Żelechowska-Stolzman Ewa
Ewa Żelechowska-Stolzman z d. Żelechowska (ur. 1929, Łaziska Górne) wraz z całą rodziną spędziła powstanie warszawskie na Żoliborzu. Po upadku powstania została wypędzona z miasta do obozu przejściowego w Pruszkowie, skąd trafiła do KL Ravensbrück. Po krótkim pobycie w obozie została wraz z matką i siostrą wywieziona do Zehdenick, gdzie pracowała na polach folwarku przy zbieraniu kartofli oraz w szwalni
jej siostra po zakończeniu prac w polu pracowała u bauera Kutza we wsi Bergsdorf, a ojciec znalazł się w obozie w Neuengamme, gdzie zmarł. Po wyzwoleniu pani Ewa wróciła do Polski i zamieszkała w Chojnie, gdzie początkowo pracowała jako maszynistka w jednostce Wojsk Ochrony Pogranicza. Po kilku latach przeniosła się do Krakowa. Pracowała m.in. w Związku Polskich Artystów Plastyków w Krakowie. Jest wnuczką malarza Kaspra Żelechowskiego.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1929 r. w Łaziskach Górnych. Prezentacja rodziców: Józefy i Andrzeja Żelechowskich.
[00:01:07] Ojciec był kierownikiem laboratorium w Żupie Solnej w Wieliczce, matka, nauczycielka, była na rencie – losy rodziny do wybuchu wojny. W 1939 r. rodzina mieszkała w służbowym mieszkaniu w willi Turówka. Atmosfera przed wojną – polska propaganda. Przygotowania do wojny – zabezpieczanie szyb i zaciemnienie, gromadzenie zapasów. 3 września ojciec-chemik dostał rozkaz ewakuacji wraz z rodziną na wschód – droga na dworzec do Krakowa. Ojciec i siostra jechali za ciężarówką na rowerach – tłum uciekinierów na moście, okoliczności rozdzielenia rodziny. Boh. z matką pojechały na wschód i ojciec ruszył za nimi. Reakcja starszej siostry po wybuchu wojny. Wspomnienie herbaty na postoju, strach przed atakiem gazowym – incydent z żołnierzami na drodze, nocne pożary. [+]
[00:19:30] Pierwsze spotkanie z niemieckimi żołnierzami. Po powrocie do Wieliczki nie zastano ojca i siostry – poszukiwania rodziny trwały dwa lata. Wojenna makabra – zachowanie Niemców. Okoliczności śmierci brata ciotecznego. W Turówce były magazyny soli, do których przyjeżdżali ludzie z okolicy – boh. sprzedawał im herbatę. Sytuacja materialna rodziny i krewnych. Po wyrzuceniu z mieszkania służbowego matka i boh. zamieszkały u znajomych, obiady z zakładowej stołówki.
[00:28:40] Stan psychiczny matki, jej pamiętnik. Ojciec i siostra wrócili po dwóch latach – stan zdrowia siostry. Wrócił także ciężko chory stryj, który w 1939 r. trafił do Lwowa. Ojciec nie chciał pracować dla Niemców. Ciotka mieszkająca w Warszawie z zaproponowała ojcu pracę – sen przed wyjazdem do stolicy. Podczas podróży ojciec został okradziony. Przeprowadzka do Warszawy. Samochód, którym meble jechały do Warszawy uległ wypadkowi, w którym zginął pasażer na gapę. Boh. przyjechała do Warszawy z majorem Tumanowiczem, który działał w ruchu oporu. Ojciec podjął pracę w zakładzie Franaszka na Woli.
[00:38:00] Ojciec z siostrą trafili w 1939 r. do wuja, który mieszkał niedaleko granicy z Rumunią i był kierownikiem gorzelni – groźby ze strony Ukraińców. Reakcja siostry na widok czerwonoarmisty, który rzucił granat między ludzi. Wspomnienie ucieczki w 1939 r. i herbaty z lipy, rozłączenie się rodziny.
[00:46:32] Podczas ucieczki boh. z matką znalazły się w Janowie Lubelskim – reakcja na zupę owocową serwowaną w jadłodajni, ucieczka z miasta przed bombardowaniem przez Luftwaffe.
