Kpt. Jan Bieleninik ps. „Andruczok”, „Biały” (ur. 1928, Kukiełki) wstąpił w szeregi Armii Krajowej Obwód Wołkowysk w 1944 roku. Brał udział w akcji „Burza”. Po zakończeniu wojny nie wyjechał z rodzinnych terenów, które zostały zaanektowane w skład ZSRR. Podjął działalność podziemną jako zastępca szefa sztabu batalionu zwiadu mjr „Skamabocha” Obwodu Wołkowyskiego Armii Krajowej. Dostarczał broń do oddziałów partyzanckich, przekazywał meldunki oraz brał udział w wykonywaniu wyroków na osobach współpracujących z NKWD. W listopadzie 1951 roku podczas starcia z NKWD w Kukiełkach został ranny i aresztowany. Po brutalnym śledztwie skazano go na 5 lat łagrów – będąc więźniem pracował przy budowie kanału Wołga-Don. W wyniku amnestii po śmierci Stalina został zwolniony z łagru, ale przez trzy lata służył w szeregach Armii Czerwonej. W 1958 roku repatriował się wraz z rodziną do Polski i zamieszkał w Stargardzie na Ziemiach Odzyskanych, gdzie pracował w budownictwie.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1928 r. w Kukiełkach. Prezentacja rodziców: Ludmiły i Antoniego.
[00:00:30] W 1939 r. boh. zdał do czwartej klasy. Bombardowanie we wrześniu 1939. W szkole było radio – nauczycielka, pani Suchocka, nastawiała transmisje mszy, na które przychodzili okoliczni mieszkańcy. Polscy kawalerzyści zostawili we wsi konie. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do wsi przyjechali członkowie białoruskiej bojówki, którzy zaczęli bić sąsiada – reakcja Stanisława Bieleninika – rozbrojenie Białorusinów, którzy zostali rozebrani i zbici pokrzywami. We wsi, gdzie Białorusini stanowili większość, bojówkarze zastrzelili kierownika szkoły, sołtysa, dzierżawcę majątku i kilka innych osób. [+]
[00:05:30] Rola żydowskich handlarzy – rozwożenie ulotek. Zachowanie Żydów po wejściu Rosjan. [+]
[00:07:40] Nauka w rosyjskiej szkole – wizyta politruka. Zapach sowieckich żołnierzy. Wyniki wyborów.
[00:09:00] Prace budowlane w gospodarstwie w 1939 r. – mobilizacja przed wybuchem wojny – reakcja na kolumny radzieckich czołgów po 17 września. Ucieczka Rosjan po ataku Niemców w 1941 r.
[00:12:23] Działalność partyzantki – w 1942 r. boh. brał udział w przewożeniu broni do odległej leśniczówki.
[00:13:22] W 1944 boh. poszedł z sąsiadem do Wołkowyska, by przygotowywać drewno dla szpitala – amerykańska piła ze zrzutów. Przygotowania do Akcji „Burza” – zajęcia strzeleckie. Podczas okupacji zakopywano w lasach broń.
[00:17:28] Organizacja polowego szpitala, w którym miała pracować m.in. dr „Sawa”. Boh. pilnował rozładowanych skrzyń, potem pojechał po felczera Bancera. Boh. poszedł z sąsiadem do punktu zbornego w majątku odległym o kilka kilometrów – msza polowa, rozejście się na stanowiska. Akcja „Burza” w Mścibowie i Andrzejowicach – dowódca zabrał boh. jeden z pistoletów. Zatrzymanie policjanta, Cydzika, który służył Niemcom.
[00:26:00] Po wkroczeniu Armii Czerwonej mężczyzn wcielano do wojska. Partyzanci Brygady Wileńskiej szli w kierunku Polski, przez wieś przechodził „Łupaszka” ze swoim oddziałem. Obławy na młodych ludzi. Podczas spisu ludności ojciec zapisał, że boh. urodził się w 1931 r. – sposoby oszukiwania sowieckiej władzy.
