Ewa Żelechowska-Stolzman z d. Żelechowska (ur. 1929, Łaziska Górne) wraz z całą rodziną spędziła powstanie warszawskie na Żoliborzu. Po upadku powstania została wypędzona z miasta do obozu przejściowego w Pruszkowie, skąd trafiła do KL Ravensbrück. Po krótkim pobycie w obozie została wraz z matką i siostrą wywieziona do Zehdenick, gdzie pracowała na polach folwarku przy zbieraniu kartofli oraz w szwalni
jej siostra po zakończeniu prac w polu pracowała u bauera Kutza we wsi Bergsdorf, a ojciec znalazł się w obozie w Neuengamme, gdzie zmarł. Po wyzwoleniu pani Ewa wróciła do Polski i zamieszkała w Chojnie, gdzie początkowo pracowała jako maszynistka w jednostce Wojsk Ochrony Pogranicza. Po kilku latach przeniosła się do Krakowa. Pracowała m.in. w Związku Polskich Artystów Plastyków w Krakowie. Jest wnuczką malarza Kaspra Żelechowskiego.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1929 r. w Łaziskach Górnych. Prezentacja rodziców: Józefy i Andrzeja Żelechowskich.
[00:01:07] Ojciec był kierownikiem laboratorium w Żupie Solnej w Wieliczce, matka, nauczycielka, była na rencie – losy rodziny do wybuchu wojny. W 1939 r. rodzina mieszkała w służbowym mieszkaniu w willi Turówka. Atmosfera przed wojną – polska propaganda. Przygotowania do wojny – zabezpieczanie szyb i zaciemnienie, gromadzenie zapasów. 3 września ojciec-chemik dostał rozkaz ewakuacji wraz z rodziną na wschód – droga na dworzec do Krakowa. Ojciec i siostra jechali za ciężarówką na rowerach – tłum uciekinierów na moście, okoliczności rozdzielenia rodziny. Boh. z matką pojechały na wschód i ojciec ruszył za nimi. Reakcja starszej siostry po wybuchu wojny. Wspomnienie herbaty na postoju, strach przed atakiem gazowym – incydent z żołnierzami na drodze, nocne pożary. [+]
[00:19:30] Pierwsze spotkanie z niemieckimi żołnierzami. Po powrocie do Wieliczki nie zastano ojca i siostry – poszukiwania rodziny trwały dwa lata. Wojenna makabra – zachowanie Niemców. Okoliczności śmierci brata ciotecznego. W Turówce były magazyny soli, do których przyjeżdżali ludzie z okolicy – boh. sprzedawał im herbatę. Sytuacja materialna rodziny i krewnych. Po wyrzuceniu z mieszkania służbowego matka i boh. zamieszkały u znajomych, obiady z zakładowej stołówki.
[00:28:40] Stan psychiczny matki, jej pamiętnik. Ojciec i siostra wrócili po dwóch latach – stan zdrowia siostry. Wrócił także ciężko chory stryj, który w 1939 r. trafił do Lwowa. Ojciec nie chciał pracować dla Niemców. Ciotka mieszkająca w Warszawie z zaproponowała ojcu pracę – sen przed wyjazdem do stolicy. Podczas podróży ojciec został okradziony. Przeprowadzka do Warszawy. Samochód, którym meble jechały do Warszawy uległ wypadkowi, w którym zginął pasażer na gapę. Boh. przyjechała do Warszawy z majorem Tumanowiczem, który działał w ruchu oporu. Ojciec podjął pracę w zakładzie Franaszka na Woli.
[00:38:00] Ojciec z siostrą trafili w 1939 r. do wuja, który mieszkał niedaleko granicy z Rumunią i był kierownikiem gorzelni – groźby ze strony Ukraińców. Reakcja siostry na widok czerwonoarmisty, który rzucił granat między ludzi. Wspomnienie ucieczki w 1939 r. i herbaty z lipy, rozłączenie się rodziny.
[00:46:32] Podczas ucieczki boh. z matką znalazły się w Janowie Lubelskim – reakcja na zupę owocową serwowaną w jadłodajni, ucieczka z miasta przed bombardowaniem przez Luftwaffe.