[00:51:32] Powody zamieszkania u państwa Tumanowiczów, działalność konspiracyjna majora Tumanowicza.
[00:54:18] Podczas powrotu w 1939 r. do Wieliczki wóz ciągnęły dwa konie, które wcześniej pracowały w kopalni – los konia „Jagiełło”. [+]
[00:56:00] Sytuacja w Warszawie podczas okupacji, w sąsiedniej willi przechowywano Żydówkę z synem. Ojciec zajmował się przerabianiem bimbru na spirytus. Przed wybuchem powstania robił bandaże. Boh. uczyła się na tajnych kompletach, które działały w szkole ogrodniczej przy placu Inwalidów – lekcje z prof. Wipszycką. Siostra uczyła się i pracowała w fabryce Franaszka.
[01:03:12] W fabryce Franaszka przygotowywano fałszywe dokumenty – zniszczenie partii podczas rewizji. Wuj pracujący w zakładzie był podczas powstania w fabryce i widział egzekucję pracowników oraz Kazimierza Franaszka i jego rodziny. 1 sierpnia boh. była w fabryce, ale zdążyła wrócić do domu. Ojciec i siostra pojawili się po trzech dniach – praca siostry w szpitalu polowym dr Raczka przy ul. Śmiałej. Rodzina mieszkała na Żoliborzu przy ul. Felińskiego 4, blisko Dworca Gdańskiego.
[01:08:58] Mieszkańcy kamienicy zeszli do piwnicy. Lokatorzy z parteru, państwo Lenkowie, mieli kuchnię i ubikację w suterenie, co ratowało osoby ukrywające się w piwnicy. Wspomnienie powstania w getcie. Dom był pod obstrzałem niemieckiego gołębiarza. Ojciec chodził do mieszkania na drugim piętrze po książki. Brak ryżu dla chorego dziecka. W skrzyni ze zrzutów była broń bez amunicji – obcięcie kawałka linki i materiału ze spadochronu. Wyprawy po wodę na sąsiednią posesję, droga siostry do szpitala na ul. Śmiałą. Boh. uczyła się do egzaminu poprawkowego z łaciny. [+]
[01:21:28] 29 września rodzina została wysiedlona, wśród ludzi wyrzuconych w domów była ukrywająca się Żydówka z synem. Przejście kolumny przez miasto do kościoła św. Stanisława na Woli – warunki w obozie przejściowym. Załadowanie do wagonów – droga do obozu w Pruszkowie. Siostra pozbyła się opaski ze szpitala. Przejście do grupy chorych, którzy mieli być wywiezieni z Pruszkowa – po selekcji rodzina znalazła się w grupie kilkudziesięciu osób, które załadowano do wagonu. [+]
[01:36:10] Towarzysze podróży, załatwianie potrzeb fizjologicznych. Przyjazd do Hamburga, do obozu koncentracyjnego Neuengamme – sposób, by siostra wydała się niższa. Zabranie mężczyzn, w tym ojca, z wagonu – ostatnie spotkanie. Pociąg odjechał, a mężczyźni zostali w obozie. [+]
[01:48:04] We Frankfurcie kobiety trafiły do odwszalni, potem odwieziono je do obozu w Ravensbrück – otwarcie wagonów w nocy i oświetlenie ich mocnymi światłami, wspomnienie dobiegającej muzyki.
[01:49:05] [Wyciemnienie – fragment usunięty na prośbę Autorki relacji]
[01:49:45] W namiocie na terenie obozu odebrano kobietom wszystkie rzeczy – matka nie oddała złotego zegarka – sposób ukrycia łańcuszka. Podczas spisywania osób matka podała inną datę urodzenia boh. Warunki higieniczne w obozie. [+]
[01:58:34] Praca przy zbieraniu ziemniaków – zachowanie siostry. Strażnik Klag pozwolił chorej boh. pójść do lekarza – incydent z nadzorcą. Jedna z kobiet zachorowała po zjedzeniu żab. Sposoby pozbywania się wszy – warunki w baraku, okoliczności w jakich więźniarki zorientowały się, że nadzorca jest analfabetą.
