjazd na Wybrzeże. Nowy rozdział w życiu rodziny.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.