Helena Ciszak z d. Białowąs (ur. 1936, Ihrowica) jako dziecko wraz z rodziną mieszkała na Podolu. W Wigilię 1944 roku we wsi Ihrowica banderowcy z kurenia Burłaki, wspomagani przez miejscowych Ukraińców, napadli na wieś i zamordowali dziewięćdziesięciu dwóch Polaków. Rodzina Heleny Ciszak ocalała dzięki pomocy Ukrainki, która ich ostrzegła, a potem ukryła. Ocaleni Polacy uciekli do Tarnopola, skąd w lutym 1945 roku przyjechali do Chełma. Rodzina Białowąsów zamieszkała we wsi Horodysko, z której wysiedlono Ukraińców. Helena Ciszak ukończyła szkołę podstawową w Leśniowicach, potem Liceum Pedagogiczne, w 1965 roku ukończyła filologię polską w Lublinie, następnie pracowała jako nauczycielka w szkołach w Leśniowicach i Chełmie. Obecnie na emeryturze, mieszka w Chełmie.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1936 r. w Ihrowicy. Przedstawienie rodziców: Pauliny i Mikołaja.
[00:00:30] Dziadkowie mieli duże gospodarstwo i pasiekę w Ihrowicy – miód dla kolędników. Losy rodziny podczas wojny, mobilizacja ojca.
[00:02:50] Położenie Ihrowicy, we wsi mieszkali Polacy i Ukraińcy – zmiana wzajemnych stosunków podczas okupacji. Wystąpienia ukraińskich nacjonalistów przeciwko Polakom. Mężczyzn mobilizowano do wojska, ale Ukraińcy unikali wstępowania do armii. 18 grudnia [1944] banderowcy podający się za radzieckich oficerów zastrzelili dwóch Polaków pilnujących magazynu ze zbożem. Ksiądz Szczepankiewicz uspokajał Polaków wierząc, że są w Ihrowicy bezpieczni.
[00:08:30] W Wigilię przybiegła sąsiadka Ukrainka, która powiedziała, że we wsi mordują Polaków. Ukrainka zabrała rodzinę do swojego domu. Ksiądz Szczepankiewicz bił w dzwon podczas napadu. Na drugi dzień matka poszła do rodziców mieszkających na drugim końcu wsi – ofiary rzezi. Ksiądz Szczepankiewicz, jego matka i rodzeństwo zostali zamordowani. Spotkanie matki z siostrą, która ocalała z rzezi. Stryj był na wojnie, ale jego żonę zamordowano. Dom dziadków spalono, ale im nic się nie stało – decyzja o ucieczce do Tarnopola. W napaści zginęły 92. osoby – układanie zwłok na sanie. [+]
[00:18:06] Rodzina znalazła mieszkanie w Tarnopolu – nieudana wyprawa matki do domu po jedzenie. W luty 1945 r. zorganizowano transport i rodzina wyjechała do Polski. W okolicy Lwowa zmarł siedemnastoletni siostrzeniec – oddanie ciała do pochówku. Większość uratowanych mieszkańców Ihrowicy pojechała na Ziemie Odzyskane – powody pozostania rodziny w Chełmie. Ojciec wrócił z wojny i miał nadzieje na powrót na ojcowiznę. W 1952 r. pojechał do Ihrowicy i zobaczył, że w rodzinnym domu mieszka Ukrainiec. [+]
[00:21:44] Kuzyn płk Jan Białowąs starał się przez kilkanaście lat o pozwolenie na postawienie pomnika ku czci ofiar – postawa współczesnych mieszkańców Ihrowicy. Wyjazd na odsłonięcie pomnika, przetrzymanie autokaru na granicy. Odszukanie domu, w którym boh. się urodziła.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[00:25:15] Podczas okupacji niemieckiej Ukraińcy współpracowali z Niemcami – zmiana sytuacji po zajęciu dawnych Kresów przez Armię Czerwoną. Ukraińcy nie chcieli wstępować do Armii Czerwonej, a Polacy wstępowali po polskiego wojska. Banderowcy grabili polskie wioski.