[02:06:34] „Sprzedaż” siły roboczej – siostra trafiła do pracy u bauera, a boh. z matką do szwalni. Traktowanie siostry przez niemieckich gospodarzy. Warunki, w jakich mieszkały pracownice szwalni, strażnikiem był zniemczony Polak Brzeziński – praca przy naprawie mundurów. Wspomnienie nagich więźniarek na placu apelowym. System zbierania ziemniaków przez siostrę.
[02:14:40] Szwalnia mieściła się na terenie męskiego obozu, pewnego dnia boh. wyszła sama po jedzenie – zdobycie podwójnej racji żywnościowej. Sny o ojcu podczas choroby – pomoc lekarki, Niemki. Stan zdrowia boh. – wrzody na szyi. [+]
[02:24:00] Spotkania z Polakami, którzy ciekawi byli wieści z kraju – podarowanie kartek na jedzenie. Wiadomość o śmierci ojca 8 stycznia 1945 r. – spotkanie z kobietą, której mąż również został w Neuengamme, potwierdzenie śmierci ojca.
[02:33:12] Podczas ewakuacji gospodarze, u których pracowała siostra, zgodzili się zabrać także boh. i matkę. Niemcy jechali na wozach, kobiety szły na piechotę – po spotkaniu Rosjan zawrócono. Znalezienie plecaka z bielizną. Incydent z czerwonoarmistą, który zatrzymał siostrę – interwencja radzieckiego oficera.
[02:42:10] Powrót do Bergsdorfu, gdzie Polacy, robotnicy przymusowi, przygotowywali się do wyjazdu. Podróż na przyczepie traktora – zatrzymanie przez sowietów, którzy zabrali traktor. Dalsza podróż wozem – przejazd przez strefę walk, zatrzymanie koni, które poniosły. Przyjazd do Chojny, gdzie czerwonoarmiści zabrali konie i wóz – powód pozostania w mieście. [+]
[02:51:26] Okoliczności ewakuacji z Niemcami ze wsi Bergsdorf. Kobiety pracujące w szwalni mogły z niej wychodzić. Boh. nie wiedziała, że w obozie przeprowadzano eksperymenty pseudomedyczne. Podczas pobytu więźniarek w namiocie pilnowały ich „auzjerki”, Niemki – ich zachowanie. Kobiety pracujące w polu raz w tygodniu dostawały mleko dla dzieci. Boh. nie słyszała o buncie więźniarek. Cegielnia była w Zehdenick – kontakty z robotnikami przymusowymi. Okolica nie była bombardowana przez aliantów. Tematy rozmów więźniarek.
[03:00:13] Kobiety ze szwalni zostały skierowane do wyładunku ryżu na bocznicy kolejowej. Niemcy powiedzieli, że ryż jest zatruty, ale każda z matek wzięła garstkę – wybór między śmiercią z głodu lub zatrucia. W obozie urodził się ks. Skłodowski – wspomnienie mszy świętej odprawionej przez niego na terenie obozu.
[03:05:12] Treść dedykacji napisanej 4 października 1944 r. przez chłopaka poznanego podczas podróży do obozu – 8 października dojechano do Neuengamme, gdzie oddzielono mężczyzn. Dziadkowie Żelechowscy przyjaźnili się z Tetmajerami, żona Włodzimierza Tetmajera, Anna Tetmajerowa była chrzestną matką ojca boh. Podczas okupacji sowieckiej została deportowana z Kresów na Syberię, skąd wróciła do Polski. W czasie spotkania po wojnie opowiedział, że spotkała Andrzeja Żelechowskiego na Syberii – nadzieja na powrót ojca jednym z powodów, dla których rodzina została w Chojnie. Boh. wyrzucono z pracy w wojsku, ponieważ nie miała odpowiedniego pochodzenia.
[03:08:30] Wpisy robotników przymusowych w pamiętniku dokonane w lutym 1945 r.
[03:12:05] Wiara w zwycięstwo powstania w Warszawie – wiadomości z ulotek i od siostry pracującej w szpitalu. Atmosfera podczas powstania.
more...
less