[00:51:32] Powody zamieszkania u państwa Tumanowiczów, działalność konspiracyjna majora Tumanowicza.
[00:54:18] Podczas powrotu w 1939 r. do Wieliczki wóz ciągnęły dwa konie, które wcześniej pracowały w kopalni – los konia „Jagiełło”. [+]
[00:56:00] Sytuacja w Warszawie podczas okupacji, w sąsiedniej willi przechowywano Żydówkę z synem. Ojciec zajmował się przerabianiem bimbru na spirytus. Przed wybuchem powstania robił bandaże. Boh. uczyła się na tajnych kompletach, które działały w szkole ogrodniczej przy placu Inwalidów – lekcje z prof. Wipszycką. Siostra uczyła się i pracowała w fabryce Franaszka.
[01:03:12] W fabryce Franaszka przygotowywano fałszywe dokumenty – zniszczenie partii podczas rewizji. Wuj pracujący w zakładzie był podczas powstania w fabryce i widział egzekucję pracowników oraz Kazimierza Franaszka i jego rodziny. 1 sierpnia boh. była w fabryce, ale zdążyła wrócić do domu. Ojciec i siostra pojawili się po trzech dniach – praca siostry w szpitalu polowym dr Raczka przy ul. Śmiałej. Rodzina mieszkała na Żoliborzu przy ul. Felińskiego 4, blisko Dworca Gdańskiego.
[01:08:58] Mieszkańcy kamienicy zeszli do piwnicy. Lokatorzy z parteru, państwo Lenkowie, mieli kuchnię i ubikację w suterenie, co ratowało osoby ukrywające się w piwnicy. Wspomnienie powstania w getcie. Dom był pod obstrzałem niemieckiego gołębiarza. Ojciec chodził do mieszkania na drugim piętrze po książki. Brak ryżu dla chorego dziecka. W skrzyni ze zrzutów była broń bez amunicji – obcięcie kawałka linki i materiału ze spadochronu. Wyprawy po wodę na sąsiednią posesję, droga siostry do szpitala na ul. Śmiałą. Boh. uczyła się do egzaminu poprawkowego z łaciny. [+]
[01:21:28] 29 września rodzina została wysiedlona, wśród ludzi wyrzuconych w domów była ukrywająca się Żydówka z synem. Przejście kolumny przez miasto do kościoła św. Stanisława na Woli – warunki w obozie przejściowym. Załadowanie do wagonów – droga do obozu w Pruszkowie. Siostra pozbyła się opaski ze szpitala. Przejście do grupy chorych, którzy mieli być wywiezieni z Pruszkowa – po selekcji rodzina znalazła się w grupie kilkudziesięciu osób, które załadowano do wagonu. [+]
[01:36:10] Towarzysze podróży, załatwianie potrzeb fizjologicznych. Przyjazd do Hamburga, do obozu koncentracyjnego Neuengamme – sposób, by siostra wydała się niższa. Zabranie mężczyzn, w tym ojca, z wagonu – ostatnie spotkanie. Pociąg odjechał, a mężczyźni zostali w obozie. [+]
[01:48:04] We Frankfurcie kobiety trafiły do odwszalni, potem odwieziono je do obozu w Ravensbrück – otwarcie wagonów w nocy i oświetlenie ich mocnymi światłami, wspomnienie dobiegającej muzyki.
[01:49:05] [Wyciemnienie – fragment usunięty na prośbę Autorki relacji]
[01:49:45] W namiocie na terenie obozu odebrano kobietom wszystkie rzeczy – matka nie oddała złotego zegarka – sposób ukrycia łańcuszka. Podczas spisywania osób matka podała inną datę urodzenia boh. Warunki higieniczne w obozie. [+]
[01:58:34] Praca przy zbieraniu ziemniaków – zachowanie siostry. Strażnik Klag pozwolił chorej boh. pójść do lekarza – incydent z nadzorcą. Jedna z kobiet zachorowała po zjedzeniu żab. Sposoby pozbywania się wszy – warunki w baraku, okoliczności w jakich więźniarki zorientowały się, że nadzorca jest analfabetą.