[00:28:47] Podczas okupacji rekwirowano wozy i konie. Matka ukryła się z końmi w lesie i dzięki temu rodzina ich nie straciła.
[00:29:57] Reakcja matki na wiadomość, że we wsi mordują Polaków. W napadzie zginęła szwagierka ojca osierocając dwoje małych dzieci. Dzieci przechowała Ukrainka. Po wojnie chłopcy z ojcem mieszkali w Zielonej Górze – wyjazd do Ihrowicy, by postawić pomnik matce i podziękować za ocalenie. Zamordowanie księdza Szczepankiewicza, który biciem w dzwon uratował wielu mieszkańców wsi. Księdza ostrzegano i doradzano mu ucieczkę, ale nie chciał zostawić swoich parafian. Do Ihrowicy przyjechali banderowcy, którym ukraińscy mieszkańcy wsi wskazywali domy Polaków. Inni Ukraińcy pomagali Polakom.
[00:36:20] Starania płk Białowąsa o postawienie pomnika na cmentarzu. Kuzyn pojechał do Ihrowicy w dwa lata po postawieniu pomnika – słowo „pomordowani” zostało usunięte. W 1944 r. pogrzeb zorganizował brat matki i kilku ocalałych Polaków. Wyjazd na uroczystości w 2008 r.
[00:39:18] Ukrywanie się w domu sąsiadki Ukrainki, która bała się, ale pomogła rodzinie. Zachowanie matki i boh.
[00:41:50] Gdy matka poszła z Tarnopola po rzeczy do Ihrowicy, okazało się, że dom zajęła sąsiadka Ukrainka, która nie pozwoliła jej niczego zabrać. Potem gospodarstwo zajęła ukraińska rodzina przesiedlona z okolic Hrubieszowa. Inne przypadki mordowania Polaków w okolicy Tarnopola – nadzieje na unormowanie się sytuacji, rola księdza Szczepankiewicza. We wsi było wiele mieszanych małżeństw, zdarzały się przypadki mordowania polskich współmałżonków.
[00:45:58] Przygotowania do Wigilii – świąteczne obyczaje. W dzień po rzezi matka idąc do rodziców nie zabrała ze sobą boh., która nie widziała zwłok pomordowanych sąsiadów. Banderowcy wykorzystali pójście mężczyzn na wojnę.
[00:49:50] Po przyjeździe do Chełma przesiedleńców zakwaterowano w szkole – wiele osób, w tym dziadek, zmarło z powodu tyfusu. Rodzina miała krowę i matka chodziła do sąsiednich wiosek po paszę. Rodzinie przydzielono dom po Ukraińcach w Horodysku – stan budynku.
[00:53:25] Boh. chodziła do szkoły podstawowej w Bończy, potem w Horodysku i Leśniowicach. Potem uczyła się w Liceum Pedagogicznym w Chełmie, po jego ukończeniu pracowała w szkole w Leśniowicach. Wspomnienie wycieczki do Warszawy, podczas której zniknął jeden z uczniów – odnalezienie chłopca na schodach ruchomych.
[00:56:26] Rodzice dostali ziemię w Horodysku i zajmowali się rolnictwem. Siostra matki przysyłała paczki z Kanady. Wysiedlenie Ukraińców z Horodyska, działalność partyzantki w okolicy.
[00:59:57] Podczas okupacji Niemcy wymordowali Żydów z Ihrowicy. Wspomnienie z dzieciństwa na Podolu. Zniszczenia Tarnopola podczas wojny.
[01:03:20] Sposoby mordowania Polaków w Ihrowicy. Matka idąc do rodziców po napadzie widziała zwłoki sąsiadów.
[01:04:30] W PRL-u niewiele mówiono o zbrodniach popełnionych na polskiej ludności dawnych Kresów. Incydent podczas lekcji historii z udziałem młodego nauczyciela-praktykanta. Działalność polskiej samoobrony. Książki o historii Ihrowicy napisane przez kuzyna Jana Białowąsa.
[01:08:47] Podczas napadu na wieś zastrzelono kilku członków rodziny Białowąsów, ocalała tylko dwunastoletnia dziewczynka. Stryjeczni bracia boh. widzieli śmierć swojej matki.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..