[00:28:15] Boh. dostał polecenie od byłego dowódcy, by nie szedł do wojska – ukrywanie się w schronie wykopanym w oborze. Okoliczności złapania boh., który zdążył schować pistolet pod poduszkę niemowlaka. [+]
[00:33:10] Warunki w areszcie w Wołkowysku. Boh. został przewieziony do Grodna, bicie podczas śledztwa. Ojciec znalazł adwokata, któremu zapłacił 100 rubli – wyrok pięciu lat łagru. Współwięzień z celi w Wołkowysku, pan Szłyk, inicjował odmawianie różańca. W celi byli, oprócz Polaków, Żyd i Rosjanin, szefowie jakiegoś zakładu pracy – nocny incydent. Spotkanie z Żydem w Polsce. [+]
[00:37:05] Boh. będąc więźniem łagru pracował na budowie szóstej śluzy kanału Wołga-Don. Współwięźniami byli niemieccy żołnierze, którzy pracowali tylko 8 godzin, warunki w obozie dla Niemców, przywileje i krótsza praca. Rozmowa z Niemcem, pułkownikiem SS. Otwarcie kanału – komsomolcy z transparentami „Budowa komsomolców”. Boh. przebywał w łagrze w Piatichatkach i pracował w tartaku. Po śmierci Stalina zrobiono zebranie w stołówce – reakcja enkawudzistów. Powrót do domu po amnestii. [+]
[00:41:14] Po powrocie do domu boh. pracował w tartaku – powołanie do wojska. W jednostce boh. spotkał kilku kolegów, byłych więźniów – trzyletnia służba. Boh. przebywał w mołdawskim Floresti, gdy dowiedział się o możliwości repatriacji do Polski. Starania o repatriację – pomoc Polki z Warszawy. W 1958 r. boh. wraz z ojcem przyjechał do Stargardu.
[00:44:35] Podczas potyczki z milicją boh. został ranny.
[00:44:58] Przygotowania do wyjazdu jednostki z Mołdawii – opinia pułkownika na temat Polaków i powstania węgierskiego. Obchodzenie świąt przez radzieckich oficerów i ich rodziny. Boh. służył w oddziale saperów. Oficer Eugeniusz Hermaszewski poprosił o zrobienie taboretów – poszukiwanie materiałów. Poborowy z Lidy, Dojka, dostał z domu butelkę bimbru – Wigilia Polaków. Dyżurny Czesław Szelejko poprosił o opłatek. Śpiewanie kolęd w świetlicy – incydent z Ukraińcem Karpowcem. Podczas Wielkanocy boh. nie chciał jeść kapuśniaku – podejrzenie, że zakłada głodówkę. [+]
[00:52:32] Sprzeczka z Ukraińcem podczas remontu stołówki. Pominięcie w rozkazie wyjazdu. Namowy, by boh. poszedł na kurs do Tambowa i został w armii.
[00:57:24] Jeden z oficerów, Ukrainiec, zaprosił boh. na święta, jeden z gości opowiadał o interwencji na Węgrzech. [+]
[00:58:20] Po przyjeździe do Polskie boh. pracował w budownictwie, ukończył szkołę wieczorową. Życie rodzinne – syn ukończył medycynę w Szczecinie.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania]
[01:02:10] Wiersz na okoliczność śmierci Marszałka Piłsudskiego. Opinia na temat Rydza-Śmigłego – grób na Powązkach.
[01:04:03] Stosunki polsko-białoruskie przed wojną. W 1939 r. białoruska bojówka zabiła wójta, Rosjanie zabili kilkunastu białoruskich komunistów. Biedota żydowska przed wojną. W piwnicy zbombardowanego domu w Wołkowysku znaleziono komunistyczne ulotki w różnych językach. Współczesna propaganda białoruska.
[01:07:05] Deportacje Polaków podczas sowieckiej okupacji. Przyszła żona boh. mieszkała na wsi koło Grodna, ojciec był osadnikiem wojskowym. Rodzina została deportowana w lutym 1940 r. – warunki na zesłaniu.