[02:06:34] „Sprzedaż” siły roboczej – siostra trafiła do pracy u bauera, a boh. z matką do szwalni. Traktowanie siostry przez niemieckich gospodarzy. Warunki, w jakich mieszkały pracownice szwalni, strażnikiem był zniemczony Polak Brzeziński – praca przy naprawie mundurów. Wspomnienie nagich więźniarek na placu apelowym. System zbierania ziemniaków przez siostrę.
[02:14:40] Szwalnia mieściła się na terenie męskiego obozu, pewnego dnia boh. wyszła sama po jedzenie – zdobycie podwójnej racji żywnościowej. Sny o ojcu podczas choroby – pomoc lekarki, Niemki. Stan zdrowia boh. – wrzody na szyi. [+]
[02:24:00] Spotkania z Polakami, którzy ciekawi byli wieści z kraju – podarowanie kartek na jedzenie. Wiadomość o śmierci ojca 8 stycznia 1945 r. – spotkanie z kobietą, której mąż również został w Neuengamme, potwierdzenie śmierci ojca.
[02:33:12] Podczas ewakuacji gospodarze, u których pracowała siostra, zgodzili się zabrać także boh. i matkę. Niemcy jechali na wozach, kobiety szły na piechotę – po spotkaniu Rosjan zawrócono. Znalezienie plecaka z bielizną. Incydent z czerwonoarmistą, który zatrzymał siostrę – interwencja radzieckiego oficera.
[02:42:10] Powrót do Bergsdorfu, gdzie Polacy, robotnicy przymusowi, przygotowywali się do wyjazdu. Podróż na przyczepie traktora – zatrzymanie przez sowietów, którzy zabrali traktor. Dalsza podróż wozem – przejazd przez strefę walk, zatrzymanie koni, które poniosły. Przyjazd do Chojny, gdzie czerwonoarmiści zabrali konie i wóz – powód pozostania w mieście. [+]
[02:51:26] Okoliczności ewakuacji z Niemcami ze wsi Bergsdorf. Kobiety pracujące w szwalni mogły z niej wychodzić. Boh. nie wiedziała, że w obozie przeprowadzano eksperymenty pseudomedyczne. Podczas pobytu więźniarek w namiocie pilnowały ich „auzjerki”, Niemki – ich zachowanie. Kobiety pracujące w polu raz w tygodniu dostawały mleko dla dzieci. Boh. nie słyszała o buncie więźniarek. Cegielnia była w Zehdenick – kontakty z robotnikami przymusowymi. Okolica nie była bombardowana przez aliantów. Tematy rozmów więźniarek.
[03:00:13] Kobiety ze szwalni zostały skierowane do wyładunku ryżu na bocznicy kolejowej. Niemcy powiedzieli, że ryż jest zatruty, ale każda z matek wzięła garstkę – wybór między śmiercią z głodu lub zatrucia. W obozie urodził się ks. Skłodowski – wspomnienie mszy świętej odprawionej przez niego na terenie obozu.
[03:05:12] Treść dedykacji napisanej 4 października 1944 r. przez chłopaka poznanego podczas podróży do obozu – 8 października dojechano do Neuengamme, gdzie oddzielono mężczyzn. Dziadkowie Żelechowscy przyjaźnili się z Tetmajerami, żona Włodzimierza Tetmajera, Anna Tetmajerowa była chrzestną matką ojca boh. Podczas okupacji sowieckiej została deportowana z Kresów na Syberię, skąd wróciła do Polski. W czasie spotkania po wojnie opowiedział, że spotkała Andrzeja Żelechowskiego na Syberii – nadzieja na powrót ojca jednym z powodów, dla których rodzina została w Chojnie. Boh. wyrzucono z pracy w wojsku, ponieważ nie miała odpowiedniego pochodzenia.
[03:08:30] Wpisy robotników przymusowych w pamiętniku dokonane w lutym 1945 r.
[03:12:05] Wiara w zwycięstwo powstania w Warszawie – wiadomości z ulotek i od siostry pracującej w szpitalu. Atmosfera podczas powstania.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..