[01:08:54] W drugiej połowie lat 30. w okolicy były manewry – wspomnienie polskich ułanów.
[01:09:30] Boh. był dwadzieścia lat temu w rodzinnych stronach – refleksje o wynarodowieniu.
[01:10:58] Pseudonimy w konspiracji. Boh. odwoził wozem partyzantów i został zatrzymany przez sowietów – pobicie przez enkawudzistów.
[01:13:10] Podczas potańcówki na wsi boh. był namawiany przez kolegów: Antoniego Bieleninika, Kazimierza Werbla, Józefa Juszko i Kazimierza Sidorkiewicza, by szedł z nimi na akcję. Partyzanci zostali ostrzelani, Józefa Juszko złapano i oprowadzano po wsi z karabinem na szyi. Zdrajca wśród partyzantów wydał wielu kolegów. Kilku wróciło z łagrów i chcieli powiesić donosiciela.
[01:18:32] We wsi przez jakiś czas stacjonował oddział „Łupaszki”, wiadomości o Akcji „Burza” na Wileńszczyźnie. O „Obławie Augustowskiej” boh. dowiedział się już w Polsce. W okolicy podczas okupacji działała radziecka partyzantka.
[01:21:10] Boh. ukrywał się schronie – problemy z brakiem wentylacji. Karanie donosicieli. Boh. uniknął zasadzki w żwirowni. „Umundurowanie” w partyzantce.
[01:26:34] Wrzucenie granatów do ziemianki, w której siedzieli milicjanci – przebieg potyczki, podczas której boh. został ranny. Rękę opatrzył felczer Bancer. Partyzantów leczyła także dr „Sawa” z wołkowyskiego szpitala.
[01:29:10] Pobyt w więzieniu w Wołkowysku – zachowanie więźniów kryminalnych, spostponowanie prowodyra grupy. Kolega Wacław Sokołowski miał trochę słoniny, a boh. przechował w bucie pół żyletki – dzielenie jedzenia. Konflikt z przywódcą grupy więźniów kryminalnych. Podróż więźniów do łagru – w kaloszach boh. trzymano wodę, którą dawano raz na dobę. Na stacji w Orszy dołączono grupę nieletnich kryminalistów, jeden z nich zabrał czapkę starszemu więźniowi, zachowanie księdza Franciszka Saka. [+]
[01:39:15] Śledztwo NKWD – bicie podczas przesłuchań.
[01:40:28] Grupy w łagrze – hierarchia więźniów. Praca w tartaku w Piatichatkach – kłótnia więźniów zakończona bójką i interwencją żołnierzy. [+]
[01:46:07] Boh. dostał pierwszą wypłatę, a Ukrainiec Flisek kupił wódkę – podczas picia alkoholu zaczęły wyć syreny – wiadomość o śmierci Stalina. Reakcja enkawudzistów. [+]
[01:48:21] Starcie między robotnikami a „błatnymi”. Niemcy mieli wysokie wyroki, ale wierzyli, że zostaną uwolnieni z łagru. Boh. spotkał oficera SS, który mówił po polsku.
[01:50:28] Boh. miał w koszuli schowany medalik, ale powiesił go na szyi – rozmowa o Bogu z radzieckim oficerem. Jego pomoc w dostaniu się do pracy w stolarni. [+]
[01:55:52] W łagrze siedziało dwóch Murzynów, ale boh. z nimi nie rozmawiał. Po przyjeździe do Polski miał się stawić w pracy 3 maja – przypomnienie, że to święto – zachowanie dyrekcji.
[01:58:35] Raz w miesiącu można było wysłać list z łagru. Rodzice repatriowali się do Polski – matka nie chciała umierać na niemieckiej ziemi i boh., dzięki znajomemu z łagru Stanisławowi Żukowi, załatwił rodzicom mieszkanie w Białymstoku.
[01:59:47] Po przyjeździe do Polski boh. pracował jako majster na budowie – namowy, by wstąpił do partii.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.